Kur'an ve İnsanın Anlam Arayışı
"Oku-Düşün-Anla-Yaşa: Güncel değerleri yaşayarak öğrenip-üreterek hayata katıyorum!" Prof. Dr. Ahmet Nedim SERİNSU
    • İyilik yap,
      elinden geldiğince iyilik yap...
    • Mehmet SERİNSU (Şumnu 1925-Ankara 8.Eylül.2016 Perşembe)
    • Okuyacaksınız, okutacaksınız!
      Kürsüde, minberde, mektepte ve üniversitede.
      İlmin en büyük ibâdet olduğunu halka öğreteceksiniz.
    • Nurettin TOPÇU (1909-1975)
    • Küçük şey yoktur!
    • Kemal URAL (v. 30.Nisan.2016)
    • Her zaman en güzel eylemi (salih ameli) çıkarabilmek için çok çalışmak,
      ben’i bulup biz’i de keşfedip hep beraber yürüyebilmek
      ve hizmet edebilmek,
      istikbalin ikbal ışığı olmak
      ve memleketi ışığa boğacak gayreti yaşamak
      gerçek Ankara İlâhiyatlı olmak bu demek.
    • İnsanı insan kılan,
      onun bağlı bulunduğu değerler sistemidir.
    • Prof. Dr. Necati ÖNER (v. 2 Ocak 2019)
    • Yaşamak,
      hizmet etmek ve af dilemek için bir mühlettir.
    • Elbistanlı Dr. Rahmi ERAY (1918-1958)



 

 Fatma Sönmez

Yüksek Lisans 

 Öğrenci N0 :

 14912785

 

 

İnsanın Anlam Arayışı ve Kur'an-ı Kerim : 

Kuran'ı kerim, hayatın , reel olanın, bizzat yasadığımızın değeşen safhalarını  yönetme kabiliyetine sahip ve her asra hitap edecek yeterlikte yegane semavî kitaptır ; hayatın değişen görünümleri karşısında Kuran'ı Kerîm'in öngördüğü gerçek cevapları anlamak ve hayata taşımakdır . Tümüyle insanıanlatan ve insanla ilgili olanı tespit eden bu ayetler, insana "yaşam boyu egitimi" zorunlu kılmaktadır.

İnsan, hayatı anlamdırırken fıtratını tatmin etmeyi hedefler . Bu sebeple bir sistemi diğer insanların beğenmesini sağlayan, sağlamlığnı ve değerini oluşturan ''mantıksal tutarlık'' vr ''gerçeğe uygunluğu''dur. Bu ''gerçek'' asla bir bilimin sınırları içinde değildir. Her bir bilgi, ondan bize bir tarif, bir görüş sunmakta ve ''fıtratı'' yani ''kendimizi'' tanımamıza imkan vermektedir .

İnsanın özel fıtri kabiliyetlerinin kaynağı :

 

1) İnsanın fıtri kabiliyetlerinin kaynağı, kendisi ile savaştığı kaynaktır 

Tabiat

2) İnsanın fıtri kabiliyetlerinin kaynağı, kendisin, ve evreni yaratan aşkın kaynaktır

Tanrı

 

''Anlam''ın manası :

Anlam insan gerçeğnin bir olgusudur . Anlam görülen, bilincine varılan ve inanmayı da içeren bir şeydir . Anlam sözcüğü insanın bütün yapıp-etmelerini yöneten, insanın somut varlık-bütününe ait temelini bulan fıtri imkanlarından birini ifade etmektedir.

Hayatının anlamının gerçekleştirilmesi iki yönde olur :

1- İç dünyada .

2- Dış dünyada .

İnsanın bir bütün olarak varoluşunu gerçekleştirmesi, hem iç hem de dış dünyasındaki başarılarıyla birlikte sağlanır .

İnsan anlam arayışında başarılı olduğunda fıtri yeteneklerini keşfetmiş olur ve bu sayede hayatın problemleriyle başa çıkabilecek bir yetenek kazanır. Aynı zamanda hayatta aradığı 'denge' yi keşfeder ve en önemlisi mutlu olur.

İnsanın anlam arayışı boşa çıkarsa o zaman fıtri yeteneklerini iptal eder, hayat ona yük olur ve anlık haz arayışlarına yönelir. Örneğin sigara, içki, uyuşturucu gibi. Bunun yanında 'denge'yi tamamen yitirir ve en önemlisi anlam arayışı yönelimini geri çeker, her şeyden vazgeçer ve bütün bunlar öldürücü bir durumla sonuçlanabilir.

İnsanın anlam arayışına Kuran'la cevap vermenin somut örneğiise: Kuran'ı ezberlemek, yazdırmak, tebliğ ve tebyin etmek, açıklamak, tefsir etmek ve uygulamaktır.

İnsan eylemlerini yöneten değerler :

Yüksek değerler : insan bu değerlere doğuştan sahip olur. Yani keşfedilmiş değerlerdir.
Sevgi, inanmak, sözde/eylemde doğruluk, çalışkanlık, dürüstlük, insaflılık, dostluk, vefa, güven ve saygı gibi.

 

Araç değerler : ilgi ve manfaat alanının değerleridir. Her türlümaddi-manevi servet değerleridir. Insan hayatı büyük ölçüde bu değerlerin gerçekleştirmesine dayanir. Ekonomik ve teknik değerlerdir.

 

-Alışılan değerler : Temelini toplum ve kültür hayatında bulan, zamanla otomatikleşen ve doğal olarak algılanan eylemleri yöneten değerlerdir. Yüksek ve araç değerlerin yonettiği eylemlerle oluşan maddi-manevi kültür kalıplarıdır.

 

Kur'an Nedir ??

 

kuran Hz. Muhammed'e sav. vahiy yoluyla tek tek, sure sure bazen surenin parcasi olarak indirilmiş mushaflarda yazılmış tevatürle nakledilmiş tilavetiyle ibadet edilen muc'iz ilahi kelamdır. Ayrıca insanların hayatını anlamdıran, yol gösteren ve düyan ile ahirette selamete ermeyi öğreten ve Peygamberimiz hz. Muhammed sav. tarafından bize sünnetiyle ve yaşantısıyla açıklanan ilahi bir Rehberdir. kuran insanin hayatini anlamlandiran kitaptir. o vahiy yoluyla hz. muhammede indirilendir ve insanlara teblig edilen ilahi kelamdir. Kuran evrenseldir, butun insanlara ve her zamanda ve her asirda hitap eder.

Vahiy nedir?

Lügat manası: Bir bilgiyi yada bir işareti yazılı veya sözlü olarak muhataba en hızlı ve yoldan ulaştırmak.

Terim anlamı: Allah'ın dilediği şeyleri peygamberlerine çeşitli yol ve melekleriyle bildirmesi.

 

Vahyin Geliş Şekilleri :

 

1) sadık rüya : ilk vahiy böyle geldi

2) Cebrail as. asıl görünüşüyle gelip vahyi getirmesi :  iki defa olmuştur 

3) Meleğin görünmeden Allahın sözü direk kalbe düşmesiyle : en ağirı idi

4) meleğin insan şeklinde vahyi getirmesi

5) Hz. Peygamberin sav. kalbine üflenmesiyle

6) Uyanıkken doğrudan doğruya Allahın kelamını duymak : Mirac da olmuşdur

7) uykuda iken meleğin vahyi getirmesi

 

 Kur’an’ın Mümeyyiz Nitelikleri :

- Vahiy mahsulü bir kitaptır.

- Evrenseldir.

- Mucizdir. İnsanı benzerini getirmekten aciz bırakır. Hz. Peygamberin en büyük mucizesidir.

-  Akli bir mucizedir. Bu özellik, Hz. Peygamberin ve diğer peygamberlerin mucizelerinde yoktur, onlar hissi mucizeler idi.

- Süreklidir. İndiği döneme bağlı değildir. Tarihselliğinde süreksizdir.

 

Kur’an i’cazının konumuzla ilgili olarak bazı yönleri şunlardır:

- Üslubu

- İçeriği

- İnsanın hayatını anlamlandırması

- Daima yeni kalması

 

 Kevni Ayet İle Kavli Ayet Arasındaki Fark :

Kevni ayet :

- Yaradılış/fıtrat yoluyla varlıklar dünyasına çıkarılan ve evrende fiilen var olan ayetlerdir.

- Kâinattaki âfâkî ve enfüsî ayetler ve onlarla oluşan evrendeki sistem Allah’ın varlığını, birliğini ve yüce sıfatlarını gösteren delillerdir, mucizelerdir.

Kavli ayet :

- Vahiy yoluyla inmiş ayetlerdir.

- Bütün semavi kitaplar ve Kur’an Allah’ın varlığına ve birliğine Peygamberlerin doğruluğuna sözel ve yazılı delildir, mucizedir.
 
 

0 Yorum - Yorum Yaz


Ad-Soyad: Abdulbari FAİK

Numara: 14912701

Alan: Tefsir, Yüksek Lisans

KUR’AN ve BAĞLAM

Bu ödeve de KUR’AN ve BAĞLAM kitabının özetini ve esbab-ı nuzül hakkındaki bayanını yazacağız.  Şu bir gerçektir ki Kur’an Allah’ın kelamı olup 23 yıl da sevgili peygamberimiz vasıtasıyla insanlığın aydınlanması için Cebrail yoluyla bize gelmiştir; fakat bu kitap’ta ki gelen vahiylerin birçoğu bir olay üzere inmiştir. Fakat bu sebepler kimi zaman kabul edilmiş kimi zaman ise tartışma konusu olarak ortaya atılmış her ne kadar tartışmalı bir konu olsa da şunu söylemek gerekir ki birçok ayetin iniş sebebi belli dir. Ki buna da esbab-ı nuzl denilmiştir. Bu ilim (Esbabı nüzul) Kuran’ın anlaşılması için gerekli ve hangi nerde, ne zaman, ne için indiğine dair bilgi vermekte ve Ali, İbn-i Mes’ûd ve İbn-i Abbas gibi bazı sahabiler, bir ayetin nerde indiğine dair söz söylemişlerdir. Ancak İslam âlimlerinin bu konudaki görüşlerine bir göz atalım; örneğin Şatibi: “esbabı nüzulu bilen kimsenin Kur’an-ı kerimi de bileceğini” söylemiş. Emin el-Hulli ise: “Ayetin sebebi nüzulu şu hadisedir” demeden önce iyice bir araştırmak gerekir demiştir yani bir kaynak olmadan bunu söyleminin abes olduğunu vurgulamış.

Araştırmanın amacı. Kur’an-ı Kerim’in iyi anlaşılmasında yardımcı olan Esbabı nüzul konusuyla ilgili kavramlar tanımlamak ve bu bu konuda yapılan hataları tespit edip düzeltmek ve esbabı nüzul’den bahseden eserleri inceledikten sonra onaylamak veya reddetmeyi gaye edindik.

Araştırmanın metodu.

Belli ki her ilim dalına araştırma yapmak için kendine özgü bir metodunun olması şarttır onun için; biz burada Kur’an-ı kerimi daha iyi anlaşılması için esbabı nüzul bilgisini göstermeye çalışacağız. Bu sebeple Kur’an-ı Kerimi anlaşılması için sınırlamak, bilgi felsefesi, tarih felsefesi ve başka ilimlerle iç içe geçtiği bir meseleyi bu yönden görmeyi mümkün kılar. Bu araştırmada kavramların tanımı ve onların farklı karşılıkları, ayrıca Türkçedeki karşılıkları ve yabancı dildeki karşılıkları lüzum görüldüğü yerde verilmiştir.

         Kur’an İlimlerinin Doğuşu ve Gelişmeleri.

Kuran’a dair her bir ilmin kaynağı belli ki yine Kur’anın kendisidir çünkü kendisi üzerine düşünülmesini, anlaşılmasını, yaşanılır kılınmasını yine bizzat Kur’anın kendisi söylemiştir. Ancak peygamber efendimizin zamanında ve sahabe devrinde bu ilimlere gerek duyulmamıştır çünkü bizzat nüzulü müşahede edenler ve ilk kişinde öğrenenler hayattadır. Fakat Kur’an ilmi hicri birini asrın ortalarında yavaş yavaş çıkmaya başlamış ancak bunu ilk olarak eser haline getiren şahıs ise zerkeşi, البرهان فی علوم القرآن  adlı eserinde is3 74 Kur’an ilmini incelemektedir. Fakat zaman bu ilme dair bazı mübalağalar ortaya çıkmıştır mesela: Kur’anın kelimeleri sayısınca ilmi vardır. Fakat bunu böyle olmadığı da bir hakikattir.

Kur’an ilimleri kavramı

Hicri 2. Asır’a baktığımız zaman bir müstakil olarak eserler haline gelmiş ve bu ilim sahabe den tabiun’a şifahi olarak nakledilmiştir. Fakat علوم القرآن  tabirini ilk defa kimin kullandığını tespit etmek zor olup kimisi ise bunu A.Zaruri, kimi ise İmam şafiî’ye ait olduğunu söylemektedirler ancak kavramın bugünkü durumunu şeffaflaşmasını sağlayan kişi ise zerkeşî sayesinde (794/1391) H.VIII asırda vuku bulmuştur.

Peki, Kur’an ilimleri? Bu ilimler: Tevhid, Tezkir, Ahkam olmak üzere bazı alimlerce otuza çıkartılmıştır ancak suyûtî gibi bazı alimler ise Kur’an ilmini üçe ayırır ki bunları şu şekilde sıralayabiliriz:

Allah Teâlâ’nın zatına mahsus eylediği kısım.

Peygamberine öğrettiği kısım

Öğretmekle kalmayıp açık gizli yerleştirdiği ve onun öğrenimini emir buyurduğu kısım. Suyuti bunu da ikiye ayırır:

İşitme metodundan başka bir söz söylemenin vaiz olmadığı,

Tedebbür, istidlal, istinbat. Yapabilecek kısım.

Kısaca söylemek gerikirse Kur’an ilmi, Kur’anın daha güzel b ir biçimde anlaşılmasına yardımcı olan bir ilimdir.

·        Yukarıda belirtildiği üzere Kur’an ilmi kapsamı çok geniş olup yine de konusunu kuran teşkil etmektedir. Tefsir ilmi de Kur’an’ı Kerimi daha açık ve onun muradını Allah’ın ne demek istediğini açıklamaya çaılışan bir ilim olup yine konusu kur’andır ancak tefisr ile uğraşan kimse, Kur’an ilimlerinden yararlanmak mecburiyetindedir. Çünkü zerkeşi’nin dediğine göre ü ana noktada toplanır:

·        Kitabullah’ı anlamak,

·        Kitabullah’ın manalarını açıklamak,

·        Kitabullah’ın hükümlerini tespit edip çıkarmak,

Dolayısıyla tefsir ilmi Kur’an-ı daha özel bir gayeye doğru ulaştırır ancak Kur’an ilimleri böyle olmayıp daha genel ve okuyucu ile Kur’an-ı anlamak isteyen bir kişi için altyapı oluşturur.

·        Esbabı nüzul bilinmesi konusuna gelince bu ilmin bilinmesi ancak sahih nakillerle mümkündür. Sadece işitme yol ile ve görme ile anlaşılabilir ki bu da sahabe tarafından bize nakil olarak gelmiştir. Şimdi ise, peygamber ve ondan sonrakilerin dönemini daha kolay anlaşılması için bir şema ile anlatmaya gayret edelim.

VAHİY

 

NÜZUL ORTAMI

Hz. Peygamber (s.a.v)

(vahyi alan ve tebliğ eden insan)

Sahabeler

Vahyi işiten ve inişini ve olayları müşahede eden insan

Yukarıda zikrettiğimiz gibi sebebi nüzul sahabe yol ile bize nakil olarak gelmiştir demiştik fakat şimdi onu dönem olarak bir tablo ile gösterelim.

ESBABI NÜZUL RİVAYETLERİ

Sahabe nakli                                                                              Tabiûn nakli

(merfü)                                                                                        (Mürsel)

Senedin ve metnin sahih olması                                             senedin ve metnin

Rivayetleri destekleyen ir Tabiî rivayeti

Ravinin tefsir imamlarından olması

(mücahit, İkrime, Sa’d b.Cubeyr gibi)

Yani ilmini doğru olarak bilgin sahabiden alması gerekmektedir.

 

 

Hadis usulü açısından esbabı nüzul rivayetlerinin sınıflandırmasına gelince sadece farklı açılardan bakıp esbabı nüzul konusunu değerlendirmede bütüncül olarak yaklaşılmamızı sağlayacaktır.

·        Rivayet siygalarına geçmeden önce bir nüzul rivayeti nasıl oluşur ona bir bakalım.

·        Nüzul sebebi

·        Hz. Peygamber

·        Ashabı

·        Tabiîler

·        Müfessirlere ulaşan rivayet

·        Şimdi ise rivayet siygalarını iki ana başlık altında inceleyebiliriz.

·        Bunlardan birisi ise: Nass olan rivayetler

·        Nass olmayan rivayetler.

·        Fakat bu iki ana başlık da kendi aralarında küçük başlıklara ayrılıyor 

Ancak konumuz özet olduğu için derine inemeden şunu açıklığa kavuşturalım ki rivayetlerin tasnifine daha güzel bir biçimde yazmaya çalışacağız. 

·        Esbabı Nüzul Rivayetleri Tasnifi

Bu başlık altında çeşitli âlimlerin yaptığı tasniflerden bahsederiz. Ve bunlar:

A.   Vürudu itibarıyla

B.   Hadis uslu kriterleri uygulandığında

C.   Şah veliyullah dehlevî’nin yaptığı tasnif

D.   Tahir b. Aşur’ün sebebi nüzulü beş kısıma ayırması

E.    Rivayetlerin nevileri açısından yapılan tasnif

F.    Sebebi nüzul rivayetleri

G.   Rivayetlerin değerlendirmeleri

Kur’an ilimleri bilginleri genel olarak bu tasnifi yapmışlar, fakat sistemli bir şekilde ifade edilmediği için esbabı nüzul rivayeti ile tefsir rivayeti arasındaki fark ve KUR’AN’I KERİM’İN anlaşılması çabasında nasıl değerlendirileceği gereğince açıklanmamıştır.

 

 

Esbab-ı Nüzul İle İlgili Meseleler

Bu başlık altında esbabı nüzul problemlerinin değerlendirilmesi yani bir hadise nedeniyle inen ayetin umum mu yoksa has mı ifade edeceği meselesidir. Birinci nemli husus, Taadütü melesidir; yani taaddüt(bir kaç ayet tek sebep için inmesi) meselesinin varlığından söz eden rivayetlerin mutlaka sahih olması ve nass olan rivayetlerden olmasıdır. Ayrıca bu meseleyi zerkeşi, İbn-i Teymiyye ve Suyuti, bunu tekerrür olarak tanımlamışlar çünkü bu konuda mani olan bir şey söz konusu olmamaktadır لا مانع من تعددالاسباب   

         Bir diğer husus ise, Nüzulün Teehhürü meselesidir ki bu konu hakkında Suyuti ve zerkeşi olup örneklerle açıklamıştır ki biz burda sadece birisini el alabiliriz. Örnek: قَد اَفلَح من تَزکَّی  bey haki’nin İbn Ömer den naklettiğine göre fıtır sadakasına delil olmuştur, hâlbuki bu ayet Mekki dır ve Mekke döneminde ise fıtır ve bayram yoktur. Suyuti ise bu meseleyi iki yönlü olarak ele almaktadır. Önce hükmün teehhürünü sonra ise nüzulün teehhürünü.

Bir diğer mesele, Esbab-ı nüzulün malzemesidii ki buna da temas etmek yerinde olur. Fakat bunu küçük başlıklar altında toplamak mümkündür.

         Hikmet-i Teşriyye İlmi

Bu konu hakkında söz söyleyen şahıs ise, Tahir b Âşur dur ki, “lafızların delaletinde ortaya çıkan bazı ihtimaller açıklığa kavuşur. Örnek: namazda kıbleye yönelmenin bir fariza olduğunu biliyoruz, fakat “her nereye dönerseniz Allah’ın vechi ordadır” ayetinden önceki fariza zahiren iptal edilmiş olur ki ancak bu ayetin yolcular için indiğini bilmemiz bu şüpheyi ortadan atar.

         Mübhematu’l Kur’an İlmi

Bu ilim, Kur’an da belirsiz bırakılan ve anlamı net olmayan ayetleri açılığa kavuşturan ilimdir mesela: İsmi işart, İsmi mevsûller, Zemirler, Cins isimler belirsiz zaman zarfları, Belirsiz mekân zarfları, miktar bildiren kelimeler, gibi konuları ele almaktadır. Şu bir gerçektir ki Kur’an indikten sonra âlimler Kur’anın daha iyi anlaşılması konusunda çeşitli yöntemler geliştirdi ve bugün bu ilimler sayesinde Kur’ânın daha derinliklerine inmemize imkân sağladılar. Bunlardan bir diğeri ise: Tenasüp ve insicam ilmidir. Zerkeşi kelamın akışını düzenleyen bir ilim olarak tanımlar. Tahir el-Cezairî Kur’an-ı Kerimin parçalarının tertibindeki illetleri bildiren bir ilim olarak tanımlar. Yukarıdaki ilkeleri içeren bir diğere husus, Kur’nın bütünlüğünü dikkate almak, bu konuyu daha açığa çıkarmak için Subhi Salih, insicam konusunu örneklerle açıklamıştır.

