Gökçe Yakşi, Öğrenci No: 21912792  Yüksek Lisans( Güz Dönemi) Hadis Eserlerinde Tefsir Rivayetleri Dersi

Hadis usulu Tefsir Usulu ve Fıkıh Usulünü Bilginin Bütünlüğü Açısından Okumak

Tefsir:Sözlükte “açıklamak, beyan etmek” anlamındaki fesr kökünden türeyen tefsîr “açıklamak, ortaya çıkarmak, kelime veya sözdeki kapalılığı gidermek” demektir.“Sarf, nahiv ve belâgat gibi dil bilimlerinden; esbâb-ı nüzûl, nâsih-mensuh, muhkem-müteşâbih gibi Kur’an ilimlerinden; hadis ve tarih gibi rivayet ilimlerinden; mantık ve fıkıh usulü gibi yöntem bilimlerinden yararlanılarak Kur’an’ın mânalarının açıklanmasını ve ondan hüküm çıkarılmasını öğreten ilim”

 Tefsir usûlü, “Kur’ân’ın anlaşılması maksadıyla bir takım ilke ve esasların belirlenip bu ilke ve esaslar üzerinden gidilerek Kur’ân ayetlerinin tefsir edilmesine yardımcı olan ilim,” olarak tanımlanabilir.

Kur’ân-ı Kerîm’in yorumu hakkında tefsir dışında “te’vil, tebyin, beyan, tâlim, tafsil, tasrif, i‘rab, şerh, tavzih” gibi kelimeler de kullanılmaktadır. Te’vil kavramının kökü “evl” olup “bir şeyin dönüp dolaşıp vardığı son nokta, sözün neticesi, işin âkıbeti, rüyanın yorumu” gibi anlamlara gelir. Terim olarak te’vil “Allah’ın Kur’an lafzında açık olmayan muradını kelâmın akışına, Kitap ve Sünnet’e uygun düşecek tarzda ilgili lafzın muhtemel mânalarından çıkararak açıklamak” demektir.

Hadis: Hz. Peygamberin söz fiil ve takrirlerine hadis denilmektedir.  Hadis sünnetle eş anlamlı olarak kullanılmaktadır.  Hadisler , ihtilafa düştükleri konularda insanları aydınlatan , Kur’an’ı herkesten iyi anlayan ve ayetlerdeki maksadın ne olduğunu bilen Hz. Peygamberin sözleri olarak büyük önem taşır. 

 Hadis usulü:  “Hadisleri sonraki nesillere aslına uygun biçimde nakledebilmek ve sahihiyle zayıfını birbirinden ayırmak için ihtiyaç duyulan kurallar ve bunlarla ilgili terimlerden bahseden ilim”dir. Bir muhaddisi herhangi bir râviden ayıran husus, bu tanımda belirtilen ilke ve kuralları bilmesidir.

Esbâbü vürûdi’l-hadîs hadislerin hangi sebep, vesile veya durum dolayısıyla söylendiğini araştıran ilim dalıdır. Kur’an’ı anlamada esbâb-ı nüzûl bilgisi ne kadar önemliyse hadisleri anlamada da esbâb-ı vürûd o derece önemlidir. Bununla birlikte hadis tarihinde esbâbü vürûdi’l-hadîsin diğer ilim dalları gibi müstakil bir disiplin haline geldiğini söylemek zordur. Bu ilmin müstakil bir disiplin haline gelmesi için hadis ve sünnetin hangi olay üzerine söylendiğini ve ortaya konduğunu sadece hadis kitaplarındaki rivayetlerle değil tarih, coğrafya, sosyoloji ve psikolojiden yararlanarak ilmî yöntemlerle tahlil etmek gerekir. Ayrıca sünnetin yerelliği ve evrenselliği, zaman ve mekân boyutu, örfî olup olmadığı, hangilerinin hâs ve âm olduğu gibi hususlar da bu ilim tarafından tesbit edilmelidir. Bu ilim, Hz. Peygamber’in bir sözü hangi vesile ile söylediği yanında bu sözü hangi ilkeyi göz önünde bulundurarak söylediğini de ele almalıdır (Görmez, s. 114). 

FIKIH:Sözlükte “bir şeyi bilmek, iyi ve tam anlamak, derinlemesine kavramak” mânasına gelen fıkıh kelimesi ilim, fehim gibi yakın anlamlı diğer kavramlara göre daha özel bir anlam taşır. Fakīh de (çoğulu fukahâ) “bir konuyu derinden kavrayan, ince anlayış sahibi kimse” demektir.