İslam Kültür Tarihinde Esbabı Nüzul Rivayetlerinin        Değerlendirmesine Genel Bir Bakış

         Sebebi nüzul rivayetlerini tarihi süreç içerisinde değerlendirmek ve bu konuda hangi nasıl bir görüş ileri sürmüş onu bir bakımda aktarmak olacaktır. Tefsir tarihine bakıldığı zaman müfessirler esbabı nüzule çok önem verdiklerini görmekteyiz. Fakat peygamber efendimiz zamanında sahabeler onun yaptığı tefsirle yetinip daha sonra, fetihler çoğalınca ve Arapça bilmeyen insanlar bile Müslüman olmaya başladıklar zaman peygamber efendimiz zamanında çekingen davranan sahabeler ve bir tarafı da tabiiler tefsir ilmini genişlemesine silsileli bir şekilde bildiklerini yazmaya ve insanlara aktarmaya başlayınca, tenkitler de çoğaldı. Mesela imam Hanbel ise: üç şeyin aslı yoktur Tefsir, Melâhim ve Megazi demiştir. İbn-i Teymiyye, İbn Hacer, Tûfi gibi âlimler görüşlerini söyleyen âlimlerdendir. Kısaca şunu söyleyebiliriz ki tefsir rivayetlerinin çoğu sahih rivayetler üzerinde durmamaktadır.

         Kur’an-ı Kerimin anlaşılmasında Esbabı nüzulün yetersiz kalma sebeplerine gelince, bunu bir kaç madde halinde yazacağız.

1.Rivayetler açısından

A.   Merfû Musned Esbab-ı Nüzul Rivayetleri üzerine

B.   Mürsel Esbab-ı Nüzul Rivayetleri Üzerine (Mürsel Hadisin Hüccet olup olamayacağı Âlimler arasında tartışılmıştır. İbni Teymiyye ise: Esbab-ı Nüzul haberlerinin bir çoğu mürseldir Musned değildir demiş).

C.   Senedlerin hazfedilmesi (Abdullah b.Mubarek: “ İsnad dinin bir parçasıdır, isnad olamasaydı kim ne istiyorsa dilediğini söylerdi” demiştir)

D.   Rivayetlerin Tasnifine dikkat etmeme

E.    Rivayet siygalarına dikkat göstermeme

2. Umumu Hususileştirme Açısından

Buna bir örnek: humeze suresinin Hz. Peygamberi gördüğü zaman onu kaş göz hareketleriyle alay eden Umeyye b. Halef ‘a nazil olduğu rivayet edilmiştir. Ancak başka rivayete göre Ahnes b.Şurayk diğer bazıları da Cemil b.Âmir hakkında nazil olduğunu söylerler.

     3. Taaddüt Teehhür açısından

4. Tarih ilminden yararlanma

         Esbab-ı nüzul rivayetlerinde böyle bir Tarihi bilgiden yararlanmama sebebiyle okuyucuyu yanıltılabilecek hatalar yapılmıştır ve iki sebebi vardır.

1.    Her ayette nüzul sebebi arama

2.    Nüzul sebebini geçmiş ümmetlerin olaylarıyla karıştırma

Esbab-ı nüzul’ün olumlu yanları olduğu gibi olumsuz yanları da vardır. Örnek olarak: Kura’nın yorum zenginliğine engel olması ve Kura’nın evrensel hedefi olan insan hayat bütünleşmesini engellemesi konunun istismar edilmesi. Bu konuda bir örnek olarak Muhammed b. Yakut b. İshak el-kuleyni’nin (329/940) Mâide süresi 3.ayetinin nüzul sebebi olarak Hz. Ali’nin velayetinin tamam eylemek olarak açıklamasıdır.

     Geçtiğimiz bölümlerde Esbab-ı nüzul, Kura’nın anlaşılmasında ve zorunlu olan ilimlerin başında geldiğini açıkladık fakat bu geleneksel bir yaklaşım idi ancak şimdi ise genel ilkeleriyle izah etmeye çalışalım. Birincisi şu ki: Esbab-ı nüzul rivayetlerinin tamamını ihata etmek mümkün değildir ve bu ilmi (Esbab-ı nüzul’ü) bilmeden Kura’nı anlamak da mümkün olmaz çünkü Kura’nı bir bütün içinde okumak şarttır. Şimdi ise Esbab-ı nüzul’ü hadis usulü açısından nasıl ele alacağız? Sorusuna cevap verelim: bir ayetin “sebep ifade etmede nass” ve nüzul ortamına ait olabilmesi için Musned Merfû olması lazımdır. Bir diğer ilke de Kura’nı Kerimin bütünlüğünü dikkate alınması meselesidir ki: Kura’nı cümleler ile oluşan bütünlük, teşrii bütünlük, sürelerin dâhili bütünlüğü siyak sibak ve tarihi bütünlük olmak üzere bu parçaları da dikkate almak gerekmektedir. Ancak konu bununla kalmayıp bir bütünlük söz konusu dediysek Esbab-ı nüzul ve tarihilik meselesini de göz ardı etmeyerek ki Kura’nın hemen hemen her sürede mutlaka ya insan ve ya topluluktan ya da bunlarla ilgili olguları ve olayları anlatmaktadır. Dolayısıyla Kur’an geçmişi ve geleceği de bir bütün halinde insanın faaliyet sahası olarak görmektedir.

     Esbab-ı nüzule yeni bir yaklaşım ve Sa’lebe kıssası

v          Esbab-ı nüzulü genel bir değerlendirmeye tabi tutarsak ve içerik olarak neyin kastedildiğine bakarsak özetle şunu söyleyebiliriz ki: nüzul ortamında ve ya bir hâdise gereği ya da bir soruya cevap olarak inen ve vahyin ortamını resim eden hâdisedir. Ve bu araştırmanın da iki hedefi vardır ki bunlardan birincisi: Kura’nın anlaşılmasında Esbab-ı nüzulün rolü diğeri ise, Kura’n-ı Kerimin anlaşılmasında Esbab-ı nüzule yeni bir yaklaşımın ilkelerini bir sebebi nüzul rivayeti üzerinde tatbik etmesidir. Şimdi ise sa’lebe kıssasını özetle aktarmaya çalışalım: Sa’lebe, Hz. Peygamberin huzuruna gelmiş: Ya Rasulullah, “Allah’a dua et bana çok mal versin” demiş. Hz. Peygamber de:Ya Sa’lebe, hakkını eda ettiğin az, takat getirmeyeceğin çoktan hayırlıdır” diyerek cevap vermiş. Sa’lebe dilediğini tekrarlamış ve demiş ki: seni hak ile gönderene yemin ederim ki bana çok verirse mutlak ve mutlak her hak sahibinin hakkını veririm. Bunun üzerine peygamber efendimiz dua etmiş ve malı çoğalmış ancak vad ettiği şeyler olmamış ve Peygamber de ona şöyle demiş: vay Sa’lebe’ye daha sonra sadaka toplamak için iki kişi gitmiş onlara da “düşüneyim” diyerek vermemiş; en sonunda peygamber buyurmuş ki “bu senin emelindir emrettin itaat etmedin” ancak Peygamber efendimiz irtihal ettikten sonra sırasıyla halifelere getirmişse de onlar kabul etmemişler. Hadis âlimleri açısından, kimisi sadece bu kıssayı zikretmiş bazı âlimler ise, kıssanın sıhhatini araştırmıştır. Müfessirle ise sa’lebe kıssasını naklederken, iki yol takip etmişledir. Onarın çoğu kıssayı Taberi’den nakletmişlerdir. Bazı müfessirler ise, muhtelif tariklere farklı kaynaklardan almışlardır. Hadis usulü açısından bakıldığı zaman, bu kıssanın senedi zayıftır bur da soru şu: zayıf olmasına rağmen neden bu kıssa, müfessirlerin tefsirlerine zikredilmiştir? İster müfessirler isterse muhaddisler olsun kendilerine ulaşan her bilgiyi almalarından maksat bilginin kaybolup gitmesinden korkmalarıdır. Bunun için müfessirler bu konuda titizliklerini her konu hakkında çok ciddi bir şekilde göstermişlerdir.

Tarihsellik ve tarihselcilik kavramına geçmeden önce, önce bu kavramı bir tanıyalım daha sonra konunun ana başlıklar altında alarak buradan ne kastedildiğine bakalım. Şimdi ise tarihsellik kavramını tarifi: her şeyin kökenini tarihte arayarak insanı yenilikten alıkoyan bir politik tutuculuk’un simgesidir. Demiş “Chalybaeus” ancak bu kavramlar, (tarihsellik ve tarihselcilik) batı’nın özgü kültürüne ait kavramlardır. Yine de bu kavramların yapıları gereği, ortak kültürle etkileşim halindedir. Fakat bu ifadeden sonra Esbab-ı nüzul ile tarihsellik kavramı arasında nasıl bir ilişki kurulabilir sorusunu cevaplandırmaya çalışalım. Esbab-ı nüzul-tarihsellik ilişkisine insanı tarihsel bir varlık oluşu bakımından yaklaşmak mecburiyeti doğmaktadır. Yani insanın yapıp etmeleri şimdi için bitmez onlar zamanın boyutlarına yayılmıştır. Zamanın boyutları ise uzayıp giden bir boyut değil insanın ürünleriyle ve olaylarla doludur. Bu, insanın zamanın boyutları arasında bir bağ kurmasını, onları bir birine bağlamsını gerektirir, bu da ancak bilen bir varlığın işi olabilir. Bunun içindir ki, insan tarihsel bir varlıktır. Eğer insan hayvan gibi şimdi içinde yaşasaydı, o zaman insanın yapıp- etmeleri arasında bir süreklilik söz konusu olamazdı. Şimdi ise tarihsellik ve insan ilişkisini inceledikten sonra, Esbab-ı nüzul ve tarihsellik meselesine bakmamız gerekir. Felsefe açısından ele alındığında: 1.tarihsel olanın varlık biçimi 2. Gelip geçicilik 3. Tarihe bağlı olma 4. Bir şeyin tarihsel olarak var olduğu olgusu.

 Görüldüğü üzere Esbab-ı nüzul ve tarihsellik kavramı ilişkisinde vurgulanması gereken konu, Kura’nı Kerimin soyut bir düşünce biçimi değil de insanın öz niteliğiyle örtüşen bir hidayet rehberi olduğudur. Diğer bir husus ise: kültürlere ait kavramları kullanırken ele alınan yaklaşım benimsenmeli ve kullananların dünya görüşü göz önünde bulundurulalı yani bu kavramları kullanan ilim adamları böylesi bir yaklaşımı benimsemeleri hem de kullandıkları kavramı tarif etmeleri gerekmektedir. Aksi halde bu kavramları kullananlar ile onları anlamakta zorlananlar arasındaki “tartışma” yapıcı bir zemine oturmayacaktır.

ALLAH’IN YARDIMIYLA TAMAMLADIM


0 Yorum - Yorum Yaz

Kuran ve Bağlam    09.05.2015


 Hafize ELDERŞEVİ

Yüksek Lisans (14912782)

 

Kur’an ve Bağlam kıraati hülasası

Birinci Kitap

KUR’AN’IN ANLAŞILMASINDA ESBÂB-I NUZUL’ÜN ANLAŞILMASI

Araştırmanın Konusu, Önemi, Amaç ve Metodu

Esbâb-ı nüzul bilgisi, Kur’an-ı Kerim’in nüzul ortamının asli bir unsurudur. Esbâb-ı nüzul, Kur’anı Kerimin anlaşılasında gerekli bir bilgi olarak değerlendirilmiştir. Sahabe, tabin ve teber tabiinden olan müfessirler Kur’anı özellikle esbâb-ı nüzulle tefsir etmişlerdir. Bu çalışmamızın Kur’anı Kerimi anlama gayreti içerisindeki araştırmacılara esbâb-ı nüzulden nasıl faydalanacakları, hangi ilkeler doğrultusunda rivayetleri değerlendirecekleri hususunda yararlı olacaktır. Emin el-Huli “ayetin sebebi nüzulü işte bu hadisedir.“ demeden önce ciddi bir araştırma yapmanın art olduğunu, bu hükmü vermeden önce epeyce düşünmek gerektiğini söylemektedir. (O halde bu ilkeleri pratiğe aktarmanın nasıl mümkün olacağına yönelik bir araştırmanın önemi bir kez daha anlaşılmaktadır.)

Amaç: esbâb-ı nüzul olgusunun Kur’anı Kerimin anlaşılması maksadıyla kullanılırken ve değerlendirirken yapılan hataları ortaya koymakla düşülebilecek yanlışlıklara dikkat çekmeyi amaçladık.

Metot:

1) Esbâb-ı nüzulün vakıasını ortaya koymak

2) Vakıayı ortaya koyduktan sonra eleştirmek

3) Eleştirdikten sonra hükme varmak

1.BÖLÜM

KUR’AN VE ESBÂB-I NUZUL İLMİ

A-     Kur’an İlimleri Hakkında

Kur’an ilimlerinin kaynağı bizzat Kur’anı Kerimdir. Çünkü Kuran kendisi üzerinde düşünülmesini, anlaşılmasını ve açıklanmasını isteyen neticede yaşanılır kılınmasına, okuyucularını, muhataplarını teşvik eden vahiy mahsulü bir kitaptır.

Hz. Peygamber ve ashab döneminde Kuran ilimlerinin telifine gerek duyulmamıştır. Çünkü nüzule şahit olan sahabe mesajı anlayabilmekte ve anlayamadıklarını peygambere sormaktadır. Fakat daha sonra “ulumul Kuran” olarak adlandırılan bahislerin Hz. Peygamber ve ashabı tarafından bilindiğini söyleyebiliriz. Çünkü bu bahislerin iki kaynağı vardır.

1)      Arap dili

2)      Gözleri önünde cereyan eden hadiseler

Sahabe döneminde ulumul Kur’an faaliyetleri devam etmiştir. Tabiinden birçok öğrenci, yetiştirmişlerdir.

Hz. Ebubekir döneminde Kur’an cemedildi. Hz. Osman zamanında çoğaltıldı ve Hz. Ali döneminde harflerin noktalaması ve harekelemesine başlandı.

İslamiyet’in sınırlarının genişlemesiyle Arap olmayan kavimler Müslüman olmuştur. Bu şartlar ulumul Kur’an’ın tedvini için gerekli ortamı hazırlamıştır. Tabiin âlimleri ve diğerleri Kuran ilimlerinin esaslarını koymuştur. Mushaf’ın çoğaltılması ile kıraat ilmi ve resmu’l Kur’an ilminin ilk ele alınan ilimler olduğu bilinmektedir. Kur’an’ın lugavi yönden ele alınması kur ’ana noktalama ile hareke koymasıyla başladı. Böylece irab’ul Kur’an ilmi neşet etmiş oldu. Ayrıca esbâb-ı nüzul, mekki-medeni, nasih-mensuh ve garibul Kur’an ilimleri ilk tedvin edilen, kayda geçirilen Kur’an ilimleridir.

Ulumul Kur’an kavramının bugünkü araştırmalarımızda kullanıldığı şekilde billurlaşması zerkuşi sayesinde h8 vuku bulmuştur. Zerkesinin de katıldığı İbn’ul-Arabiden aktardığı görüşe göre Kur’an ilimleri üç nevidir; tevhid, tezkir ve ahkâm. Böylece Kur’an mesajının insan hayatını kuşatan ve yaşanan, akıp giden hayatı yorumlayan ilahi kapsamını üç başlıkta toplamış olmaktadır.

Genel olarak Kur’an ilimleri, konusu her yönüyle Kur’anı kerim olan Kur ’anla ilgili veya Kur’an’ın içerdiği ilim ve araştırmalarda olmayı gaye edinen bir bilgi alanıdır.

Tefsir ilmi ise, Kur’an-ı kerimin izahını amaçlayan bir ilimdir. Yani ilmu’l tefsir veya ilmu tefsiri’l Kur’an, Kur’anı her bakımdan tetkik edip açıklamaya ve bildirmeye yarayan ilimdir. Bu ilmin konusunu Kur’anı kerim teşkil eder.

Kur’an ilimlerinden biri olan Esbâb-ı nüzul bilgisi sahabeye, müşahede ettikleri ortamda insani yapıp etmelerin sonucunda inen ayet ve ayetle gelen hükümlerin sebeplere bağlanması yeteneğini kazandırmıştır. Bunun anlamı onların Kur’an ilmini, onu hayata tatbik etme usulü ile birlikte öğrenmiş olmalarıdır. Bu açıdan esbâb-ı nüzul, kur ’anı anlamayı bu bilgiye sahip olmakla eşdeğer görmüşlerdir. Ayrıca rivayet yoluyla sonraki nesillere aktarıldığını tespit etmiş oluyoruz.

B-     ESBÂB-I NÜZUL İLMİ

Prof. Dr. Suat Yıldırım esbabı nüzulü “vahyin geldiği ortam” olarak yorumlamakta ve onu şöyle tanımlamaktadır:” bir veya daha fala ayeti tazammun etmek, cevap vermek veya hükmünü açıklamak üzere inmesine vesile teşkil eden hadiseye denir.” Sebebi nüzul, semadan gelen vahi ilahinin, yeryüzünde istikbal ediliş çerçevesidir.

Esbabı nüzulün yeni bir tanımını şöyle yapabiliriz: nüzul ortamında meydana gelen bir hadiseye veya daha fazla ayetin, tazammun etmek ( hadiseyi soruyu kapsayan nitelik ve özellikleri Kur ’anın cevap vermek veya hükmünü açıklamak üzere inmesine vesile teşkil eden ve vahyin nazil olduğu ortamı resmeden hadiseye sebebi nüzul denir.

İbn Abbas sebebi nüzulleri soran ve araştıran bir sahabi olarak anılmaktadır. Tabiun döneminde de esbabı nüzul rivayetleri toplanmaya devam edilmiştir. İslamiyet’e gren kavimler ve ehli kitaplara olan münasebetler sebebiyle rivayetlerde artış olmuştur.

İlk müfessirler ayetin tefsirine sebebi nüzulünü zikrederek başlamayı adet edinmişlerdir.

İbn Aşur’a göre insanlar her ayetin nüzulüne bir hadisenin sebep olduğu vehmine düşmüşlerdir. Hâlbuki bu ne kadar yanlış bir vehimdir. Çünkü Kur’an insanların kurtuluşu için hidayet rehberi olarak gelmiştir. Onun nüzul hükümlerinin teşriine mudar olan hadiselerle sınırlandırılamazlar.

Esbabı nüzul alanında yazılan iki önemli eser vahidinin nüzulü ve Suyuti’nin “Lubabu’n-nükûl-fi esbabın-nuzül”dür.

C-      ESBABI NÜZUL RİVAYETLERİ

Esbabı nüzul ancak sahih nakille bilinebilir. Dolayısıyla bu alanda içtihada veya imal-i fikir etmeye mahal yoktur. Yani nüzul sebebi akılla idrak edilmesi mümkün olmayan, sadece işitme veya görme suretiyle bilinebilen ve sahabeden gelen rivayettir bu rivayet adeta Hz. Peygamber’den bildirilmiş hükmünde kabul edilir. Bunun için hadis usulünde hükmen merfu sayılır. Esbabı nüzulün iki kaynağı vardır:

1)      Sahabe nakli (merfu)

2)      Tabiun nakli ( mursel)

Bilindiği gibi ayetlerin nüzulünü yakından müşahede edenler sebeplerini bilip nüzul keyfiyetinden bahsedenler sahabeler olmuştur. Onların bu husustaki haberleri ‘el-hadisul-musned’ ad dolmuştur. Bir hadisin musned olması için hadisin muttasıl ve merfu olması gerekir. Merfu hadis; özellikle Hz. Peygamber’e isnat edilen söz, fiil ve takrirlerden ister mukatı isnatla, ister muttasıl isnatla rivayet edilmiş olsun bütün hadislere denir.

Sebebi nüzul rivayetlerinin bir kısmının tabiundan geldiğini görmekteyiz. Bu kabil rivayetlere de Mürsel denilmektedir.

Mürsel hadis: birçok sahabeye mülaki olmuş tabiunun Resulullah şöyle dedi yahut şöyle yaptı gibi sözlerle rivayet ettiği ve senette sahabe atlanış bulunan hadistir.

Sebebi nüzul rivayetlerinin hadis usulü açısından hükmünün ne olduğuna ve bu rivayetlerin rivayet siğaları açısında incelenmesi önemlidir. Rivayet siğaları iki başlık altında incelenir:

1)      Sebep ifade etme nass olan rivayetler

2)      Sebep ifade etmede nass olmayan ifadeler

Esbabı Nüzulü Nevileri Açısından Tasnif Etme

a)      Esbabı nüzul rivayetleri: bu rivayetler nüzul ortamına ait surelerdir. O ortamın özelliklerini yansıtırlar. Mutlaka müsned-merfu hadis olmaları ve sıhhat” şartlarını taşımaları gerekir.

b)      Tefsir için olan esbabı nüzul rivayetleri: bu rivayet kapsamına giren re’y ve içtihad ile misal getirmeye imkân veren rivayetlerdir.

Esbabı Nüzul rivayetlerinde İhtilaf Edilmesi

Tefsirde iki türlü ihtilaf vardır:

1)      Nakle dayanan ihtilaf ( sahih, zayıf ve uydurma haberler)

2)      İstidlalden doğan ihtilaf ( nakle dayanmayan ve akılla re’y ve içtihat yapılan yorumlardan kaynaklanan ihtilaf)

Umum-Husus Meselesi

Nüzul sebebi olmada nass olan bir rivayet ve akabinde inen ayetin hükmünün umum mu yoksa husus mu ifade ettiği meseledir. Hüküm “naslara nasların şümulündeki hükümlere göredir. Nüzul sebepleri nass’ları anlamak için vasıta olur; fakat onları tahsis vasıtası olamaz.

 

2. BÖLÜM

A) KUR’ANI KERİMİN ANLAŞILMASINDA ESBABI NÜZULÜN YETERSİZ KALMA SEBEPLERİ

1. Rivayetler Açısından: kuranı Kerimin anlaşılmasında esbabı nüzulün yetersiz kalma sebeplerinin başında rivayetler meselesi gelmektedir. Esbabı nüzul rivayetlerinin yeteriz kalma sebeplerinin başında hadis usulü açısında incelendiğinde ulaşılan sonuçtur.

a) Merfu-Musned Esbabı Nüzul Rivayetleri Üzerine

Esbabı nüzulün rivayet ve sema yoluyla nakil ve izah edildiği malumdur. Bu keyfiyeti icra edenler ise sahabeler olmuştur. Usulcü hadis âlimleri sahabenin Hz. Peygamber’e ref ettikleri ve ayetin nüzulünü yakından müşahedelerine veya sebeplerini bilip nüzul keyfiyetinden bahsettikleri haberlere “el-Hadis’ul musned” demişlerdir. Ancak mevkuf denilen sahabe sözleri ile maktu denilen nüzul meselesinin tespiti konusunda açıklığa kavuşturulması gereken bir kriterdir. Bunun anlamı sahabe ve tabiinden rivayet edilmiş ahval ve efal hakkında “müsned” terimi kullanılamaz. Dolayısıyla bu rivayetler tefsir için yapılmış rivayetlerdir.

b)      Mürsel Esbabı Nüzul Rivayetler Üzerine

Tabiinlerden yapılan ve onların Hz. Peygamber’e veya dönemine izafe ettikleri esbabı nüzuller Mürsel rivayetlerdir ve sahabe ismi anılmaz. Mürsel hadisin hüccet olup olmayacağı âlimler arasında tartışılmıştır. Burada Mürsel esbabı nüzul rivayetleri hakkında söylenmesi gereken hususlar ise şunlardır:

1)      Sebebi nüzul rivayetini nakleden mürsil “sika” dan rivayetle irsal ’de bulunuyorsa bu Mürsel kabul edilir.

2)      Mürsil, sika ve gayr-i sikadan rivayet etmekle maruf ise rivayeti de hali meçhul yapıyorsa bu Mürsel mevkuf” olur.

3)      Sika ravilen rivayetlerine muhalif Mürseller ise merduddur. Mürsel sebebi nüzul rivayetleri hüccet olma şartları göz önünde bulundurularak derlenmelidir. Sonra senet ve metin tenkidi yapılmalıdır.

c)       Senetlerin Hazfedilmesi

Bir dönem senetsiz rivayetler mevcut olmuştur. Bundan esbabı nüzul rivayetlerinin ne derece etkilendiği araştırılabilir ve ortaya konabilir. Senet ulema tarafından çok önemsenmiştir. Abdul b. Mubarek: “ isnad dinin bir parçasıdır isnat olmasaydı kim ne istiyorsa dilediğini söylerdi.” Senedin önemli olmasının sebebi şüpheye mahal bırakmayan zannı galiple “bu hadis Hz. Peygamber tarafından söylenmiştir.” Diyebilmektir. Ta ki şeriatı hadise bina edelim, ahkâm-ı ona dayandıralım.

d)      Rivayetlerin Tasnifine Dikkat etmeme

Sebebi nüzulde rivayet çokluğu vardır ve bu çok sayıda rivayetlerin tasnif edilmesi zorunlu hale gelmektedir. Sebebi nüzul rivayetlerinin;

1-      Esbabı nüzul rivayetleri

2-      Tefsir için yapılan esbabı nüzul rivayetleri ( değerlendirmeleri) olarak iki nevi halinde incelenmesi bize makul yol görünüyor.

Esbabı nüzul Kur’an-ı Kerimin bütünlüğüne dâhil bir olgudur ve anlaşılması konusunda Kur ’anı “tarihi bir görüş açısı” içine koyar ve anlaşılması yolunda iki hususta bizi aydınlatır.

1-      Ayetlerin imada bulunduğu hususu anlamak ancak bu olayları bilmekle mümkündür.

2-      Ayetin umum ifadesini tahsis edecek olay ve ayeti zahirinden çevirecek vecihlerden bir veçhi bilmek ayetin maksadının bilinmesine imkân sağlar.

Esbabı nüzul tasnifinde ilk grup rivayetler nüzul asrını yansıtmakta veya Hz. Peygamber’in Kur’an anlayışını, yorumlayışını aydınlatmaktadır. İkinci grup rivayetlerde ise sahabeler ve tabiinlerin tefsir rivayeti olarak yorumladığımız esbabı nüzul rivayetleridir. Bu rivayetler kendi dönemlerinden ve deneyimlerinden bir şeyler katarak Kur ’anı anlama gayretleridir.

e)      Rivayet Sığalarına Dikkat Göstermeme

Sahih rivayetlerin ibaresi bütün hallerde nüzul sebebini beyan etmekte nass değildir. Nass olmayan (ihtimal bildiren) rivayetler de vardır. Rivayetin sahih olması şartı yanında bir de “sebebiyet” ifade etmesi gerekmektedir. Sebebi nüzul rivayetinin sığasının “sebep ifade etmede nass olması” ilkesini ekliyoruz. Nass olmayan esbabı nüzul rivayetleri kesinlik ifade etmez ravinin re’yi, içtihadı söz konusudur. Bu durum “bu ayet bu anlama gelmektedir.” Şeklinde ifade edilir, yoksa asrında vuku bulmuş bir olayı nakletme türünden bir rivayet değildir.

2) UMUMU HUSUSİLEŞTİRME AÇISINDAN

Esbabı nüzulün (nass) olarak umum değil de husus ifade ettiği şeklinde anlaşılması çabasıdır. Tartışmanın odağında muteber olan sebebin hususiyetidir. Görüşü ile muteber olan lafzın umumiyetidir görüşü teşkil etmektedir.

Âlimlerin ekseriyeti hükmün, sebebinin hususiliğine değil lafzın umumiliğine göre olduğunda ima vardır. Hz. Peygamber zamanından beri sahabe ve müçtehit imamların anlayış ve tatbikatı bu olmuş ve buna hiçbir zaman karşı çıkan bulunmamıştır. Hüccet nasların kendisidir, sebepleri değildir.

B) KUR’AN-I KERİMİN ANLAŞILMASINDA ESBABI NÜZUL RİVAYETLERİNİİN DOĞURDUĞU OLUMSUZ SONUÇLAR

1) YORUM ZENGİNLİĞİNE ENGEL OLMASI

Kur’an-ı Kerim içinde bulunan lafızların manalarını bilmek istemelerinin insanların fıtri bir gereksinimi olduğunu dikkate alır. Bu nedenle de onları ayetleri üzerinde tefekküre, tezekküre ve tedebbüre davet eder. O, insanların karşısına duygu ve düşüncelerine uygun düşen, inan ve eylemlerine cevap veren ve kafalarını kurcalayan büyük meselelere tam bir çözüm getiren kendine has br cazibe ile çıkmıştır. Bu gerçek, Kur ’anı Kerimin yorum zenginliğine tanıdığı imkânları gösterir.

Kavrayış ve yorumlayış biçimlerinin farklılık gösterebilir olması öncelikle Kur’ anın sonra da insan fıtratın tabii bir sonucudur. Kavrayış-yorum farklılıklarından da Kur’an mesajının ortadan kaldırıldığı sonuç çıkmaz. Aksine onun mesajının hakikatine ait vecihler ortaya konulmuş olur. “herkes Kur’an’dan Cenab-ı Hakk’ın kendisine ihsan ettiği yetenekleri ölçüsünde yararlanır der zerkesi.

Bu genel çerçeveden hareketle esbabı nüzul rivayetleri yorum zenginliğini şu şekilde engeller;

1-      Her ayete nüzul sebebi arama çabaları

2-      Ayetin mana bakımından birçok veçhesi olabilir diye düşünmek varken nüzul sebebi ile sınırlı kalma ihtimali

3-      Ayetin sebebi nüzulündeki olayın çerçevesi içinde sıkışıp kalma

2)KUR’ANI KERİMİN EVRENSEL HEDEFİ OLAN KUR’AN-İNSAN-HAYAT BÜTÜNLEŞMESİNİ ÖNLEMESİ

Kur’ anı Kerimin birçok mümeyyiz sıfatından biri evrenselliktir. Kur ’anı Kerim, ferde ve topluma, bütün insan sınıflarına, bütün memleketlerde ve bütün devirlerde, insan hayatının bütününe maddi olduğu kadar manevi bir hidayet rehberi olduğunu söyler.

Esbabı nüzul rivayetleri ile aktarılan nüzul ortamı hadiselerinin hatta sahabe ve tabiinlerin kendi dönemlerinin izlerini taşıdığı ve bunların tefsir için yaptıkları esbabı nüzul rivayetlerindeki olayların, gelecekte aynı durumlar ile karşılaşacak aynı halleri yaşayacak insanlar içinde geçerli olduğunu görmemiz gerekmektedir. Çünkü bir ayetin anlamı-anlamları nazil olduğu zaman-mekân bağlamının ifade ettiklerinden daha fazla anlam ifade etmektedir.

3.BÖLÜM

1) ESBABI NÜZULE OLAN İHTİYACIN SINIRLARINI BELİRLEYEN İLKELER

a) GENEL İLKELER

Birinci ilke: esbabı nüzul rivayetlerinin tamamını ihata etmek mümkün değildir.

İkinci ilke: esbabı nüzulü bilmeden de Kur’ anı Kerimi anlamak mümkündür. Kur’ anı Kerimin özünü bir bağlam bütünü olarak genel anlamını mesajını tanımak ve kavramak mümkündür. Selef-Halef bütün âlimlerin nüzul sebeplerini bilmenin önemi üzerinde durmuşlar. Onların tavrı, ayet, nüzul sebebi bilinmeden anlaşılmaz anlamına gelmez. Nüzule sebep olan hadisenin veya sorunun cevabı Kur’ anı kerim elimizdedir.

a-      Kur’ anı Kerimi bütünlüğü içinde okuyarak

b-      Zahirinden gücümüzün yettiğini anlamaya gayret ederek çözümü Kur’ anda onun manalarında bulabiliriz.

b)  ÖZEL İLKELER

Birinci ilke; sebebi nüzulü bilmenin muktezayı hali (gereğini) bilmek gibi olduğu hallerde şatibi “sebebi bilmenin anlamı halin muktezasını bilmek demektir.

İkinci ilke; sebebi nüzulünü bilmenin Kur’ anın zahir nasslarını mücmel nasslar konumuna getirme şüphesi ve güçlüğü bulunduğu hallerde.

Üçüncü ilke; Kur’ anı Kerimin anlaşılmasında esbabı nüzule ihtiyacı ilk planda Kur’ an belirlemelidir. Kur’ anı Kerimi okuyan veya dinleyen kimse bu eylemi sırasında ayet ve ayetlerde bulunan üstü kapalı bir ifade hakkında manayı yakalamak için bir bekleyişe, arayışa giriyorsa o zaman sebebi nüzulü nakletmeye olayı ayrıntılarıyla anlatmaya ihtiyaç var demektir.

2) ESBABI NÜZUL RİVAYETLERİNİN HADİS USULÜ AÇISINDAN TENKİDİ

a) bir rivayetin “sebep ifade etmede nass ve nüzul ortamına ait olabilmesi için müsned-merfu olması lazımdır.

b) sahabenin esbabı nüzul değerlendirmeleri sebep ifade etmede nass olmayan” rivayetlerdir. Bu kabil haberlerin hükmünün “mevkuf” olduğu bilinmelidir.

c) tabiunun esbabı nüzul değerlendirmeleri sebep ifade etmede nass değillerdir. Bu kabil haberlerin hükmünün ise “Mürsel” olduğu bilinmelidir.

d) metin tenkidi yapılmalıdır. Hadisin, haberin aslını oluşturur.

3) RİVAYETLERİ TASNİF ETME

a) Esbabı nüzul rivayetleri; bu rivayetler ayet veya ayetlerin gerçek nüzul sebebi olan kıssaları, nüzul asrında ve nüzul ortamında meydana gelmiş hadiseleri ihtiva ederler. Sahabenin re’y ve içtihat söz konusu değildir.

Senet ve metin bakımından sıhhat şartlarını taşıyan müsned-merfu hadislerdir. Rivayet sığaları sebep ifade etmede nass olan sığalardandır. Burada önemli bir hususta rivayetleri muayyen kişiler veya olaylar sebebiyle nazil olan ayet ayetlerden söz etse bile asıl olan “umum” olduğunu unutmamaktır.

b) Tefsir için olan esbabı nüzul rivayetleri: Kur’ anı Kerimin anlaşılması amacıyla yapılmış nüzul sebebi değerlendirmeleridir. Bunlar nüzul asrında ve ortamında cereyan etmiş olsa bile sonucunda ayetin inmesine sebep olmuş hadiseler değildirler. Üç grup değerlendirme vardır;

1) Hz. Peygamber’in yaptığı sebebi nüzul değerlendirmesi

2) Sahabe ve tabiunun yaptığı sebebi nüzul değerlendirmesi

3) Müfessirlerin yaptıkları sebebi nüzul değerlendirmeleri

4) KUR’ ANI KERİMİN BÜTÜLÜĞÜNÜN DİKKATE ALINMASI

Bütün olarak “Kur’ anı Kerim” kavramı, Kur’ anın tüm özelliklerini yanlarını ve bütünlüğüne ait veçheleri ve bunlar arasındaki ilişkileri kucaklayan, kendisinin hususi muciz vahiy mahsulü karakterini belirleyen tastamamlık kendi iç kesinliği ve bunların tümünün oluşturduğu bir sistem anlamındadır. Kur’ an özne vurgusunu Allah merkezli oluşu üzerinde odaklaştırmıştır. Kur’ an, bütün yaratıklar arasında en büyük önemi insana vererek Allah kadar insana da dikkat çekmektedir. Kur’ anın esas düşüncesi insanın kurtuluşu ile ilgilenmektir. Hatta inzaline sebep olan mesele budur. İnsan, Kur’ anın bu ana vurgusuna ancak ona “bütün” olarak yaklaştığında ve bu çerçevede anlayabilir, kavrayabilir.

Kur’ anı Kerimin bütünlüğü içerisinde esbabı nüzulün yeri de bu bağlamda anlaşılmalıdır.

5) SİYAK-SİBAK’IN GÖZ ÖNÜNDE BULUNDURULMASI

Kur’ anı Kerimin bütünlüğünü kavrayan ve bu bütünlük içerisinde siyak-sibak dikkatlice değerlendiren Kur’ an araştırıcılarının onu anlamakta sağlıklı ilkeler edinmiş olacaklarını söyleyebiliriz.

“gerçekten şu ayet veya ayetin şu bölümü bizim görüşümüzün doğruluğunu gösterir yahut şu kelimeden şöyle bir hüküm çıkarabiliriz. Gibi ifadelerle Kur’ anın küçük birimlerini fikri bütünlükten mücerret olarak değerlendirme siyak-sibakın göz ardı edilmesinde en büyük faktörlerden olmuştur. Ne yazık ki gerek tefsir kitaplarında, gerekse kelam ve İslam hukukuna dair kitaplarda bu tür değerlendirmeler çok geçmektedir. İhtilafları körükleyen en büyük amillerden birinin bu siyak-sibak çerçevesini dikkate almama hatası olduğu ortadadır.

 

İKİNCİ KİTAP

SA’LEBE KISSASI (Esbab-I Nüzule Yeni Bir Yaklaşım)

 

         Hemen her müfessir tarafından Tevbe suresinin 75. ayetinin nüzul sebebi olarak Sa’lebe b. Hâtıb kıssası gösterilmiştir.Sire, Rical ve Tarih kitaplarında Sa’lebe kıssası iki yönden ele alınmıştır. Bunlardan birincisi Sa’lebe’nin vasıfları ikincisi ise hadisenin sıhhat derecesidir. Sa’lebe’nin vasıflarıyla ilgili olarak çeşitli bilgiler verilmiştir. Hadisenin sıhhat derecesine gelince; Sa’lebe kıssası rivayetleri hadis usulü açısından tenkit edilmelidir: Bu rivayetin senedi zayıftır. Ama yine de bu hadiseye müfessirler eserlerinde yer vermişlerdir. Bunun sebebi olarak ise isnad ilmi tam anlamıyla hayatlarına girmiş olan şahsiyetlerin, isnadın zayıf olmasına önem vermeden, isnadın zikredilmesiyle mesuliyetten kurtulacaklarına inanmaları ve ma lumatın yok olmayıp kendilerinden sonraki nesillere aktarılmasını sağlama düşüncesi gösterilebilir. Müfessirlerden bazıları bunu Taberi’den nakletmiş, bazıları ise farklı kaynaklardan almışlardır. Müfessirlerden bazıları kıssayı kabul etmiş bazıları ise kabul etmemiştir. El Uceyli, Sa’lebe’yi münafıklardan saymıştır. Taberi ise tevbe suresinin 75. ayetini Sa’lebe kıssasıyla ilişkilendirmemiş ve bu ayette Cenab-ı Hakk tarafından nifak ehlinin alametleri ortaya konulmuştur demiştir. Fahruddin er Razi’de bu ayeti Sa’lebe ile ilişkilendirmeyen müfessirlerdendir. Çağdaş alimlerimizden Süleyman Ateş’te çeşitli akıl yürütmelerle bu kıssanın doğru olmadığına işaret eder.

 

            Sa’lebe kıssası rivayetlerini incelediğimizde sebep ifade etmede nass olmayan rivayetler grubuna girdiğini görmekteyiz. Yine Sa’lebe kıssasını esbab-ı nüzul rivayeti mi yoksa tefsir için yapılmış esbab-ı nüzul rivayeti mi olduğu açısından incelediğimizde ikinci gruba girdiğini kolaylıkla anlayabiliriz. Hem bu ayet sadece bu olayla sınırlandırılırsa Kur’an’ın yorum zenginliği engellenmiş olur.

        O dönemi incelediğimizde tarihi veriler bize Sa’lebe’nin vergi hükmünden muaf tutulmasının mantıklı olmadığını gösteriyor. Çünkü o dönemde savaş giderleri vb. giderler için devlet halktan vergi topluyordu.

 

     Sa’lebe kıssasını siyak-sibak bağlamında incelediğimizde,Tevbe suresinin 75. ayetini bu şekilde değerlendirdiğimizde Allah’ın ahd edip de ahdini bozan , vaadinin hilafına hareket eden ve bu eylemin sonucunda kalplerinde nifakın yerleştiği kişiler karakterize edildiğini görmekteyiz. Kur’an vrensel mesajının muayyen fertlerle kilitlenip kalmasını istemez.

 

       Sonuç olarak;Tefsir rivayetlerini eserlerinde nakleden tefsircilerin birçoğu ilmi yeterliliklerine Salah ve takva ehli oluşlarına rağmen zayıf,garip, münker ve İsrail'i bir çok hadis zikr etmişlerdir. hatta Uydurma hadis naklettikleri olmuştur. O halde âlimlerimizin bir tefsir haberini kitaplarında rivayet etmiş olmaları her zaman o rivayetin doğru olduğuna delil teşkil etmemelidir. Kuran'ın anlaşılması konusunda esbab-U nüzül rivayetlerinin değerlendirilmesinde yeni bir usul takip edilmelidir. Böylece tefsir kitaplarında kalmaya hakkı olmayan pek çok rivayet temizlenmiş olacak ve Kuran'daki bir ayeti anlamak için tefsir kitaplarına bakan kimseler onlarla karşılaşıp hiçbir esası olmayan haberlerle meşgul olmaktan kurtulacaklardır.

 

     Tevbe suresi 75. âyeti kerimesine anlamak ve doğuruyu bulmak maksadıyla nakledilen Sa’lebe kıssası âyetin anlaşılmasına yönelik yorumları bu hadisenin sınırları içerisinde bırakmıştır. Bu sebeple tefsircilerin bu konudaki yorumları birbirine zıt olmuş ve Kuran'ın yorum zenginliğini tehdit etmiştir. Halbuki tevbe suresi 75. ayetini ve sebebi nüzulu olarak anlatılan Sa’lebe  olayını Önerilen  ilkeler ışığında bakılmış olsaydı Kuran'ı Kerim'in mana zenginliği anlaşılacaktı. çünkü Kuran' la aydınlanacak hayatımızın zenginliği onun zengin bir biçimde yorumlanmasıyla pratiğe taşınmasıyla mümkündür.