Fıkıh Usulü:Şer„î-amelî hükümleri tafsîlî delillerinden çıkarabilmeye yarayan kuralların tamamına Fıkıh Usûlü denir Usulü'l-fıkıh,

 Istılahta "Müctehidin, şer'î amelî hükümleri tafsîlî delillerinden çıkarabilmesi için gerekli olan kural ve prensiplerdir" diye tarif edilmektedir 

 Tefsir ve tefsir usulu, hadis ve hadis usulu, fıkıh ve fıkıh usulu tanımlarına kısaca değindik. şüphesiz bu ilimleri birbirinden kesin çizgilerle ayırmak mümkün değildir . Ne kadar ayrı başlıklar altında kavramsal olarak incelesek te birbirleri ile iç içedirler. İyi bir müfessir tefsir yapabilmek için nüzul sebeplerine hakim olmalı dolayısı ile yi bir muhaddis olmalı. Ku’randaki emir ve nehiyleri anlamak ve tefsir etmek için iyi bir fakih olmalı. hadisçi hadisleri rivayet edebilmek için iyi tefsir bilmeli ki akuranın  bütünlüğüne ters rivyetleri ayırt edebilsin. 

Tefsir kitaplarına baktığımızda Taberî  (ö. 310/923)‘nin büyük bir tarihçi  olduğunu görmekteyiz.   Zemahşerî’ (ö. 538/1144) önemli bir dil alimidir.

Buhârî (ö. 256/870) el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ’te hadis rivayeti yaparken dil tahlillerine yer vermiştir. Dolayısıyla Buhari muhaddis olmasının yanında bir dil alimidir. Bab başlıklarında ayetlere de yer vermiştir o zaman Buhari bir müfessirdir. Yine aynı zamanda bab tasniflerinde fıkhi hükümlere göre dizayn vardır. O zaman Buhari bir fıkıhçıdır.

Gerek tefsir gerek hadis gerekse fıkıh metinleri ne baktığımızda bilginin bütünlüğü kapsamında kültürel antropolojik okuma yapıldığında  o'günkü değerli bilgiler günümüze getirilebilir,. Bir hadis incelenirken nerede ,ne zaman ,kimlerle, ne şartlarda .hangi kültürel ortamda geçtiğini ve kullanılan kavramların o gün hangi anlamlara geldiğini  tahlil edip metnin arkasındaki asıl maksatları görmek  asıldır.

Bunun yanı sıra alimin o kitabı ne zaman ve ne şartlarda yazdığı ,hangi sosyolojik ve kültürel ortamda olduğu dikkate almak,çok yönlü ve geniş çerçeveden bakmak önemlidir.

Bilgi  ilerlediği ve bilim dalları  genişlediği için bilginin bütünlüğü ve disiplinler arası ilişki dahada önem kazanmıştır. Bir kişi sadece küçük bir alanda uzman olabilir. Diğer alanlarda yardım almak ve koordineli bir biçimde sistematik ve bilimsel çalışmak gerekmektedir.

Hayata geçirilemeyen bilginin bir değeri ve anlamı yoktur. Üç usulde Maksad-ı İlahiyi anlamak ve hayata geçirmek için vardır. İlimleri hayata anlam katacak şekilde bakmak, görmek, anlamak ve yaşamak hayat gayesi olmalıdır.

Kaynakça:

Prof.Dr. Ahmet Nedim Serinsu , Kur’an Nedir?  , Kur’an ve Bağlam

Prof.Dr. Halis Albayrak, Kur’an’ın Bütünlüğü Üzerine

Muhsin Demirci;Tefsir Tarihi, 

Mehmet Akif Koç;Kur’ân İlimleri ve Tefsir Tarihi, 

Talat Koçyiğit;Hadis Tarihi, 

Osman Keskioğlu, Fıkıh Tarihi ve İslam Hukuku.

TDV İslâm Ansiklopedisi

  Prof.Dr. Ahmet Nedim Serinsu , Kur’an Nedir?  , Kur’an ve Bağlam

Kaynakça;

Prof.Dr. Ahmet Nedim Serinsu , Kur’an Nedir?

Prof.Dr. Ahmet Nedim Serinsu , Kur’an ve Bağlam

Prof.Dr. Ahmet Nedim Serinsu , Kimi Örnek Almalı?

Prof.Dr. Halis Albayrak, Kur’an’ın Bütünlüğü Üzerine

Prof.Dr. Mehmet Akif Koç ,Kur'an İlimleri ve Tefsir Tarihi