 

ÜÇÜNCÜ KİTAP

TARİHSELLİK VE ESBAB-I NÜZUL

          Tarihsellik, tarih yapan bir varlık olarak insanın, tarih hakkında edindiği tecrübelerin ve bu alanla ilgili bütün durumların üzerinde cereyan eden zihni faaliyetinin sonucu oluşan düşünce ve ondan doğan fikirlere işaret eden bir kavramdır. Tarihsellik ve tarihselcilik 18-19. Yüzyılda tarih ilminden ne anlaşılacağı konusundaki felsefi tartışmalar sürecinde ortaya çıkmıştır. Batı düşüncesine ait bu kavramların İslam düşüncesi içerisinde değerlendirilmesi halinde, geçirmiş oldukları tarihsel sürecin ve mana sapmalarının göz önünde bulundurulması gerekmektedir.

         İnsan tarihsel bir varlık olarak zamanı üç boyutu ile reel olarak yaşamaktadır. Bu durum onun tabiatını gereğidir. İşte bu yönüyle tarihsellik kavramı ortak kültüre aittir. Ancak anlam yüklerken, anlam çerçevesini belirlerken toplumlar farklı yaklaşımlar sergilemektedir. Tarihsellik bu yönüyle de özgü kültür vasfını oluşturur. Bu bilgiler ışığında esbab-ı nüzul ve tarihsellik kavramları arasında ortak kültür bağlamında nasıl bir ilişki kurulabilir sorusuna şu açıklama yapılmaktadır. Bunun için Kur’an-ı Kerim’in tarih ve tarihsel bilgi alanındaki genel ilkeler zikredilmelidir. Kur’an-ı Kerim’in temel konusunun insan oluşu ve insanı hidayete iletme rehberi olmayı ana gaye edinmesi, tarih ve tarihsellik bağlamında onun temel karakteristiğini ortaya koymaktadır. Kur’an tarih ve tarihsel olanı, geçmişi, yaşanılan zamanı ve geleceği ile bir bütün halinde insanı faaliyet sahası olarak görür. O halde esbab-ı nüzul-tarihsellik kavramı ilişkisine

1)Esbab-ı nüzulün Kur’an’ın bütünlüğü içindeki yeri,

2) İnsanın tarihsel bir varlık olması bağlamında bakılmalıdır.

Sonuç olarak: Esbab-ı nüzul-tarihsellik kavram ilişkisinde vurgulanması gereken, Kur’an’ın yaşanmış, yaşanabilir ve yaşanacak bir hidayet rehberi olduğudur.

  Başka özgü kültürlere ait kavramlar kullanılırken, kavramların tarihleri, içerikleri, kullanıcının dünya görüşü göz önünde bulundurulmalı. Kullanılan kavramların hangi manada kullanıldıkları belirtilmelidir.

       “Esbab- nüzul rivayetleri” ile yazılacak “orijinal tarih” nüzul asrını en sahih şekilde izleme imkanı sunacaktır.” Tefsir için yapılan esbab-ı nüzul rivayetleri” ile yazılacak “düşünülmüş tarih”, çok sayıda insani faaliyeti/başarıları, Kur’an’ı anlamaya çalışan insanın bakış ufkuna sunacaktır. Bu, insanın varlık bilincine katkı sağlayacaktır. Bu ise esbab-ı nüzulün Kur’an’ın anlaşılmasındaki önemini ortaya koymaktadır. Bu yaklaşımla esbab-ı nüzul, nüzul ortamının tarihsel bir unsuru olarak Kur’an-insan-hayat bütünleşmesinin nasıl temin edildiğinin somut örneklerini vermektedir. O halde orijinal tarih bize Kur’an-insan-hayat bütünleşmesinigösteriyor; düşünülmüş tarih ise  Kur’an’ın yaşanabilir olduğunu göstermektedir.

 

 

 

 


0 Yorum - Yorum Yaz

Kur'an ve Bağalam özeti    15.05.2015

 
 
 
Fatma sönmez
14912785 
Yüksek Lisans
 

 

Kur'an ve Bağlam

- Kur'an ilimlerinin kaynağı bizzat Kur'an'ı Kerim'dir . Çünkü Kur'an'ı Kerim, kendisi üzerinde düşünülmesini , anlaşılmasını ve açıklanmasını isteyen, neticede yaşanılır kılınmasına okuyucularını-muhatablarını teşvik eden vahiy mahsulu bir kitaptır .

- Kur'an ilimleri konusu her yönüyle Kur'an'ı Kerim olan , Kur'anla ilgil, veya Kur'an'ın içerdği ilim ve araştırmalardan oluşan , Kur'an'ın en doğru şekilde anlaşılmasına yardımcı olmayı gaye edinme bir bilgi alanıdır .

Tefsir ilmide , Kur'an-ı Kerim'in sözcüklerini , anlamlarını Kur'an'la ilgili ilimler gereğince araştıran bir ilimdir .

- Mushafın çoğaltılması ile kıraat ilmi ve resmu-l Kur'an ilminin ilk ele alınan ilimler olduğu bilinmektedir . Kur'an'ın lugavi yönden ele alınması ise Ebu'l-Esved ed-Dueli'nin Kur'an'an noktalama ile hareke koymasıyla başldı . Böylece i'rabu'l-Kur'an ilmi neşet etmiş oldu ç Ayruca esbab-ı nüzul, Mekki-Medeni, nasih-mensuh ve garib'l-Kur'an ilimleri ilk tedvn edilen , kayda geçirilen Kur'an ilimleridir .

Nüzul ortamında meydana gelen bir hadiseye veya Hz.Peygamber'e yöneltilmiş bir souya, vuku bulduğu günlerde, bir veya daha fazla ayetin, tazammun etmek (hadiseyi-soruyu kapsayan nitelik ve özellikleriiçermek), cevap vermek veya hükmünü açıklamak üzere inmesine vesile teşkil eden ve vahyin nazil olduğu ortamı resmeden hadiseye sebeb-i nüzul denir .

- Esbab-ı Nuzul ilmi nakli ilimleridir.Okuma yazma bilen sahabelerin sayısı çok olmadığından öğretim ‘talim’ yoluyla sözlü olarak aktarılmıştır. Esbab-ı nuzul rivayetlerinde  sahabe nakli ve tabiun nakli öne çıkar.Sahabe nakli merfudur.Sened ve metin sahihdir.Tabiun nakli ise mürsel olup aranan şartlar; senedin ve metnin sahih olması,rivayeti destekleyen bir başka tabii rivayeti, ravinin tefsir imamlarından olması (Mücahid,İkrime,Said b.Cübeyir gibi),ve ilmi doğrudan bilginin sahibinden almış olması sayılır.

 

Kur’an’ın anlaşılmasında esbab-ı nüzulün rolü açısından Kur’an’ın bütünlüğünü en iyi ifade eden ‘’Bütün olarak Kur’an’ı kerim’ dir. Bütün olarak Kur’an tamamen birleşik bir bütün olarak kavranmalıdır. Çünkü Allah-insan –evren ilişkisinin anlaşılması ve de Kur’an’daki kelimelerin, cümlelerin, ayetlerin ve surelerin manaları ve de kazandıkları yeni manaları hep Kur’an’ın bütünlüğü dahilindedir.

 

- Kur’an-ı Kerim’in anlaşılmasında esbab-ı nüzulden yararlanırken siyak-sibak ‘ın göz önünde bulundurulması Kur’an’ın bütünlüğü açısından önemlidir.

  Sibak :Bir şeyin öncesi geçmişi, bağ, sözün baş tarafı gibi anlamlara gelir. Siyak ise: İfade üslup, sözün gelişi gibi anlamlara gelir.  

  Kur’an’ın anlaşılmasında esbab-ı nüzul rivayetlerini değerlendirirken ayetlerin siyak-sibakına mutlaka bakılmalıdır. Ayetlerin bağlamı ile münasip olmayan rivayetlere itibar edilmemesi gerekir. Nass-siyak-sibak-rivayet uyumuna  kesinlikle dikkat etmek gerekir.

- Esbab-ı nüzulün tarihsel bir gerçek olması ile onun tarihe bağımlı olması da birbirinden farklı şeylerdir . Çünkü esbab-ı nüzul dini bir fenomen olarak, hakikati , tarihsellikten bağımsız olan bir gerçek olarak da düşünülmelidir . Çünkü esbab-ı nüzul orijinal yorum -orijinal tarihtir .

- Esbab-ı nüzul Kur'an'ı Kerimin soyut bir düşünce veya düşünce biçimi olarak kalmadığının, aksine yaşanmış , yaşanabilir ve yaşanacak bir hakikat , bir hidayet rehberi olduğunun en büyük delilidir .

Esbab-ı nüzulun Kur'an'ı Kerim'in anlaşılmasında tespit edilen ilkeler çerçevesinde ve onlara uyarak değerlendirilmesibirçok faydalar temin edecektir :

1- Kur'an'ı Kerim'in anlaşılmasında insanın bakış ufkuna henüz girmemiş , insanın dikkatine açılmamış sınırsız sayıda olgu olduğu göz önünde tutulacaktır .

2- Konulu tefsir çalışmalarında esbab-ı nüzulün, nüzul ortamının ve şartlarını aksettiren yönünden sağılıklı bir şekilde istifade olunacaktır .

3- Esbab-ı nüzul bilgisi ile oluşan nedensel halkaları nüzul asrına doğru izleme imkanı doğacaktır . Bunun da insani davranışların tarihini tespit etmede, yazmada yararlanılabilecektir .

4- Müfessirler üzerine yapılan monografik çalışmalarda esbab-ı nüzulle ilgili zikredilen ilkelerin uygulanması çok isabetli olucaktır . Bir kere müfessirin esbab-ı nüzul alanındaki ilkelerini ortaya koymak mümkün olacaktır . Bu da Kur'an'ı Kerim'in anlaşılması sürecinde bu malzemenin nasıl değerlendirildiğini tespit etme imkanı verecektir .

  

0 Yorum - Yorum Yaz

Kuran ve Bağlam    17.05.2015

Sema YİĞİT

14952706

Birleşik Doktora

PROF.DR. AHMET NEDİM SERİNSU’NUN ‘KUR’AN VE BAĞLAM’ ADLI KİTABININ HULASASI

 

Kur’an-ı Kerim ve doğru anlaşılması açısından esbâb-ı nuzûl kavramının yeri önemlidir. Esbâb-ı nuzûl kavramının açıklığa kavuşması için Kur’an ilimleri (Ulûmu’l-Kur’an) kavramının iyi anlaşılması gerekmektedir. Kur’an ilimleri başlangıçta Kur’an’ı anlama çabası içerisinde ortaya çıkmış, onu anlama yolculuğuna çıkanların disiplinize ettiği bir çalışmalar bütünüdür. Esbab-ı nüzulün kavramlaştırılması ve literatüre yerleşmesi ilk defa Zerkeşî ile birlikte h. 8. asırda gerçekleşmiştir. Kur’an ilimleri konusu her yönüyle Kur’anla ilgili olan ve Kur’an’ın daha iyi anlaşlılmasına yardımcı olan Kur’anla ilgili ya da Kur’an’ın içerdiği ilim ve araştırmalardan oluşan bilgi alanıdır. Kur’an ayetlerinin nazil olduğu ortamda meydana gelen bir olay ya da Hz. Peygamber’e yöneltilmiş bir soruya, vuku bulan bir hadise ya da açıklanması gereken bir mevzu üzerine ayetlerin nazil olmasıyla, vahyin nazil olduğu ortamı resmeden hadiseye sebeb-i nuzûl denir. Esbâb-ı nuzûl rivayetlerinin ilk kayda geçirildiği eserler tefsir kitapları değil hadis mecmualarıdır. Hadis kitaplarında geçen ilgili bablardaki rivayetler ve esbâb-ı nuzûl kitapları sonraki nesillere o ayetlerin vahyedildiği ortamı resmedebilmek için ortaya çıkarılmış eserlerdir. Esbâb-ı nuzûl konusunda iki türlü rivayet sözkonusudur. Bunlardan birincisi sahabenin ayetlerin sebeb-i nuzûlunu izah için müsned-merfu naklettikleri rivayetler, diğeri ise sahabeden müsned-merfu olmayan rivayetlerdir ki bunlar ayetleri tefsir için söylenmiş izah mahiyetindeki değerlendirmelerdir. Rivayetleri çeşitleri açısından a)Nuzûl ortamına ait ve o ortamın özelliklerini yansıtan müsned- merfu hadislerden oluşan esbâb-ı nuzûl rivayetleri b)Ayet ve ayetlerin manasının kapsamına giren nuzûl asrında vuku bulmuş veya bilahare meydana gelmiş bir hadisenin rey ve ictihad ile misal getirildiği haberlerden oluşan esbâb-ı nuzûl rivayetleri olarak ayırmak gerekir.

Esbab-ı nüzul rivayetleri hakkında dikkat edilmesi gereken hususlar vardır: a) Her ayete bir sebep arayanların tutumları sonucu mezhep hareketleri, şahısların ebedileştirilmesi, isrâilî haberler ve uydurma rivayetlerin esbâb-ı nuzûl alanına dahil edilmesi, b) Esbâb-ı nuzûlun nuzûl ortamında cereyan etmemesine rağmen o döneme mal edilmesi. Elbette bunun sonucunda bazı problemler zuhur etmiştir. Bunlar taaddüd (sebeb-i nuzûlun taaddüdü, nuzûlun taaddüdü), taahhur (hükmün veya nuzûlun taahhürü), nassın umum mu yoksa husus mu olduğudur. Ortada birçok rivayet vardır ve bu rivayetlerin rekabeti içerisinde titiz bir çalışmayla tasnif edilmesi zorunlu hale gelmiştir. Bu çelişkilere bir örnek vermek gerekirse Sa’lebe kıssasından bahsedilebilir.Tevbe suresi 75. ayette kendilerine nimet verildiği halde azgınlaşan insan profilinden bahsedilirken tefsirlerde bu ayetin Sa’lebe için nâzil olduğu rivayet edilmektedir. Sa’lebe Hz. Peygamber’den zenginlik için dua istemiş, Hz. Peygamber’in kendisine ‘hayırlı olanı iste’ ikazına rağmen kendisi zenginlik talebinde ısrar etmiş ve zenginliği elde ettikten sonra da tedrici olarak İslam toplumundan uzaklaşmıştır. Kimi rivayetlerde Uhud’da şehid olduğu söylenmekte iken kimi rivayetlerde ise Hz. Osman döneminde helak olduğundan bahsedilmektedir. Hz. Peygamber hayatta iken kendisinin pişman olup sadakasını getirdiği ancak Hz. Peygamber’in kabul etmediği, arkasından Hz. Ebubekir ve Hz. Ömer’in de sadakalarını kabul etmedikleri rivayetler arasındadır. 

            Esbâb-ı nuzûl ilmi ile ilgili bir diğer tartışma konusu da tarihselciliktir. 18. ve 19. yy’da Batı’da ortaya çıkan tarihselcilik anlayışı kutsal metinlerin zamansal ve mekansal olgulara hapsedilmesine yol açmaktadır. Unutulmamalıdır ki Batı’daki Aydınlanma ve Modernite sonrasında kendi kutsal kitaplarına makuliyet kazandırma çabası içerisinde ortaya çıkan bu kutsal kitap okuma metodunun elbette Kur’an için uygulanması sözkonusu olamaz. Vahyedilen ayetlerin insan ve zaman gerçeğinden kopuk olarak vahyedilmesi muhatabın insan olmasının bir sonucudur. Zira Kur’an, her nasıl 14 asır evvel hayatın tam ortasında cereyan eden hadiseler üzerine nâzil olduysa bugün de aynı insanoğlu arasında cereyen eden hadiselere uyarlanabilecek, hayatın gerçeklerinin soyutlanmış bir şekilde değil elbette insanoğlunun ihtiyaçları neticesinde peyderpey vahyedilmiştir.

            Sonuç, esbâb-ı nuzûl konusunda tefsirlerde yer alan kafa karışıklığı ve birbirine zıt rivayetlerin yer alması, sahabeden rivayet edilen müsned ve merfu olan rivayetlerle müsned ve merfu olmayan rivayetlerin birbirine karışması, bu rivayetleri aktaranların ciddi bir isnad tenkidi yapmaması hatta isnatsız bir takım rivayetlere bile yer verilmesinden meydana gelmektedir.Tüm bu rivayetlerin ciddi çalışmalar ile ele alınması gerekmektedir.


0 Yorum - Yorum Yaz

Kuran ve Bağlam    17.05.2015

Sema YİĞİT

14952706

Birleşik Doktora

PROF.DR. AHMET NEDİM SERİNSU’NUN ‘KUR’AN VE BAĞLAM’ ADLI KİTABININ HULASASI

 

Kur’an-ı Kerim ve doğru anlaşılması açısından esbâb-ı nuzûl kavramının yeri önemlidir. Esbâb-ı nuzûl kavramının açıklığa kavuşması için Kur’an ilimleri (Ulûmu’l-Kur’an) kavramının iyi anlaşılması gerekmektedir. Kur’an ilimleri başlangıçta Kur’an’ı anlama çabası içerisinde ortaya çıkmış, onu anlama yolculuğuna çıkanların disiplinize ettiği bir çalışmalar bütünüdür. Esbab-ı nüzulün kavramlaştırılması ve literatüre yerleşmesi ilk defa Zerkeşî ile birlikte h. 8. asırda gerçekleşmiştir. Kur’an ilimleri konusu her yönüyle Kur’anla ilgili olan ve Kur’an’ın daha iyi anlaşlılmasına yardımcı olan Kur’anla ilgili ya da Kur’an’ın içerdiği ilim ve araştırmalardan oluşan bilgi alanıdır. Kur’an ayetlerinin nazil olduğu ortamda meydana gelen bir olay ya da Hz. Peygamber’e yöneltilmiş bir soruya, vuku bulan bir hadise ya da açıklanması gereken bir mevzu üzerine ayetlerin nazil olmasıyla, vahyin nazil olduğu ortamı resmeden hadiseye sebeb-i nuzûl denir. Esbâb-ı nuzûl rivayetlerinin ilk kayda geçirildiği eserler tefsir kitapları değil hadis mecmualarıdır. Hadis kitaplarında geçen ilgili bablardaki rivayetler ve esbâb-ı nuzûl kitapları sonraki nesillere o ayetlerin vahyedildiği ortamı resmedebilmek için ortaya çıkarılmış eserlerdir. Esbâb-ı nuzûl konusunda iki türlü rivayet sözkonusudur. Bunlardan birincisi sahabenin ayetlerin sebeb-i nuzûlunu izah için müsned-merfu naklettikleri rivayetler, diğeri ise sahabeden müsned-merfu olmayan rivayetlerdir ki bunlar ayetleri tefsir için söylenmiş izah mahiyetindeki değerlendirmelerdir. Rivayetleri çeşitleri açısından a)Nuzûl ortamına ait ve o ortamın özelliklerini yansıtan müsned- merfu hadislerden oluşan esbâb-ı nuzûl rivayetleri b)Ayet ve ayetlerin manasının kapsamına giren nuzûl asrında vuku bulmuş veya bilahare meydana gelmiş bir hadisenin rey ve ictihad ile misal getirildiği haberlerden oluşan esbâb-ı nuzûl rivayetleri olarak ayırmak gerekir.

Esbab-ı nüzul rivayetleri hakkında dikkat edilmesi gereken hususlar vardır: a) Her ayete bir sebep arayanların tutumları sonucu mezhep hareketleri, şahısların ebedileştirilmesi, isrâilî haberler ve uydurma rivayetlerin esbâb-ı nuzûl alanına dahil edilmesi, b) Esbâb-ı nuzûlun nuzûl ortamında cereyan etmemesine rağmen o döneme mal edilmesi. Elbette bunun sonucunda bazı problemler zuhur etmiştir. Bunlar taaddüd (sebeb-i nuzûlun taaddüdü, nuzûlun taaddüdü), taahhur (hükmün veya nuzûlun taahhürü), nassın umum mu yoksa husus mu olduğudur. Ortada birçok rivayet vardır ve bu rivayetlerin rekabeti içerisinde titiz bir çalışmayla tasnif edilmesi zorunlu hale gelmiştir. Bu çelişkilere bir örnek vermek gerekirse Sa’lebe kıssasından bahsedilebilir.Tevbe suresi 75. ayette kendilerine nimet verildiği halde azgınlaşan insan profilinden bahsedilirken tefsirlerde bu ayetin Sa’lebe için nâzil olduğu rivayet edilmektedir. Sa’lebe Hz. Peygamber’den zenginlik için dua istemiş, Hz. Peygamber’in kendisine ‘hayırlı olanı iste’ ikazına rağmen kendisi zenginlik talebinde ısrar etmiş ve zenginliği elde ettikten sonra da tedrici olarak İslam toplumundan uzaklaşmıştır. Kimi rivayetlerde Uhud’da şehid olduğu söylenmekte iken kimi rivayetlerde ise Hz. Osman döneminde helak olduğundan bahsedilmektedir. Hz. Peygamber hayatta iken kendisinin pişman olup sadakasını getirdiği ancak Hz. Peygamber’in kabul etmediği, arkasından Hz. Ebubekir ve Hz. Ömer’in de sadakalarını kabul etmedikleri rivayetler arasındadır. 

            Esbâb-ı nuzûl ilmi ile ilgili bir diğer tartışma konusu da tarihselciliktir. 18. ve 19. yy’da Batı’da ortaya çıkan tarihselcilik anlayışı kutsal metinlerin zamansal ve mekansal olgulara hapsedilmesine yol açmaktadır. Unutulmamalıdır ki Batı’daki Aydınlanma ve Modernite sonrasında kendi kutsal kitaplarına makuliyet kazandırma çabası içerisinde ortaya çıkan bu kutsal kitap okuma metodunun elbette Kur’an için uygulanması sözkonusu olamaz. Vahyedilen ayetlerin insan ve zaman gerçeğinden kopuk olarak vahyedilmesi muhatabın insan olmasının bir sonucudur. Zira Kur’an, her nasıl 14 asır evvel hayatın tam ortasında cereyan eden hadiseler üzerine nâzil olduysa bugün de aynı insanoğlu arasında cereyen eden hadiselere uyarlanabilecek, hayatın gerçeklerinin soyutlanmış bir şekilde değil elbette insanoğlunun ihtiyaçları neticesinde peyderpey vahyedilmiştir.

            Sonuç, esbâb-ı nuzûl konusunda tefsirlerde yer alan kafa karışıklığı ve birbirine zıt rivayetlerin yer alması, sahabeden rivayet edilen müsned ve merfu olan rivayetlerle müsned ve merfu olmayan rivayetlerin birbirine karışması, bu rivayetleri aktaranların ciddi bir isnad tenkidi yapmaması hatta isnatsız bir takım rivayetlere bile yer verilmesinden meydana gelmektedir.Tüm bu rivayetlerin ciddi çalışmalar ile ele alınması gerekmektedir.


0 Yorum - Yorum Yaz

KUR'AN VE BAĞLAM    22.05.2015

Ziya CEBECİ
Öğrenci No: 14912739
Tezli Yüksek Lisans


KUR'AN VE BAĞLAM
Yüce Mevla insanı en güzel surette yaratıp ona, aklı düşünsün diye bahşetti. Bu düşünce incelendiği andan itibaren, tarih boyunca insanın kainat ve hayat hakkında hep sorular sormuş ve cevap aramıştır. Bugün de aramaktadır. Hz. Allah bu sorulara cevap vermek üzere keremi ve de lütfuyla resul ve enbiyayı ilahi vahiyle vazifelendirmiştir.Bu görev halkalarının sonuncusu Kur'an'dır, bu Kur'an on dört asır evvel Hz. Muhammed vasıtasıyla nazil olmuştur. İnsan da Kur'an'dan çözüm aramak zorundadır. Bu bağlamda kur 'andan faydalanmak isteyen başta, sahabiler, tabiiler, ve tebe-i tabiiler, Esbab-ı Nüzul ilminden yararlanmayı düstur edinmiş, onu tefsir etmiş ve de anlamaya çalışıp, onu yaşama gayreti içinde olmuşlardır. Bu da Kur'an'ın yaşanmış, yaşanabilir ve yaşanacak bir hidayet rehberi olduğunun delilidir.
BİRİNCİ KİTAP :KUR'AN'IN ANLAŞILMASINDA ESBAB-I NUZÜL'ÜN ROLÜ
Esbab-ı Nüzul ilmi, Kur'an'ın nüzul safhasında ana unsuru teşkil etmiştir. Çünkü Kur'an'ın anlaşılmasında sahabe, tabiin, tebe-i tabiin esbab-ı nüzulü Kur'an-ı tefsir ederken kullanmışlardır.Hz. Ali, Abdullah b. Mes'ud, Abdullah b. Abbas gibi sahabiler, ‘'Kur'an'da inen her ayetin kim hakkında ve nerede nazil olduğunu bildiklerine dair ‘'rivayetler de vardır.
Esbab-ı Nüzul ilmi, madem Kur'an'ın anlaşılmasında önemli bir yer alıyor, bu sahadaki sağladığı etki ve katkı ve ona olan ihtiyaç ortaya konmak üzere bu tespit gayet önem arz ediyor. Muhammed İkbal şöyle diyor: ‘'Akli zihni mirasımıza yeniden kıymet takdir etmeliyiz. Bunun için umumi İslam tefekkürüne hususi bir şey ilave edemsek de hiç olmazsa, sağlam muhafazakar, tenkit yoluyla, İslam aleminde alabildiğine yol alıp gitmekte olan hareketi kontrol altında tutacak bir hizmette bulunabilelim.''

BİRİNCİ BÖLÜM: KUR'AN İLİMLERİ VE ESBAB-I NÜZUL İLMİ
KUR'AN'IN DOĞUŞU VE GELİŞİMİ
Kur'an ilimlerinin kaynağı yine Kur'an'dır. Kur'an üzerinde tefekkür edilmesini anlaşılması ve açıklanmasını isteyen muhataplarından isteyen yaşanılır bir ilahi kitaptır.Ümmi olan efendimize tebliğ ve tebyin vazifesi yüklendiği, Kur'an'da ifade edilmiştir.Ümmi olan bu peygambere inen ilk emrin ‘'Yaratan Rab'ının adıyla oku...olması oldukça manidardır. Efendimiz bu siyaseti bu ilk vahiyle birlikte ortaya koymuş, Bedir deki esirlerin okuma yazma bilenlerin on Müslüman çocuğuna okuma yazma öğretmeleri karşılığı serbest bırakılmaları bunun en güzel örneğidir.Ayrıca Mescidi Nebevide eğitim öğretim için ‘'suffe ‘' denen yerleri inşa etmesi bu siyasetinin bir başka öneli destekçisidir. Açık bir dille peyderpey inen Kur'an'ı öğrenen ashab, anlayamadıkları yeri efendimize sorarak öğreniyorlardı. Öğrendiklerini yaşadıktan sonra ezberliyor, başka ayetlere öylece geçiş yapıyorlardı. İlk Muallimin içlerinde yaşıyor olması Kur'an ve ilimlerini tedvin ihtiyacı olmamıştır. Bu ilimler Arap dili ve meydana gelen vakıalara binaen Resulullah'ın tefsiridir. İlk şahitleri olan ashab elbette bunları en iyi bilenlerdi. Hz. Ebubekir döneminde Kur'an bir araya getirildi.Hz.Osman döneminde çoğaltıldı.Hz. Ali ve sonraki dönemlerde harekeleme- noktalama işine başlandı.
Tabiin de sahabilerin öğretisine binaen hal ve hareketleriyle ve de kavilleri ile Kur'an'ı tefsir etmeye çalışmışlardır. Adeta bunu da arkadan gelen nesillere telkin etmişlerdir. Zaten hemen sora gelen nesillerde bunun semeresini görmekteyiz. İlk semereler Kur'an ilimlerine yönelik Kur'an'a noktalama ve hareke konmasıyla neş'et etmiş, diğer Kur'an ilimleri olan esbab-ı nüzul, Mekki-Medeni,nasih-mensuh gibi ilimler takip etmiştir. Kur'an'ın anlaşılmasında diğer disiplinler müteakip asırlarda çoğalmıştır. Bu da tabi bir sonuçtur.
Ulumu'l-Kur'an'ın sistematik olarak h.8.asırda vuku bulduğu, tercih edilen bir görüştür.Ancak selefi salihinin ve mütekaddimun alimlerinin de sistematik olmayarak bu ilmi kullandıkları gözlemlenir. Bununla beraber Ulumu'l-Kur'an ile Ulumu't-Tefsir arasında bir ilişki söz konusudur. Ulumu'l-Kur'an Kur'an'ın bütün ilim ve araştırmalarıyla alakalı iken, Ulumu't-Tefsir ise sadece Kur'an'ın anlaşılmasına yönelik bir ilimdir.
Kur'an ilimleri arsında esbab-ı nüzul ilminin sahabiler kanalıyla müşahede olunan olaylara binaen zuhur etmesi, tabiine şifahi olarak öğretilmesi ehemmiyetini ortaya koymaktadır.Ayrıca Esbab-ı nüzul ilminin nakli ilimlerden olduğunun da göstergesidir.
ESBAB-I NUZUL İLMİ TANIMI,DOĞUŞU VE GELİŞİMİ
Esbab-ı Nüzulün tarih boyunca birçok tarifi olmuştur. Farklı tariflerden yola çıkarak esbab-ı nüzulün tarifini yapacak olursak : ‘' Nüzul ortamında meydana gelen bir hadiseye veya Hz. Peygamber'e yöneltilmiş bir soruya, vuku bulduğu günlerde bir veya daha fazla ayetin, hadiseyi-soruyu kapsayan nitelik ve özellikleri içermek, cevap vermek veya hükmünü açıklamak üzere inmesine vesile teşkil eden ve vahyin nazil olduğu ortamı resmeden hadiseye sebeb-i nüzul denir.''
Gelişim ve Doğuşuna gelince;Esbab-ı nüzul Kur'an'la paralel olarak gelişim göstermiştir. Tedrici inen Kur'an, hayatla beraber canlı örnekler ve derslerle, insanın kalbine ve şuuruna hitap etmiştir.Kur'an nüzul olurken,dönemin edebi geleneklerini, zevklerini kaile alarak hitap etmiş, etkisini edebi yönden de göstererek bu alanda da icazını göstermiştir. Bu da bizlere Kur'an'ın anlaşılmasında Arap dili belağatının ve de şirinin anlaşılması önemini ortaya koymaktadır. Bundan anlaşılıyor ki, dönemin insanları bu bilgilere vakıf oldukları için Kur'an'ı daha iyi anlıyorlardı. Doğal olarak ayetlerin hangi şartlar çerçevesinde nazil olduklarını öğrenmek istemişlerdir.
Efendimizin vefatından sonra İslamiyet'i kabul edenler Peygamberler ve Kur'an'da ki kıssalar hakkında bilgiyi sahabilerden öğrenmeye çalışmışlardır. Bu da zamanla bu ilimleri tedvin edecek insanlar çıkmış, bu bilgilerde bir disiplin halini almıştır. Sonuç olarak birçok ilimle( hadis, kur' an ilimleri, tarih...) münasebeti bulunan esbab-ı nüzul ilmini, tarihi seyrinde görülen bu münasebetlerden soyutlamak mümkün değildir.Ancak bütünlük çerçevesi içinde ele alınırsa en sağlıklı sonuçlara ulaşılabilir.

ESBAB-I NÜZUL RİVAYETLERİ
ESBAB-I NÜZULÜ BİLMENİN YOLU
Esbab-ı nüzul ancak sahih nakille bilinebilir. Esbab-ı nüzulde ictihada ve fikir beyanına mahal yoktur. Ancak işitme ve görme yoluyla sahabilerden gelen rivayetlerle bilinebilir. Bu da Efendimizden gelmiş olarak addedilir. Demek ki sahabiden nakledilen sebeb-nüzul rivayeti onu bilmenin yoludur. Suyuti bu olguyu, sahabenin, olayları kuşatan şartları bilmekle elde ettiklerini söyler. Şöyle zihnimizde bir tablo tasavvur ettiğimizde, vahiy, nüzul ortamı, Hz peygamber, sahabiler ve nüzul ortamı bu olguyu oluşturduğunu tasavvur edebiliriz.
HADİS USULÜ AÇISINDAN ESBAB-I NÜZUL RİVAYETLRİ
Bu açıdan ele alınıp incelenmesi, bu rivayetlerin hadis usulü açısından hükmünün ne olduğunun, söylenenleri ortaya koymak amacını güder.Daha evvel bahsettiğimiz gibi nüzul sebebini, ayetlerin nüzulünü müşahede eden sahabeden sema ve nakl yoluyla sonraki nesillere aktaran sahabiler olduğunu, esbab-ı nüzulü de en sağlıklı yolu bu olduğunu söylemiştik.
Buna binaen sahabeden gelen rivayetler Musned(zahiren muttasıl bir senetle sahabenin resulullah'a ref' ettiği haber) olarak geldiği gibi Mürsel (sahabinin düşüp tabiinin Resulullah'a ref'ettiği) olarak gelen rivayetlerdir.
Bu açıdan ele alındığında esbab-ı nüzul tasnif edilmiş, tasnifinde ihtilafa düşülmüştür.
Ayrıca esbab-ı nüzul ile ilgili bazı problemli meseleler vuku bulmuştur. Bunlar tasnif sırasında, taaddüt ve taahhür meselesi ile nüzule sebep olan hadiseye bağlı olarak nüzul eden ayetin has mı olduğu, yoksa umum mu ifade ettiği meselesidir.
ESBAB-I NÜZULLE İLGİLİ DİSİPLİNLER (İLİMLER)
Esbab-ı nüzulle ilgili bir takım disiplinler söz konusudur. Bunlar hikmet-i teşriiye, mübhemat, tenasüb ve insicam birer disiplindir. Bu disiplinlerde esbab-ı nüzulden farklı olarak en önemli husus, aklın, yani re'y-ictihad'ın söz konusu olmasıdır.Bu da şu demektir; bu disiplinlerin ihtilafa açık olmalarıdır.

2. BÖLÜM
KUR'AN-I KERİM'İN ANLAŞILMASINDA ESBAB-I NÜZUL RİVAYETLERİNİN DEĞERLENDİRMESİNİN SONUÇLARI
Kur'an'ın evrensel mesajı gözetilmesi, yorum zenginliğine açık olduğu bilinmesi bu gölgelenmemesi gerekir. Aksi olduğunda o zaman ilkesiz bir yaklaşım olur.Kur'an'ın anlaşılmasında esbab-ı nüzul 'un yetersiz kalma sebepleri ; Rivayetler açısından yetersiz olabilir. Bu da senedde sahabe veya tabiinin birsinin düşmesi sonucu senedde bir kopukluğun oluşması bir eksikliği doğurabilir.
Senedlerin hazf edilmesi veya rivayetlerin tasnifine dikkat etmeme veya rivayet siygalarına dikkat göstermeme yetersizliğe sebebiyet verebilir. Ayrıca Kur'an'ın Umum değil husus ifade ettiği anlamı verilmesi çabalarıdır.Taaddüt-taahhür açısından yanlış değerlendirme yapılması da sebepleri doğuran unsurlardandır.Tarihi gerçekler ile zamansal uyumsuzluk bir başka sebebi teşkil eder.

KUR'AN'IN ANLAŞILMASINDA ESBABI NÜZUL RİVAYETLERİNİN DOĞURDUĞU OLUMSUZ SONUÇLAR
Bu olumsuzlukların başında yorum zenginliğine engel olmasıdır. Kur'an'ın evrensel hedefi olan Kur'an-İnsan hayat bütünleşmesini engelleyebilir. Kur'an en önemli özelliği evrensel olmasıdır. Kur'an ferde ve topluma, bütün insanlığa bütün memleketlerde bütün devirlerde insanın hem maddi hem de manevi yönüne hitap ederek hidayete vesile olur. Kur'an anlaşılmasında bazen tarihçiler, rivayet tefsiri yazarları vaaz eden kussas çıkarları doğrultusunda esbab-ı nüzul konusu istismar edilebilir.
3.BÖLÜM
ESBAB- NÜZULE YENİ BİR YAKLAŞIM
Sahabe döneminde kitabet ve tedvin hareketi ortaya çıkmadan nüzul ortamına ait bilgilerin şifahi olarak aktarıldığını hatırlarsak selef alimlerinin esbab-ı nüzule önem vermeleri daha iyi anlaşılmış olacaktır.
Efendimiz ve ashabın tefsirle ilgili açıklamaları rivayet yoluyla nakledilmiş bu da İslam tarihinde büyük tesir oluşturmuştur. Çünkü esbab-ı nüzul hem tarihi hem de aktüel bir gerçek olarak nüzul ortamına ait gerçekleri de bünyesinde barındırmaktadır.
Kur'an' ın anlaşılması çabasında Kur'an nüzul asrı insanını yansıtan esbab-ı nüzul rivayetlerinin aktüel fonksiyonunu tespit etmek, çağımız Kur'an araştırmacılarını ilgilendirmektedir. Bunu gerçekleştirmek için esbab-ı nüzule ihtiyaç duyulan noktaları belirlemek gerekir. Mesela nüzul asrının;sosyal, fikri, iktisadi, siyasi şartları ve dönemin insanını inceleyen araştırmalar esbab-nüzulden Kur'an'ı anlamak için daha fazla faydalanmamızı sağlayacaktır.

ESBAB-I NÜZUL RİVAYETLERİNİN YENİDEN DEĞERLENDİRİLMESİ
Esbab-ı nüzul bilgisine birebir bağlı kalınmayacağı gibi, tamamen de uzak serbest bir şekilde ilkesiz değerlendirilme yapılması da doğru değildir. Her iki durum da Kur'an'ın anlaşılmasında ciddi problemler doğurur. Bu nedenle ilk yapılması esbab-ı nüzul rivayetlerinin yeniden değerlendirilmesi gerekir. Değerlendirilme ilkeleri de belirlenip ortaya konmalıdır.
Bu ilkeler belirlenirken esbab-ı nüzul rivayetleri ihata edilemeyeceğinden; Kur'an'ı bir bütün içinde okumak ve onu anlamaya çalışmak gerekir.
Sebeb-i nüzulü bilmenin gereklerini tespit ederken, Arap dilinde kasıt ve manayı araştırıp, ifade ettiği manayı belirlemek gerekir. Kur'an'ın anlaşılmasında zahir nassları, mücmel naslardan ayırt etmek gerekir.


KUR'AN-I KERİM'İN BÜTÜNLÜĞÜNÜN DiKKATE ALINMASI
Kur'an'ın anlaşılmasında esbab-ı nüzulün rolü açısından Kur'an'ın bütünlüğünü en iyi ifade eden ‘'Bütün olarak Kur'an'ı kerim' dir. Bütün olarak Kur'an tamamen birleşik bir bütün olarak kavranmalıdır. Çünkü Allah-insan -evren ilişkisinin anlaşılması ve de Kur'an'daki kelimelerin, cümlelerin, ayetlerin ve surelerin manaları ve de kazandıkları yeni manaları hep Kur'an'ın bütünlüğü dahilindedir.
Kur'an'ın bütünlüğü dikkate alınırken onun bir hidayet rehberi olduğu unutulmamalı bundan kasıt onunla yaşamak veya onu anlamak isteyen insan o anda iniyormuş gibi ele almak gerekir. Esbab-ı nüzulün yeri bu bağlamda anlaşılmalıdır.
SİYAK-SİBAK ‘IN GÖZÖNÜNDE BULUNDURULMASI
Kur'an-ı Kerim'in anlaşılmasında esbab-ı nüzulden yararlanırken siyak-sibak ‘ın göz önünde bulundurulması Kur'an'ın bütünlüğü açısından önemlidir.
Sibak :Bir şeyin öncesi geçmişi, bağ, sözün baş tarafı gibi anlamlara gelir. Siyak ise: İfade üslup, sözün gelişi gibi anlamlara gelir.
Kur'an'ın anlaşılmasında esbab-ı nüzul rivayetlerini değerlendirirken ayetlerin siyak-sibakına mutlaka bakılmalıdır. Ayetlerin bağlamı ile münasip olmayan rivayetlere itibar edilmemesi gerekir. Nass-siyak-sibak-rivayet uyumuna kesinlikle dikkat etmek gerekir.
ESBEBI NÜZUL VE TARİHİLİK KAVRAMI
Kur'an'ı Kerim'in muhatabı insan olup, onun ana gayesi de insana hidayet rehberi olmaktır. Bu bağlamda tarih ve tarihlilik karakteristiği ortaya koymaktadır. Yani insan tarihi bir varlıktır. Yani yaptıkları ‘'şimdi'' içinde olup bitmez.Yaptıkları zamanın safhalarına yayılmışlardır. Bu yayılma insanın tarihselliğini oluşturur. Yapıp etmeler, amaçlar, değerler, dinsel inançlar... vb. faktörler insanın bütünlüğünü oluşturur.
İKİNCİ KİTAP
SA'LEBE KISSASI
ESBAB-I NÜZULE YENİ BİR YAKLAŞIM
Esbab-ı nüzul daha önce de bahsettiğimiz üzere, nüzul ortamında meydana gelen bir hadise veya Hz. Peygambere yöneltilmiş bir soruya, vuku bulduğu günlerde bir veya daha fazla ayetin, hadiseyi veya soruyu cevaplamak veya hükmünü açıklamak üzere inmesine teşkil eden ve vahyin nazil olduğu ortamı resmeden hadisedir.
Bu sebeple esbab-ı nüzul; nüzul zamanı ve ortamında meydana gelen Kur'an-insan ilişkisini gösteren olaylardır, oluşan süreçtir. Bu süreçteki olayları bilmek Kur'an'ı anlamada ve anlaşılmasında önemli bir yer alır. Ancak sadece bu olumlu yönünü alıp eleştiriden uzak bir yaklaşımdan çok, medar-ı iftiharımız olan kültür mirasımızı bırakan alimlerimizin düşünceleri eserleri doğrultusunda geçmişi hırpalamadan yıpratmadan yeni bir yaklaşıma ihtiyaç vardır. Bu da günümüzde Kur'an'ın daha kolay ve de daha sağlıklı anlaşılmasına vesile olacaktır.
SALEBE KISSASI
Hemen her müfessirin Tevbe süresi 75. Ayetin nüzul sebebi olan Sa'lebe kıssası, bilinen bir kıssa olup özetle şöyledir:Sa'lebe efendimizin huzuruna gelmiş:Ya Resul Allah, Allah'a dua et de bana çok mal versin'' demiş.- Hz. Peygamber de :-Ya Sa'lebe!hakkını eda ettiğin az, takat getirmeyeceğin çoktan hayırlıdır'' diyerek cevap vermiş. Sa'lebe dileğini tekrarlamış ve demiş ki:-Seni Hakk ile gönderene yemin ederim ki bana çok verirse mutlak ve mutlak her hak sahibinin hakkını veririm.
Bunun üzerine Efendimiz dua etmiş, o da bir davar edinmiş. Derken çoğaldıkça çoğalmış. Medine arazisi dar gelmeye başlamış. Bir vadiye yerleşmiş ve böylece cemaate devam etmekten ve hatta Cuma'dan bile uzaklaşmış. Bunun üzerine Hz. Peygamber sual buyurmuş, denilmiş ki :
Malı çoğaldı, vadi almaz oldu.Hz. Peygamber: -Vay Sa'lebe 'ye! buyurmuş ve sadakaları toplamaları için, iki tahsildar göndermiş. Medine ahalisi bunlara sadakalarını vermişler. Ancak Sa'lebe ‘ye Hz. Peygamber'in farzlarını açıklayan fermanını okuyup sadakayı istediklerinde Bu cizyeler ne? Bu cizyenin kardeşi,hele siz gidin de düşüneyim'' demiş. Tahsildarlar dönüp Resulullah'a geldiklerinde, daha onlar bir şey söylemeden iki kere vay Sa'lebe' ye buyurmuş. İşte bu sebeple bu ayetler nazil olmuş. Sonra Sa'lebe sadakayı alıp kendisi getirmiş, fakat Hz. Peygamber:
-Allah Teala beni senin sadakanı kabulden men eyledi. diyerek kendisi hakkındaki hükmü açıklamış.O zaman Sa'lebe başına toprak saçmağa başlamış, Hz. Peygamber deBu senin amelindir. Emrettim itaat etmedin.şeklinde cevap buyurmuş.Sa'lebe, zekatını Hz. Peygamber'in irtihalinden sonra sırasıyla Hz. Ebu Bekr'e, Hz. Ömer'e getirmiş onlar da kabul etmemiş. Sa'lebe daha sonra Hz. Osman zamanında helak olmuş.
Kıssa sire ,rical, tarih, hadis, tefsir kitaplarında yer almış. Kıssanın gerçek olduğu veya gerçek olmadığı açıklanmış. Bu kıssa Tevbe 75. ayetinin anlaşılmasında bize pek müşahhas bir kanaat vermemiştir. Kur'an'ın anlaşılmasında yeni bir yaklaşıma ihtiyaç olduğu açıktır. Bu yeni yaklaşım yapılırken
-Hadis usulü açısından tenkid edilmeli
-Rivayetler tasnif edilmeli
-Tarih ilminden faydalanılmalı
-Kur'ani bütünlük ve siyak-sibak bağlamında değerlendirilmelidir.
Sonuç olarak bu kıssa Kur'an'ın anlaşılmasında bir örnektir. Bu örnek ve benzerleri yukarıdaki değerlendirmeler göz önünde bulundurularak yapıldığında Kur'an'ın mana zenginliği anlaşılacaktır. Kur'an'la aydınlanacak hayatımızın zenginliği, Kur'an'ın zengin bir biçimde yorumlanmasıyla ve hayata geçirilmesiyle mümkündür.
3.KİTAP
TARİHSELLİK VE ESBAB-I NÜZUL
Tarihsellik kavram olarak, tarihi oluşturan insanın tarih ile ilgili yaşam tecrübesinden elde ettiği bilgidir. Bir başka ifadeyle tarihsellik, insanın varlığıyla beraber ortaya çıkan imkan ve yetenekleri ile bizzat yaşadığı, hayata geçirdiği bir vakıa ile tarihle ilgilidir.
Filozoflarda bu alanda faaliyette bulunmuşlardır. Tarih hakkında hüküm ve değerlendirmelerde bulunmuşlar içeriğini belirlemişlerdir. Bu kavramı belirlerken anlam yüklerken kişisel yaklaşım arz etmektedir. Kişinin hayatı algılayışına dünya görüşüne ve anlama kabiliyetine bağlıdır. Fertlere ve zamana göre değişim gösterir.
Bu sebeple tarihsellik, birçok şekilde tarif edilmiş, hepsi de tarihselliğin bir yönünü ele almıştır.
Kur'an, insan ve tabiat arasında bir ilişkiye işaret eder. Birbirinden ayrı tutmaz. Her ikisi de fıtratlarına uygun hareketi vahiyden alır.
Kur'an'ın ana muhatabı insan oluşu ve onu doğru yola iletme ana gaye edinmesi, tarih ve tarihsellik bağlamında temel karakteristiğini ortaya koymaktadır. Bu sebeple Kur'an; geçmişi,yaşanılan zamanı , ve geleceği bir bütün halinde ele alır. Bunu da hemen hemen her sürede ele alır. İnsanın tarihsel bir varlık olduğunu bunun da insanın varlık koşullarından biri bulunduğunu belirtir.
Kur'an'ın nüzul ortamına yönelik üslubuna gelince ; Mekke'de olsun Medine'de olsun Kur'an; vahiy-insan-hayat bütünlüğünü esas alır. İşte nüzul asrında muhatap olan insanlar dünyevi hayatı sürdürüp gündelik işlerini görürlerken bu Kur' ani ilke işlevini yerine getirmiştir. Esbab-ı nüzul doğrudan doğruya nüzul ortamında fili olanı gerçek hayatı gösterme konusunda aracı olmuştur. Yani esbab-ı nüzul vahiyle beraber birebir münasebet içerisindedir. Vahiy tamamlanmasıyla bu münasebet son bulmuştur. Fakat Kur'an-insan-hayat münasebeti devam edeceğini Kur'an beyan etmiştir.
Sonuç olarak:
Esbab-ı nüzul-tarihsellik kavram ilişkisinde vurgulanması gereken, Kur'an'ın yaşanmış, yaşanabilir ve yaşanacak bir hidayet rehberi olduğudur.Başka özgü kültürlere ait kavramlar kullanılırken ,kavramların tarihleri, içerikleri ,kullanıcının dünya görüşü göz önünde bulundurulmalı.Kullanılan kavramların hangi manada kullanıldıkları belirtilmelidir.
Esbab- nüzul rivayetleri ile yazılacak orijinal tarih nüzul asrını en sahih şekilde izleme imkanı sunacaktır. Tefsir için yapılan esbab-ı nüzul rivayetleri ile yazılacak düşünülmüş tarih, Kur'an'ı anlamaya çalışan insanın ufkuna sunacaktır. Bu da insanın varlık bilincine katkı sağlayacaktır. Bu da esbab-ı nüzulün Kur'an'ın anlaşılmasındaki önemini ortaya koymaktadır. Bu yaklaşım Kur'an-insan-hayat bütünleşmesinin canlı örneğini ortaya sermektedir. Bu da Kur'an'ın yaşana bilirliğini göstermektedir.


0 Yorum - Yorum Yaz


ADI                  :FAHRİYE

SOYADI            :ERDOĞMUŞ

BÖLÜMÜ           :YÜKSEK LİSANS

ÖĞRENCİ NO    :14912714                                                                                                                                                                                                     KUR’AN VE BAĞLAM

BİRİNCİ BÖLÜM: KUR’AN İLİMLERİ VE ESBAB-I NÜZUL İLMİ

Bu kitapta esbab-ı nüzul ilminin neyi ihtiva ettiği  ortaya konulmaktadır. Esbab-ı nüzul rivayetlerini kuranı anlamada ve anlamlandırmada nasıl kullanmalıyız, şimdiye kadar geleneğimizde bu rivayetler kitaplarımızda nasıl ele alınmıştır gibi sorular cevaplandırılmaya çalışılmaktadır.

  KUR’AN’IN DOĞUŞU ,GELİŞİMİ

Kur’an ilimlerinin kaynağı yine Kur’an’dır. Kur’an üzerinde tefekkür edilmesini, anlaşılmasını ve açıklanmasını isteyen muhataplarından isteyen yaşanılır ilahi bir kitaptır. Ümmi olan  efendimize tebliğ ve tebyin vazifesi yüklendiği, Kur’an’da ifade edilmiştir.

  Ümmi olan bu peygambere inen ilk emrin ‘’Yaratan Rab’ının adıyla oku" olması oldukça manidardır. Efendimiz bu siyaseti bu ilk vahiyle birlikte ortaya koymuştur.Bedirdeki esirlerin okuma yazma bilenlerin on Müslüman çocuğuna okuma yazma öğretmeleri karşılığı serbest bırakılmaları bunun en güzel örneğidir. Ayrıca Mescidi  Nebevide eğitim öğretim için ‘’suffe ‘’ denen yerleri inşa etmesi bu siyasetinin bir başka öneli destekçisidir.

  Açık bir dille peyderpey inen Kur’an’ı öğrenen ashab, anlayamadıkları yeri efendimize sorarak öğreniyorlardı. Öğrendiklerini yaşadıktan sonra ezberliyor, başka ayetlere öylece geçiş yapıyorlardı.

   Sahabiler,İlk Muallimin içlerinde yaşıyor olmasından dolayı Kur’an ve ilimlerini tedvin ihtiyacları olmamıştır. Bu ilimler Arap dili ve meydana gelen vakıalara binaen Resulullah’ın tefsiridir. İlk şahitleri olan ashab elbette bunları en iyi bilenlerdi.

 Hz. Ebubekir döneminde Kur’an bir araya getirildi. Hz. Osman döneminde çoğaltıldı. Hz. Ali ve sonraki  dönemlerde harekeleme- noktalama işine başlandı.

  Tabiin de sahabilerin öğretisine binaen hal ve hareketleriyle  ve de kavilleri ile Kur’an’ı  tefsir etmeye çalışmışlardır. Adeta bunu da arkadan gelen nesillere telkin etmişlerdir. Zaten hemen sora gelen nesillerde bunun semeresini görmekteyiz. İlk semereler Kur’an ilimlerine yönelik Kur’an’a noktalama ve hareke konmasıyla neş’et etmiş, diğer Kur’an ilimleri olan esbab-ı nüzul, Mekki-Medeni , nasih-mensuh gibi ilimler takip etmiştir. Kur’an’ın anlaşılmasında diğer disiplinler müteakip asırlarda çoğalmıştır.  Ulumu’l-Kur’an’ın sistematik olarak h.8. asırda vuku bulduğu, tercih edilen bir görüştür. Ancak selefi salihinin de ,mütekaddimun alimlerinin de sistematik olmayarak bu ilmi kullandıkları gözlemlenir.

  Bununla beraber Ulumu’l-Kur’an ile Ulumu’t-Tefsir arasında  bir ilişki söz konusudur. Ulumu’l-Kur’an Kur’an’ın bütün ilim ve araştırmalarıyla alakalı iken, Ulumu’t-Tefsir ise sadece Kur’an’ın anlaşılmasına yönelik bir ilimdir.

  Kur’an ilimleri arasında esbab-ı nüzul  ilmi ,sahabiler kanalıyla müşahede olunan olaylara binaen zuhur etmesi, tabiine şifahi olarak öğretilmesi ehemmiyetini ortaya koymaktadır. Esbab-ı nüzul ilminin nakli ilimlerden olduğunun da göstergesidir. 

  ESBAB-I NUZUL İLMİ  TANIMI,DOĞUŞU VE GELİŞİMİ

  Esbab-ı  Nüzulün tarih boyunca birçok tarifi olmuştur. Farklı tariflerden yola çıkarak esbab-ı nüzulün tarifini yapacak olursak :

 ‘’ Nüzul ortamında meydana gelen bir hadiseye veya Hz. Peygamber’e yöneltilmiş bir soruya, vuku bulduğu günlerde bir veya daha fazla ayetin, hadiseyi-soruyu kapsayan nitelik ve özellikleri içermek, cevap vermek veya hükmünü açıklamak üzere inmesine vesile teşkil eden ve vahyin nazil olduğu ortamı resmeden hadiseye sebeb-i nüzul denir.’’

   Gelişim ve Doğuşuna gelince ; Esbab-ı nüzul Kur’an’la paralel olarak gelişim göstermiştir. Tedrici inen Kur’an, hayatla beraber  canlı örnekler ve derslerle, insanın kalbine ve şuuruna hitap etmiştir. Kur’an nüzul olurken ,dönemin edebi geleneklerini, zevklerini kale alarak hitap etmiş, etkisini edebi yönden de göstererek bu alanda da icazını göstermiştir. Bu da bizlere Kur’an’ın anlaşılmasında Arap dili belağatının ve de şİirinin anlaşılması önemini ortaya koymaktadır. Bundan anlaşılıyor ki, dönemin insanları bu bilgilere vakıf oldukları için  Kur’an’ı daha iyi anlıyorlardı. Doğal olarak ayetlerin hangi şartlar çerçevesinde nazil olduklarını öğrenmek istemişlerdir.

  Efendimizin vefatından sonra  İslamiyet’i kabul edenler ,Peygamberler  ve Kur’an’da ki kıssalar hakkında bilgiyi sahabilerden öğrenmeye çalışmışlardır. Bu da zamanla bu ilimleri tedvin edecek insanlar çıkmış, bu bilgilerde bir disiplin halini almıştır.

  Sonuç olarak  birçok ilimle (hadis, kur’ an ilimleri, tarih...) münasebeti bulunan esbab-ı nüzul ilmini, tarihi seyrinde görülen bu münasebetlerden soyutlamak mümkün değildir. Ancak bütünlük çerçevesi içinde ele alınırsa en sağlıklı sonuçlara ulaşılabilir

  ESBAB-I NÜZUL RİVAYETLERİ

ESBAB-I NÜZULÜ BİLMENİN YOLU

  Esbab-ı nüzul ancak sahih nakille bilinebilir. Esbab-ı nüzulde ictihada ve fikir beyanına mahal yoktur. Ancak işitme ve görme yoluyla sahabilerden  gelen rivayetlerle bilinebilir. Bu da Efendimizden gelmiş olarak addedilir. Demek ki sahabiden nakledilen sebeb-nüzul rivayeti onu bilmenin yoludur. Suyuti bu olguyu, sahabenin, olayları kuşatan şartları bilmekle elde ettiklerini söyler. Şöyle zihnimizde bir tablo tasavvur ettiğimizde, vahiy, nüzul ortamı, Hz peygamber, sahabiler ve nüzul ortamı bu olguyu oluşturduğunu tasavvur edebiliriz.

HADİS USULÜ AÇISINDAN ESBAB-I NÜZUL RİVAYETLERİ

  Bu açıdan ele alınıp incelenmesi, bu rivayetlerin hadis usulü açısından hükmünün ne olduğunun, söylenenleri ortaya koymak amacını güder.

   Daha evvel bahsettiğimiz gibi nüzul sebebini, ayetlerin nüzulünü müşahede eden sahabeden sema ve nakl yoluyla sonraki nesillere aktaran sahabiler olduğunu, esbab-ı nüzulü de en sağlıklı yolu bu olduğunu söylemiştik.

  Buna binaen sahabeden gelen rivayetler Musned(zahiren muttasıl bir senetle sahabenin resulullah’a ref’ ettiği haber)  olarak geldiği gibi Mürsel (sahabinin düşüp tabiinin Resulullah’a ref’ettiği) olarak gelen rivayetlerdir.Bu açıdan ele alındığında esbab-ı nüzul tasnif edilmiş, tasnifinde ihtilafa düşülmüştür.       

               Ayrıca esbab-ı nüzul ile ilgili bazı problemli meseleler vuku bulmuştur. Bunlar tasnif sırasında, taaddüt ve taahhür meselesi ile, nüzule sebep olan hadiseye bağlı olarak nüzul eden ayetin has mı olduğu, yoksa umum mu ifade ettiği meselesidir.    

  ESBAB-I NÜZULLE İLGİLİ DİSİPLİNLER (İLİMLER)

  Esbab-ı nüzulle ilgili bir takım  disiplinler söz konusudur. Bunlar hikmet-i teşriiye, mübhemat, tenasüb ve insicam birer disiplindir. Bu disiplinlerde esbab-ı nüzulden farklı olarak en önemli husus, aklın, yani re’y-ictihad’ın söz konusu olmasıdır. Bu da şu demektir; bu disiplinlerin ihtilafa açık olmalarıdır.

 

       2. BÖLÜM

KUR’AN-I KERİM’İN ANLAŞILMASINDA ESBAB-I NÜZUL RİVAYETLERİNİN DEĞERLENDİRMESİNİN SONUÇLARI

  Kur’an’ın evrensel mesajı gözetilmesi, yorum zenginliğine  açık olduğu bilinmesi bu gölgelenmemesi gerekir. Aksi olduğunda o zaman ilkesiz bir yaklaşım olur.

Kur’an’ın anlaşılmasında esbab-ı nüzul ’un yetersiz kalma sebepleri ;

  Rivayetler açısından yetersiz olabilir. Bu da senedde sahabe veya tabiinin birsinin düşmesi sonucu senedde bir kopukluğun oluşması bir eksikliği doğurabilir.

  Senedlerin hazf edilmesi veya rivayetlerin tasnifine dikkat etmeme veya rivayet siygalarına dikkat göstermeme yetersizliğe sebebiyet verebilir.

 Ayrıca Kur’an’ın Umum değil husus ifade ettiği anlamı verilmesi çabalarıdır.

Taaddüt-taahhür açısından yanlış değerlendirme yapılması da sebepleri doğuran unsurlardandır.

Tarihi gerçekler ile zamansal uyumsuzluk   bir başka sebebi teşkil eder.

  KUR’AN’IN ANLAŞILMASINDA ESBABI NÜZUL RİVAYETLERİNİN DOĞURDUĞU  OLUMSUZ SONUÇLAR

  Bu olumsuzlukların başında yorum zenginliğine engel olmasıdır.  Kur’an’ın evrensel hedefi olan Kur’an-İnsan hayat bütünleşmesini engelleyebilir. Kur’an en önemli özelliği evrensel olmasıdır. Kur’an ferde ve topluma, bütün insanlığa ,bütün memleketlerde bütün devirlerde insanın hem maddi hem de manevi yönüne hitap ederek hidayete vesile olur.Kur’an anlaşılmasında bazen tarihçiler, rivayet tefsiri yazarları vaaz eden kussas çıkarları doğrultusunda esbab-ı nüzul konusu istismar edilebilir.

3.BÖLÜM

ESBAB- NÜZULE YENİ BİR YAKLAŞIM

  Sahabe döneminde kitabet ve tedvin hareketi ortaya çıkmadan ,nüzul ortamına ait bilgilerin şifahi olarak aktarıldığını hatırlarsak, selef alimlerinin esbab-ı nüzule önem vermeleri daha iyi anlaşılmış olacaktır.

 Efendimiz ve ashabın tefsirle ilgili açıklamaları rivayet yoluyla nakledilmiş ,bu da İslam tarihinde büyük tesir oluşturmuştur. Çünkü esbab-ı nüzul hem tarihi hem de aktüel bir gerçek olarak nüzul ortamına ait gerçekleri de bünyesinde barındırmaktadır.

  Kur’an’ ın anlaşılması çabasında Kur’an nüzul  asrı insanını yansıtan esbab-ı nüzul rivayetlerinin aktüel fonksiyonunu tespit etmek, çağımız Kur’an araştırmacılarını ilgilendirmektedir. Bunu gerçekleştirmek için esbab-ı nüzule ihtiyaç duyulan noktaları belirlemek gerekir. Mesela nüzul asrının ;sosyal, fikri, iktisadi, siyasi şartları ve dönemin insanını inceleyen araştırmalar esbab-nüzulden Kur’an’ı anlamak  için daha fazla faydalanmamızı sağlayacaktır.

ESBAB-I NÜZUL RİVAYETLERİNİN YENİDEN DEĞERLENDİRİLMESİ

Esbab-ı nüzul bilgisine birebir bağlı kalınmayacağı gibi, tamamen de uzak serbest bir şekilde ilkesiz değerlendirilme yapılması da doğru değildir. Her iki durum da Kur’an’ın anlaşılmasında ciddi problemler doğurur. Bu nedenle esbab-ı nüzul  rivayetlerinin yeniden değerlendirilmesi gerekir. Değerlendirilme ilkeleri de belirlenip ortaya konmalıdır.

 Bu ilkeler belirlenirken esbab-ı nüzul rivayetleri ihata edilemeyeceğinden; Kur’an’ı bir bütün içinde okumak ve onu anlamaya çalışmak gerekir.

  Sebeb-i nüzulü bilmenin gereklerini tespit ederken, Arap dilinde kasıt ve manayı araştırıp, ifade ettiği manayı belirlemek gerekir. Kur’an’ın anlaşılmasında zahir nassları, mücmel naslardan ayırt etmek  gerekir.

  KUR’AN-I KERİM’İN BÜTÜNLÜĞÜNÜN DİKKATE ALINMASI

Kur’an’ın anlaşılmasında esbab-ı nüzulün rolü açısından Kur’an’ın bütünlüğünü en iyi ifade eden ‘’Bütün olarak Kur’an’ı kerim’ dir. Bütün olarak Kur’an tamamen birleşik bir bütün olarak kavranmalıdır. Çünkü Allah-insan–evren ilişkisinin anlaşılması ve de Kur’an’daki kelimelerin, cümlelerin, ayetlerin ve surelerin manaları ve de kazandıkları yeni manaları hep Kur’an’ın bütünlüğü dahilindedir.

Kur’an’ın bütünlüğü dikkate alınırken onun bir hidayet rehberi olduğu unutulmamalı ,bundan kasıt onunla yaşamak veya onu anlamak isteyen insan ,   o anda iniyormuş gibi ele almaktır. Esbab-ı nüzulün yeri bu bağlamda anlaşılmalıdır.

SİYAK-SİBAK ‘IN GÖZÖNÜNDE BULUNDURULMASI

Kur’an-ı Kerim’in anlaşılmasında esbab-ı nüzulden yararlanırken siyak-sibak‘ın göz önünde bulundurulması Kur’an’ın bütünlüğü açısından önemlidir.

  Sibak :Bir şeyin öncesi geçmişi, bağ, sözün baş tarafı gibi anlamlara gelir. Siyak ise: İfade üslup, sözün gelişi gibi anlamlara gelir.  

  Kur’an’ın anlaşılmasında esbab-ı nüzul rivayetlerini değerlendirirken ayetlerin siyak-sibakına mutlaka bakılmalıdır. Ayetlerin bağlamı ile münasip olmayan rivayetlere itibar edilmemesi gerekir. Nass-siyak-sibak-rivayet uyumuna  kesinlikle dikkat etmek gerekir.

ESBEBI NÜZUL VE TARİHİLİK KAVRAMI

  Kur’an’ı Kerim’in muhatabı insan olup, onun ana gayesi de insana hidayet rehberi olmaktır. Bu bağlamda tarih ve tarihlilik karakteristiği ortaya koymaktadır. Yani insan tarihi bir varlıktır. Yaptıkları ‘’şimdi’’ içinde olup bitmez.  Yaptıkları  zamanın safhalarına yayılmışlardır.  Bu yayılma insanın tarihselliğini oluşturur. Yapıp etmeler, amaçlar, değerler, dinsel inançlar… vb. faktörler insanın bütünlüğünü oluşturur.

       İKİNCİ KİTAP

      SA’LEBE KISSASI

    ESBAB-I NÜZULE YENİ BİR YAKLAŞIM

Esbab-ı nüzul daha önce de bahsettiğimiz üzere, nüzul ortamında meydana  gelen bir hadise veya Hz. Peygambere yöneltilmiş bir soruya, vuku bulduğu günlerde bir veya daha fazla ayetin, hadiseyi veya soruyu cevaplamak veya hükmünü açıklamak üzere inmesine teşkil eden ve vahyin nazil olduğu ortamı resmeden hadisedir.

Bu sebeple esbab-ı nüzul ,nüzul zamanı ve ortamında meydana gelen Kur’an-insan ilişkisini gösteren olaylar ve oluşan  süreçtir. Bu süreçteki olayları bilmek Kur’an’ı   anlamada ve anlaşılmasında önemli bir yer alır.  Ancak sadece bu olumlu yönünü alıp eleştiriden uzak bir yaklaşımdan çok, medar-ı iftiharımız olan kültür mirasımızı bırakan alimlerimizin düşünceleri, eserleri doğrultusunda ,geçmişi hırpalamadan ,yıpratmadan yeni bir yaklaşıma ihtiyaç vardır. Bu da günümüzde Kur’an’ın daha kolay ve de daha sağlıklı anlaşılmasına  vesile olacaktır.

  SALEBE KISSASI

 Hemen her müfessirin Tevbe süresi 75. Ayetin nüzul sebebi olan Sa’lebe kıssası, bilinen bir kıssa olup özetle şöyledir:

 Sa’lebe  peygamberimizin huzuruna gelmiş:

‘’Ya Resul Allah, Allah’a dua et de bana çok mal versin’’ demiş.

Hz. Peygamber de :

"Ya Sa’lebe ,hakkını eda ettiğin az, takat getirmeyeceğin çoktan hayırlıdır’’ diyerek cevap vermiş. Sa’lebe dileğini tekrarlamış ve demiş ki:

-Seni Hakk ile gönderene yemin ederim ki Allah bana çok verirse mutlak ve mutlak her hak sahibinin hakkını veririm.

Bunun üzerine Efendimiz dua etmiş, o da bir davar edinmiş. Derken çoğaldıkça çoğalmış. Medine arazisi dar gelmeye başlamış. Bir vadiye yerleşmiş ve böylece cemaate devam etmekten ve hatta Cuma’dan bile uzaklaşmış. Bunun üzerine Hz. Peygamber sual buyurmuş:

"Malı çoğaldı, vadi almaz oldu"

Hz. Peygamber:  -Vay Sa’lebe ’ye!  buyurmuş ve sadakaları toplamaları için, iki tahsildar göndermiş. Medine ahalisi bunlara sadakalarını vermişler. Ancak Sa’lebe‘ye  Hz. Peygamber’in farzlarını açıklayan fermanını okuyup sadakayı istediklerinde :

‘’Bu cizyeler ne? Bu cizyenin kardeşi ,hele siz gidin de düşüneyim’’ demiş. Tahsildarlar dönüp Resulullah’a geldiklerinde, daha onlar bir şey söylemeden iki kere vay Sa’lebe’ye buyurmuş. İşte bu sebeple bu ayetler nazil olmuş. Sonra Sa’lebe sadakayı alıp kendisi getirmiş, fakat Hz. Peygamber:

-Allah Teala beni senin sadakanı kabulden men eyledi. diyerek kendisi hakkındaki hükmü açıklamış . O zaman Sa’lebe başına toprak saçmağa başlamış, Hz. Peygamber de :

-Bu senin amelindir. Emrettim itaat etmedin. şeklinde cevap buyurmuş. Sa’lebe, zekatını Hz. Peygamber’in irtihalinden sonra sırasıyla Hz. Ebu Bekr’e, Hz. Ömer’e getirmiş onlar da kabul etmemiş. Sa’lebe daha sonra Hz. Osman zamanında helak olmuş. 

  Kıssa sire ,rical, tarih, hadis, tefsir kitaplarında  yer almış. Kıssanın gerçek olduğu veya gerçek olmadığı açıklanmış. Bu kıssa Tevbe 75. ayetinin anlaşılmasında bize pek müşahhas bir kanaat vermemiştir. Kur’an’ın anlaşılmasında yeni bir yaklaşıma ihtiyaç olduğu açıktır. Bu yeni yaklaşım yapılırken

-Hadis usulü açısından tenkid edilmeli

-Rivayetler tasnif edilmeli

-Tarih ilminden faydalanılmalı

-Kur’ ani bütünlük ve siyak-sibak bağlamında değerlendirilmelidir.

Sonuç olarak bu kıssa Kur’an’ın anlaşılmasında bir örnektir. Bu örnek ve benzerleri yukarıdaki değerlendirmeler göz önünde bulundurularak yapıldığında , Kur’an’ın mana zenginliği anlaşılacaktır. Kur’an’la aydınlanacak hayatımızın zenginliği, Kur’an’ın zengin bir biçimde yorumlanmasıyla ve hayata geçirilmesiyle mümkündür.

  3.KİTAP

TARİHSELLİK VE ESBAB-I NÜZUL

Tarihsellik kavram olarak, tarihi oluşturan insanın tarih ile ilgili yaşam tecrübesinden elde ettiği bilgidir. Bir başka ifadeyle tarihsellik, insanın varlığıyla beraber ortaya çıkan imkan ve yetenekleri ile bizzat yaşadığı, hayata geçirdiği bir vakıa ile, tarihle ilgilidir.

Filozoflarda bu alanda faaliyette bulunmuşlardır. Tarih hakkında hüküm ve değerlendirmelerde bulunmuşlar, içeriğini belirlemişlerdir. Bu kavramı  belirlerken, anlam yüklerken kişisel yaklaşım arz etmektedir. Kişinin hayatı algılayışına , dünya görüşüne ve anlama kabiliyetine bağlıdır. Fertlere ,zamana göre değişim gösterir.

Bu sebeple tarihsellik, birçok şekilde tarif edilmiş, hepsi de tarihselliğin bir yönünü ele almıştır.

Kur’an, insan ve tabiat arasında bir ilişkiye işaret eder. Birbirinden ayrı tutmaz. Her ikisi de fıtratlarına uygun hareketi vahiyden alır.

  Kur’an’ın ana muhatabı insan oluşu ve onu doğru yola iletme ana gaye edinmesi, tarih  ve tarihsellik bağlamında temel karakteristiğini ortaya koymaktadır. Bu sebeple  Kur’an, geçmişi, yaşanılan zamanı , ve geleceği ile bir bütün halinde ele alır. Bunu da hemen hemen her sürede ele alır. İnsanın tarihsel bir varlık olduğunu  bunun da insanın varlık koşullarından biri bulunduğunu belirtir.

  Kur’an’ın nüzul ortamına yönelik üslubuna gelince ; Mekke’de olsun ,Medine’de olsun, Kur’an ,vahiy-insan-hayat bütünlüğünü esas alır. İşte nüzul asrında muhatap olan insanlar dünyevi hayatı sürdürüp gündelik işlerini  görürlerken bu Kur’ani ilke işlevini yerine getirmiştir. Esbab-ı nüzul doğrudan doğruya nüzul ortamında fiili olanı gerçek hayatı gösterme konusunda aracı olmuştur. Yani esbab-ı nüzul vahiyle beraber birebir münasebet içerisindedir. Vahiy tamamlanmasıyla bu münasebet son bulmuştur. Fakat Kur’an-insan-hayat münasebeti  devam edeceğini Kur’an beyan etmiştir.

Sonuç olarak:

-Esbab-ı nüzul-tarihsellik kavram ilişkisinde vurgulanması gereken, Kur’an’ın yaşanmış, yaşanabilir ve yaşanacak bir hidayet rehberi olduğudur.

-   Başka özgü kültürlere ait kavramlar kullanılırken ,kavramların tarihleri, içerikleri ,kullanıcının dünya görüşü göz önünde bulundurulmalı.

-Kullanılan kavramların hangi manada kullanıldıkları belirtilmelidir.

Esbab- nüzul rivayetleri ile yazılacak orijinal tarih nüzul asrını en sahih şekilde izleme imkanı sunacaktır. Tefsir için yapılan esbab-ı nüzul rivayetleri ile yazılacak düşünülmüş tarih, Kur’an’ı anlamaya çalışan insanın ufkuna sunacaktır. Bu da insanın varlık bilincine katkı sağlayacaktır.        

 

 

 

 


0 Yorum - Yorum Yaz



ADI ve SOYADI : Abdulhafız. ALHAJJ

ÖĞ.NO: 14914742

Alan: Tefsir, Tezli Yüksek Lisans


 


Kur’an-ı Kerim ilminin kaynağı yine kuran dır çünkü Kuran kendisi


üzerine düşünülmesini ve akıl etmelerini, açıklanmasını, ve anlaşılmasını


yine kendisi istemiş netice de insanları teşvik eden vahiy mahsulü bir


kitaptır nitekim kuran in ilk ayetinin  اقرا oku yani kelimsiyle başlaması bu


göreve delalettir.


Kur’an-ı Kerim, ilk nâzil olan “Yaratan Rabbinin adıyla oku! O Allah, insanı bir

alak (kan pıhtısı)’tan yarattı. Oku! Rabbin sonsuz kerem sahibidir. O Rabb ki, kalemle insana yazmayı öğretti. İnsana bilmediği şeyleri öğretti” (‘Alak, 96/1-5) âyetiyle biz Müslümanları ilim öğrenmenin en önemli yolu olarak okumaya, yazmaya, düşünmeye, araştırmaya teşvik etmiştir. Bunun yanında Kur’an, temel bilgi vasıtaları olarak kalem (Kalem, 68/1; ‘Alak, 96/4), mürekkep (Kehf, 18/109) ve yazıdan (‘Alak, 96/4) bahsetmiş, ilme sahip olanlarla ilimden mahrum olanların asla eşit olamayacağını (Zümer, 39/9) bildirerek ilmin önemine işaret etmiştir. Hz Peygamber de (s) “Hikmet, müminin yitik malı gibidir, onu nerede bulursa onu almaya herkesten daha çok hak sahibidir” (Tirmizî, İlim 19; İbn-i Mâce, Zühd, 17) buyurarak ilmî araştırmalar ve incelemeler/gözlemler yapma hususunda biz Müslümanların önüne çok iyi bir hedef koymuştur. İşte temel dinamizmlerini bu teşvik ve tavsiyelerden alan Müslümanlar, çok erken dönemden itibaren ilim ve hikmet adına çok iyi çalışmalar ve eserler ortaya koymuşlar; Mekke, Medine, Şam, Kahire, Kudüs, Bağdat, İstanbul, Kurtuba, Buhara, Semerkand gibi daha pek çok İslam şehri ilim ve kültür merkezi haline gelmiştir


Kur’an’ı kerim anlamak için esbabı nuzule ihtiyaç vardır çünkü bu ilim


Kuran-ı kerimi kötü ve hezeyan bir düşünce olmaktan çıkarıp bir düzgün


ve karakter sahibi bir metin haline getirmektedir nitekim bu konu


hakkında bazı alimlerin görüşleri de bu dediğimizi tasdik etmektedir.


Esbab-ı Nüzul veya Sebe-i Nüzul olarak bilinen, Kur’an’ın bazı sure veya ayetlerinin inmesi olan olayları inceleyen bir ilim; Tarih boyunca üzerinde en çok çalışılan ilimlerden olagelmiştir. Hatta başlangıçta (Sahabe Döneminde) Tefsir ilmi neredeyse Esbab-ı Nüzul dan ibarettir.
Sahabe Kur’an ilimlerini Esbab-ı Nüzulü bilmek olarak algılamış, ayetlerin iniş sebepleri üzerine uzun uzun durmuştur.
Hangi ayetin nerede, neden dolayı, hangi olayla bağlantılı olarak indirildiği üzerine durmuşlardır. Zaman zaman aynı ayet yada sureler için değişik nüzul sebepleri rivayet edilmiştir.
Kur’an’ın anlaşılmasında çok önemli yeri olan bu ilim, zaman zaman istismarlara uğramış, bazen bir mezhebin güçlendirilmesinde, bazen de belli grupların ve şahısların kötülenmesinde kullanılmıştır. Hatta, belli ayetler, bazı insanlara has kılınmış, şahıslar erilmez insanüstü birer varlıklarmış gibi gösterilmiştir.
Bütün bunlara karşın her zaman olduğu gibi bu ilme verilmesi gereken kadar değer veren, istismarını yapmayan, ondan faydalanan istikamet sahipleri de eksik olmamıştır. Biz bu araştırmamız da bu istikamet sahiplerini


ESBAB-I NÜZUL RİVAYETLERİNİN SİGASI
1-NASS olan Rivayetler = Nassun Fissebebiyye
A: Sebeb-i Nüzul ibaresi terim olarak ele alındığında kavramın dahilinde olan ayetler.
B: Sebebi budur diye yapılan rivayetler.
C: Siga nın sebebi nüzul olduğu, başka tarafa hamledilemeyecek şekilde olduğu durumlar.
D: Şu olay oldu diye başlayıp, ile başlayanlar.
E: “Sebeb” ifadesinin kelamın gelişinden açık bir şekilde anlaşıldığı rivayetler, bu grupta zikredilmiştir.
2-Sebeb ifade etmede NASS olmayan : Rivayetler;
a) “ Sebebi Budur” diye belirtilmeyen ve olaydan sonra gelmeyen rivayetler, bunlarda ‘Sıyga’ sebebin ihtimal dahilinde olduğu ifadesini taşır.
b) Sıyga dan ayetin nüzul sebebi olduğu değil de, ayetin manasını, birinin beyanının anlaşıldığı rivayetler.
c) Bu rivayet şekilleri, zannediyorum, tahmin ediyorum kalıplarıyla gelen rivayetlerdir. Bunlar; 1- Ayetin manasını, 2-Ayetin manalarını, 3- Ayetin işaret ettiği ahkamın birini belirtiyor olabilirler.
d) Bu gruptan olan rivayetlere şunlar dahildir:


ESBAB-I NÜZUL BİLMENİN FAYDALARI


1-Kur’an’ın emirlerinin anlamını daha iyi kavramamızı kolaylaştırır. Müminin imanını güçlendirir.
2-ayetin manasının kolayca anlaşılmasını sağlar. Mesela şarabın haram kılındığına dair olan ayet inince daha önce şarap içmiş olanların durumu Peygamberimize sorulunca “İman edip salih amel işleyenlerin (daha önce) içtikleri içkiden dolayı bir günahları yoktur.(5) ayeti nazil olmuştur. Bunu okuyan Osman Bin Mazun ve Amr Bin Ma’dı kerip sebe-i nüzulü bilmediklerinden dolayı şarabın helalliğini iddia etmişlerdi.
3-Hasr, tevehhümünü bertaraf eder. En’am 1’45 de bunun en güzel örneğidir. “De ki; bana vahyolunanda, yiyenin yiyeceğinden haram olarak; murdar olduğu için ölüden akan kandan, domuz etinden Allah’ın adının gayrine kesildiğinden başka bir şey bulamıyorum.
4-ayetin ihtiva ettiği manayı tahsis eder. Zıhar ayetleriyle Evs B. Sabit ailesine zıhar yapması buna en güzel


Bir ayet için birden fazla Sebeb-i Nüzul gösterilmiş olabilir. Bu durumda şu esaslara riayet edilir.
1-rivayetlerden biri sahih, biri sahih olmayabilir. Sahih olan tercih edilir.(1)
2-ikisi de sahih ise, birinde tercihe sebep bir durum varsa- mesela rivayetlerden birinde ravinin olayı görmesi gibi- tercihe şayan olan rivayet kabul edilir.
3-iki rivayette sahih tercih edilecek bir yönde bulunmazsa; bu iki olayın da nüzul dan önce vuku bulduğu labul edilir. (Ancak olayların birbirine yakın zamanda cereyan etmiş olması şarttır.) (Teaddü Sebep)
4- eğer cem etmek mümkün olmazsa, o zaman ayetin mükerrer nazil olduğu kabul edilir. (Teaddüdü Nüzul) Bunun en güzel örneği de (TEADDÜDÜ SEBEBİN) Nur suresi 6-9. Ayetlerinin nüzul sebebidir. (a) Hilal b. Ümeyye Peygamberimiz (A.S) huzurunda hanımını zina ile suçladı. Bunun üzerine Peygamber efendimiz “ bunu ispatlamazsan sırtını hadden kurtaramazsın.” Cevabını verdi. O’ da “ seni hak olarak gönderene yemin ederim ki, O benim sırtımı hadden kurtaracak olan vahyi mutlaka gönderir” dedi ve bu ayet nazil oldu.
b-Uveymir kabilesinin reisi bir adama ‘ Medine’ye gidiyorsun, kişi karısıyla birini zina halinde bulursa ve onu öldürürse; öldürene kısas uygulamak gerekir mi’?Rasulullah efendimize bir soruver dedi. O şahıs da Peygamber efendimize bu soruyu sorunca, Rasulullah (s.a.v) o şahsı ayıpladı. Bunun üzerine Asım b. Ady kendisi gidip sordu, Peygamber efendimiz (S.AV) de “ Senin ve hanımın hakkında ayetler nazil oldu, “ buyurdu. Nazil olan ayetler Nur suresi 6-9. Ayetler idi.
c) Ensar dan birisi, karısını zina halinde yakalayan kişinin durumunu Paygamber efendimiz (S.AV) “Allah’ım bu konuda bir hüküm beyan et” diye duada bulundu da bunun üzerine bu ayetler indirildi.
İkinci bir örnekte Nahl suresi 126-128. Ayetler nüzül sebebi olarak zikredilen hadiselerdir.


1- Mesela Bakara suresi 114. Ayeti Katade’ye göre Babilli Buhtun Nasır hakkında inmiştir. O BEYTİ MAKDİSE SALDIRMIŞ, bu saldırıda ona Hristiyan Rumlar yardım etmiştir. “ Bu rivayet tamamen uydurma ve tarih ilmine aykırı bir rivayettir. Çünkü tarih de en son yaşayan BUHTUN NASIR M.Ö den önce (604-561) yılları arasında yaşamıştır. Dolayısı ile Hristiyanlıktan önce yaşamıştır. Hristiyanlık gelmeden önce Hristiyan Rumların olması da mümkün değildir. Bundan dolayı bu rivayet sahih değildir.


a)Beyhaki ve Bazzar’ın rivayetine göre; Peygamberimiz (S.A.V) Uhut harbinde şehit edilen Hz. Hamza’nın başında başında durdu ve misilleme için yemin etti. O yerinden ayrılmadan bu ayetler indirildi.


b)Tirmizi ve Elhakim’in rivayetlerinde; Uhut harbi sonrasında böyle bir daha karşılaşma olursa; Ensar müşriklere misilleme yapacaklarına yemin etti. Ve bu ayetler nazil oldu.(1)


c)Bu ayetler Mekke’nin fethi hakkında veya zamanında nazil olmuştur.
Şah Veliyullah Dıhlevi (El Fevzul Kebir) de sebebi nüzuldeki ihtilafların sebebini şu şekilde ifade eder. “Bu sahabe ve tabiinin çeşitli şekilde sebebi nüzulün terimlerine benzeyen ifadelerle, kendilerinin ayetler hakkındaki kanaatleri sebebiyle olmuştur.
ESBAB-I NÜZUL’UN YETERSİZ KALMA SEBEPLERİ


Rivayetler Merfu, Müsned olanlar yeniden gözden geçirilip bir kritere tabi tutulmalıdır. Sahabe den veya tabiin den rivayet edilen akval ve ahval için, müsnet terimi kullanılamaz. Dolayısı ile bunlardan rivayet edilen esbab-ı nüzul rivayetleri hadis usulü açısından müsned haberler değildirler.
2- Ummu , hususileştirmiştir. Mesela maide suresi 45,46,47 sanki sadece Yahudiler hakkında indirilmiştir gibi kanaat hakim olmuştur. Ve yine Humeze suresinin Umey B. Halef için indirildiğine dair rivayetlerde aynı yanlışlığı doğurmuştur. Asıl olan sebebin özelleştirilmesi, lafzın (mananın) umumileşritilmesi dir. Bazı alimlerce lafzın vüruduna sebep olan hal üzere kalması gerekir, “görüşü kabul edilirken; bazılarınca lafzın umumiyeti savunulmuştur.” Suyuti lafzın umumiyetini savunanlardan dır.
3- Ayetlerin birden çok defa inmesi veya hükmün sonraya bırakılması açısından yetersiz kalmıştır.(2) (Teaddüd-Teahhür)
4- Tarih ilminden yararlanılmaması sebebiyle yetersiz kalmıştır. Mesela Bakara suresi 114. Ayetinin sebebi nüzulü hakkında Taberi ve Vahidi şöyle rivayet ederler: “ Bu ayet Babilli Buhtun Nasır ve taifesi hakkında inmiştir. Bunlar Beyti Mkdisi tahrip etmişlerdir. Bunlara Hristiyan Rumlar yardım etmiştir.” Bu rivayet tarih ilmine ters tir, çünkü tarihte en son yaşayan Buhtun Nasır, M.ö 604-561 yılları arasında yaşamıştır. Oysa Hristiyanlık Buhtun Nasır’dan 400 sene sonra ortaya çıkmıştır. 4 asır sonra gelen bir dine inanan Hristiyan Rumlar nasıl olurda kendilerinden 4 asır önce
Bu gibi hatalar 2 sebepten olmaktadır.
1-Her ayete bir nüzul sebebi arama çabaları.
2- Geçmiş ümmetlerle ilgili ortamlarla, nüzul ortamını karıştırma hatası.


—————————————————————————————————–.


ESBAB-I NÜZUL RİVAYETLERİNİN SEBEP OLDUĞU OLUMSUZLUKLAR
1-Kur’an ayetleri üzerinde yapılması gereken yorum zenginliği önlenmiştir.
Bu iki şekilde kendini gösterir:
a)Her ayete bir sebeb-i nüzul bulma bulma çabası.
b)Ayetin değişik vecihlerini düşünmek varken sadece nüzul sebebiyle ve o olayın açısından sınırlı bir düşünce içinde kalmak.
2-Ayetin sebebi nüzuldeki olayın çerçevesinde sıkışıp kalınmaktadır. Mesela Tevbe suresinin 75-76. Ayetlerinin sebeb-i nüzulü bütün müfessirlerce Salebe olarak rivayet edilmiştir.
3-Kur’an’ın, KUR’AN,-İNSAN-HAYAT bütünleşmesiyle ilgili hedefiniz bu tür rivayetler önlenmiştir. Kur’an’ın indirildiği ortamda ki manzaraları, olması gerekn fazla bir şekilde belirginleştirmek insana o ortama bağlı kılar. Oysa Kur’an hem zaman hem de mekan açısından evrenseldir.
4-Konunun çokça istismar edilmesi sonucunu doğurmuştur. Bu istismarlar daha çok tarihçiler, rivayet tefsircileri ve kıssacı lar tarafından yapılmıştır. Herkes mezhebini, fırkasını ve grubunu böyle bir sebep uydurarak desteklemek istemiştir.


A-İSTİSMAR NEDENLERİ ŞUNLARDIR


1-Her ayete bir nüzul sebebi arama gayretleri.
2-senetleri hazf ederek rivayet etme şekilleri.
3-Esbab-ı nüzul rivayetlerinin tasnif edilmemiş olması.
4-Rivayet sigalarına dikkat edilmemiş olması.
5-Tarih ilminden yararlanılmaması.


 



0 Yorum - Yorum Yaz


Murat Gültekin      Yüksek Lisans     14912727        Kur’an ve Bağlam  Hulasa 

 

 

KUR’AN VE BAĞLAM

GİRİŞ

 

Kaynaklarımızda tekrar eden esbabı nüzul rivayetlerinden ,nasıl ve ne şekilde faydalanabiliriz. Esbabı nüzul  Kur’an’ın anlaşılmasında gerekli bir bilgidir. Esbabı nüzulde sahabe, nüzul ortamını bizzat yaşadıklarından tek kaynaktır.

Esbabı nüzul’ün ne olduğu, esbabı nüzul rivayetlerinin hadis usulü açısından tenkidi yapılarak bu rivayetler tasnif edilecek, rivayet kalıpları dikkate alınacak ve yapılan değerlendirmede esbabı nüzulle Kuran’ın anlaşılmasına katkı sunulmaya çalışılacaktır.  Rivayetlerde de tabii ki sema ve müşahede’nin varlığı aranacaktır. Yani vahyin devam eden etkileri ışığında esbabı nüzul olgusu bugüne nasıl taşınmalıdır.

Yöntem olarak ise, esbabı nüzul rivayetlerinden Kur’anın anlaşılmasında istifade edebilmek için;

Esbabı nüzul vakıasının tesbiti,

Esbabı nüzulün tenkidi,

Yeni yaklaşım ilkeleri,

çerçevesinde bütüncül değerlendirme yapılmaya çalışılacaktır.

 

I.                   BÖLÜM

 

Kur’an İlimleri:  Kur’an ilimlerinin kaynağı Kur’andır. Kur’an ilimleri telifine Hz Peygamber ve sahabe döneminde gerek duyulmadı. Çünkü Sahabe,nüzule şahit oldu ,ilk  tedrisinden geçtiler. Lisan selikalarını muhafaza edebilenlerdi ve anlayamadıkları mesajı sorabilecekleri birilerini bulabiliyorlardı. Dahası Ulumu’l Kur’an denilen konuları Hz. Peygamber ve sahabe biliyordu. Nübüvvet döneminin durumu bu şekildedir. Sahabe döneminde ise Ulumu’l-Kur’an bilgileri rivayet yoluyla kendilerinden sonraki nesillere öğretildi. Sahabe devri sonlarında Kur’an’ı Kerim geniş bir coğrafyaya ulaştı. Arap olmayan kavimler Müslüman oldu ve kültürel etkilenmeler oldu. Bu şartlar Ulumu’l-Kur’anın tedvini için gerekli ortamı hazırladı.  Ulumu’l-Kur’an’ın esaslarını tabiun alimleri ve diğer alimler koymuştur.  Bu ilimler, Kur’an tefsir edilirken anlama çabası sürecinde ihtiyaç sonucu ortaya çıkmıştır. Hicri I. asrın sonlarından itibaren Kur’an ilimleri tek tek ele alınmaya başlanıp eserler verilmeye başlandı. Kuranın çoğaltılmasıyla kıraat ilmi, noktalanmasıyla İ’rabu’l-Kur’an ilmi  neşet etti.  Bunların yanında esbabı nüzul, Mekki-Medeni, Nasih-Mensuh, Garibu’l-Kur’an tedvin edilip kayda geçirildi. Kuran ilimleri konusunda ayrı ayrı tedvin edilen eserlerin Ulumu’l-Kur’an başlığıyla tek bir eserde muhtasaran toplanması zaruretine binaen ,Zerkeşi, el-Burhan fi Ulumu’l-Kur’an’ında 74 Kur’an ilmini ele aldı.  Sonra Suyuti 80 Kur’an ilminden bahseder eserinde. Yani hicri VIII. asırdan beri kullanılan Kur’an İlimleri kavramıyla bugün kullandığımız Kur’an İlimleri kavramı aynı anlamdadır.  Zerkeşi’ye, yani H. VIII. asra kadar Ulumu’l -Kur’an kavramı nasıl tasavvur edilmiştir. Selef şunu anlıyordu. Kur’anı Kerim’in muhtevasındaki bilgilerin sistemleştirilmesi ve bu usulün Kur’an’ın anlaşılmasında kullanılmasıdır. H.VIII. asırda Şatıbi, Arap dil bilimlerini,nasih-mensuh, fıkıh usulü, esbabı nüzul gibi ilimleri Kur’an’ın anlaşılmasına yardımcı ilimler olarak kabul eder. Suyuti de eserinde, Zerkeşi’den nakiller yapar ve tertibini el-Burhan tertibi üzerine telif eder.

Çağdaş döneme geldiğimizde ,ez-Zerkani (h 1367) ‘ye göre Kur’anı Kerimle yakından alakalı bütün bilgilere Kur’an İlimleri denir.

Kur’an ilimleri, bir bilgi alanıdır. Bu alanda,Kur’an’ın içerdiği ilim ve araştırmalar vardır. Kur’anla ilgili araştırmalar vardır. Kur’an’ın doğru anlaşılmasına yardımcı olan bilgiler vardır.

Tefsir İlimleri

 Tefsir ilmi, Kur’an ilimlerindendir. Ulumu’l-Kur’an kavramının bir cüzüdür. Kur’an’ı Kerim’in izah amaçlayan bir ilimdir. Kur’an’ı Kerim’i her bakımdan (belagat,tarih vb.) tetkik edip açıklamayı ,bildirmeyi hedefler. Kur’an ilimleri ve tefsir ilimleri kavramları tedvin döneminin başlarından itibaren aynı manada kullanılmıştır. Zerkeşi’yle tefsir ilimleri,Kur’an ilimleri ayırımı yapılmıştır.

Esbab-ı Nüzul

Sahabe ve tabiun’a göre esbab-ı nüzul ilmi,Kur’an’ı Kerim’i anlamak isteyenlerin mutlaka öğrenmesi gereken bir ilimdir. Esbab-ı nüzul nakli bir ilim olması hasebiyle bilgin sahabilerce tabiilere ta’lim yoluyla sözlü olarak aktarılmıştır. Esbabı-ı nüzulü bilmek, Kur’an’ı Kerim’i anlamakla eşdeğer kabul edilmiştir. Tedvin döneminde de esbab-ı nüzul ilk telif edilen eserler arasındadır. Zerkeşi ve Suyuti ,ilk olarak eserlerinde bu ilimden bahsederler.

Esbab-ı nüzulde önemli olan ayetin muhtevasının, hadiseyi kapsamasıdır.  Esbab-ı nüzul’e dahil olmayan rivayetler ise, geçmiş ümmetlere ait tarihi malumat ve geleceğe ait haberlerdir.

Esbab-ı nüzul, nüzul ortamında meydana gelen bir hadiseye veya Hz. Peygamber’e yöneltilen bir soruya vuku bulduğu günlerde bir veya daha fazla ayetin, tazammun etmek ( hadiseyi-soruyu kapsayan  nitelik ve özellikleri içermek) , cevap vermek veya hükmünü açıklamak üzere inmesine vesile teşkil eden ve vahyin nazil olduğu ortamı resmeden hadiseye denir.

Esbab-ı Nüzulün Doğuşu ve Gelişimi

Tedvin dönemindeki ilk tefsirlerde esbab-ı nüzul rivayetleri yer almıştır. Çünkü bu tefsirlerin ekserisi rivayet tefsirleridir. Tefsirlerden daha da önce esbab-ı nüzul rivayetleri hadis mecmualarında yer almıştır. Nüzul çağını,ortamını sonraki nesillere anlatmak, nakletmek gayesiyle esbab-ı nüzul eserleri telif edimiştir.

Esbab-ı Nüzul’ü Bilmenin Yolu

  Esbab-ı nüzul, sahih nakille bilinebilir. Yani akılla idrak edilemeyen , işitme ve görme suretiyle bilinebilen ,sahabiden gelen rivayettir. Hz. Peygamber’den bildirilen olarak kabul edildiği için merfu sayılır. Sahabeden esbab-ı nüzul rivayet eden tabiilerin rivayetleri de mürsel hükmündedir. Sahabe naklinde sened ve metin sahih olmalıdır. Tabiin naklinde ise bu şartlara ek olarak, rivayeti destekleyen bir başka tabii rivayeti ve ravinin tefsir imamlarından olup ilmini doğrudan bilgin sahabiden alması gerekir.

  Hadis Usulü Açısından Esbab-ı Nüzul Rivayetleri

  Sahabinin esbab-ı nüzul rivayetleri müsned hadistir. Müsned hadis, muttasıl senetle ve merfu, yani Hz. Peygamber’e ref’ olan rivayetlerdir. Muttasıl, ravinin hadisi rivayet ettiği şeyhten bizzat işitmesi ve bunun isnadın sonuna kadar devam etmesidir. Merfu, senedin Hz. Peygambere ulaşmasıdır. Sahabenin sebeb-i nüzul dışındaki tefsir rivayetleri ise mevkuf haberlerdir. Mevkuf, sahabeye ait söz, fiil ve takrirlerdir. Ancak bu sahabe rivayeti Hz. Peygamber zamanına izafe edilirse merfu denir. Sahabenin tefsir rivayetlerine iki şekilde bakarız. Sebeb-i nüzul rivayetlerinde  rey ve içtihad alanı yoktur. Gramer, belağat ve şer’i hüküm bildiren rivayetler ise rey ve ictihad alanıdır.  Tabiundan gelen sebeb-i nüzul rivayetleri mürseldir. Tabiun, sahabiyi atlayarak hadisi ref’ etmiştir.

  Esbab-ı Nüzul Rivayet Sigaları

 Sebeb ifade etmede nass olan rivayetlerde, rivayetin lafız ve sigalarından başka bir unsura ihtiyaç olmadan nüzul ortamına ait olduğu anlaşılır. Sebeb ifade etmede nass olmayan rivayetlerde ,rivayetin lafız ve sigaları, rivayetin nüzul rivayeti olduğunu anlamak için yeterli olmaz.

  Esbab-ı Nüzul Rivayetlerinin Tasnifi

 Rivayetler, birçok açıdan tasnif edilmişlerdir.

A. Esbab-ı nüzul rivayetlerini ‘vürudu’ itibariyle tasnif etmek.

B.  Hadis usulü kriterlerine göre tasnif etmek.

C . Şah Veliyyullah Dihlevi tasnifi.

D . Tahir b. Aşur tasnifi.

E . Rivayetlerin nev’ileri açısından tasnif edilmeleri. Bu da kendi içinde  esbab-ı nüzul rivayetleri ve tefsir için esbab-ı nüzul rivayetleri olarak ikiye ayrılır.

 Esbab-ı Nüzul Rivayetlerinde İhtilaf

 Tefsirde iki tür ihtilaf vardır. 1. Nakle dayanan ihtilaf.  2. İstidlalden doğan ihtilaf.

Esbab-ı nüzul rivayetlerinde iki temel ihtilaf sebebi vardır. A. Her ayete sebep aramanın sonucu mezhebi hareketler, şahısları ebedileştirmek,  haberler ve uydurma rivayetlerin esbab-ı nüzul alanına dahil edilmesidir. B. Esbab-ı nüzul rivayetleri, nüzul ortamına dahil olanlar ve tefsir için yapılan değerlendirmeler olarak tasnif edilmemeleri.

 Esbab-ı Nüzul Meseleleri

1 .  Taaddüt Meselesi

a  Nüzul Sebebinin Taaddüdü: rivayetler öncelikle sahih olmalıdırlar. Sebebin taaddüdünü kabul etmek, ayetin tekrar tekrar indiğini kabul etmektir. Zerkani’ye göre taaddütten bahsetmek için  iki rivayet de sıhhat bakımından eşit olmalı, birini tercih etme sebebi olmamalı, iki sebep arasını cem mümkün olmamalı, bir de zaman birliği , yakınlığı olmamalıdır.

b  Nüzulün Taaddüdü:  Bir hadise sebebiyle birden çok ayetin nazil olmasıdır.

2 . Hükmün veya Nüzulün Taahhuru

 Bu meseleden Zerkeşi ve Suyuti bahseder. Zerkeşi, nüzulün hükümden önce olabileceğini belirtirken, Suyuti, önce hükmün taahhürünü, sonra nüzulün taahhürünü inceler.

3 . Umum-Husus Meselesi

Muteber olan sebebin hususu değil, lafzın umumudur. Nass, amm siga ile varid ise, nassın umumuyla amel etmek gerekir. Hüküm vermede nasların şümulüne bakılır. Nasların varid olmasına vesile teşkil eden sebeplere bakılmaz. Bu konuda icmadan bahsedilebilir. O zaman şu denilebilir. Esbab-ı nüzul rivayetleri Kur’an’ı anlamada araçtır. Yoksa nüzul sebebi olan soru veya hadiseleri, tahsis vasıtası kabul etmemek gerekir.

Esbab-ı Nüzulle İlgili Disiplinler

1 Hikmet-i Teşriiyye: şer’i hükümlerin hikmetlerini belirlemek için selef alimleri nüzul sebeplerine başvurarak hikmet ve gayelere vakıf olmuşlardır.

2  Mübhematü’l-Kur’an: Kur’an’ı Kerim’de müphem bırakılan kelimeleri açıklamayı konu edinen ilimdir. İsm-i işaret, ism-i mevsul,zamirler vs,’leri . Bu ilim,nakli ilimdir. İçtihada mahal yoktur.

3  Tenasüb-İnsicam: Sureler ve ayetler arasında irtibatlar kurmaktır. Bu irtibatlar, akli , hissi, umumi-hususi anlamlar üzerinde durur. Selef alimleri bu ilimle uğraşmazken halef alimleri ilgilenmişlerdir. Parça parça indirilen ayetler, tevkifi yerine Kur’an’ın insicamını temin etmek üzere edebi siyakla uyumlu yerleştirilmişlerdir. Münasebet ilkeleri ışığında ancak belirli bir noktaya kadar varılmalıdır. Zorlamaya gidilmemelidir. Bu da münasebette içtihadın rolünü gösterir. Münasebet, aklın kabul ettiği mantıki bir olgudur.

İlk dönem alimleri, tefsir olsun hadis olsun, ilimden birşeylerin kaybolması endişesiyle rivayetleri eserlerinde toplayarak ayıklama işlerini sonraki alimlere bırakmışlardır.

II.                BÖLÜM

Kur’an’ı Kerim’in Anlaşılmasında Esbab-ı Nüzul’ün Yetersiz Kalması

1  Rivayetler Açısından : Hadis usulü açısından incelendiğinde,sahabe ve tabiundan rivayet edilen esbabı-ı nüzul rivayetleri,tefsir için yapılmış rivayetlerdir. Müsned hadis değildirler. Çünkü Kur’an’ı anlama hususundaki çaba ve içtihatlardır. Bütün sebeb-i nüzul rivayetleri hadis usulü kriterleri açısından ele alınarak sahih,müsned,merfu rivayetler belirlenir.

  Tabiinin sahabi ismi anmadan rivayet ettiği hadise Mürsel denir. Mürsel sebeb-i nüzul rivayetinin hüccet olma durumu tartışılmıştır.

Senetsiz rivayetlerin varlığı da bir dönem problem teşkil etmiştir. Bütün sebeb-i nüzul rivayetleri hem sened hem de metin tenkidine tabi tutulmalıdırlar. Senedler  bu alan kıssacılara kalmıştır.

Rivayetlerin tasnifine dikkat edilmemesi ,esbabı-ı nüzulün rivayetler açısından yetersiz kalmasının sebeplerindendir. Esbab-ı nüzul rivayetleri, nev’ileri açısından tasnif edildikten sonra hadis usulü kriterleri açısından elden geçirilmelidir. Esbab-ı nüzul rivayetleriyle tefsir rivayetleri ayırımından sonra rivayetlerin sıhhati dikkate alınmalıdır.

Esbab-ı nüzul rivayetinin sahih olmasının yanında sebebiyet de ifade etmesi gerekir. Sebeb ifade etmede nass olan rivayetlerde bu özellikle aranmalıdır.

2  Umumu, Hususileştirme Açısından : Sebebiyet ifade eden esbabı-ı nüzulün, nass olarak umum değil de husus ifade ettiği şeklinde anlaşılma çabalarıdır. Aslaolan, sebebin hususiliği değil, lafzın umumiliğidir.

3  Taaddüd- Taahhür Açısından :  Nüzul sebebi olarak bir ayet için birçok rivayetin bulunması sebebiyle ortaya çıkan nüzulün taaddüdü-taahhuru meselesidir. Sahih olan farklı rivayetlerden biri nüzul sebebidir. Diğerleri ise esbab-ı nüzul değerlendirmeleridir.

4  Tarih İlminden Yararlanma :  Tarihi gerçeklere aykırılık, esbab-ı nüzulün Kur’an’ın anlaşılmasında  yetersiz kalma sebeplerindendir. Buna da her ayete nüzul sebebi arama çabaları sebep olmuştur.

 

 

III.             BÖLÜM

Esbab-ı Nüzule Yeni Yaklaşımlar

Esbab-ı nüzule olan ihtiyacın sınırlarını belirlemek için, birtakım ilkelerden bahsedebiliriz.  Sebeb-i nüzul olmazsa, zahir nass, mücmel nass olarak anlaşılabilecekse ve en önemlisi de Kur’an anlamaya çalışılırken üstü kapalı bir ifade de manayı yakalamak için bekleyiş oluyorsa , sebeb-i nüzule ihtiyaç var demektir.

Rivayetlerin , hadis usulü kriterleri açısından tenkide tabi tutulmaları gerekir ki bu şöyle yapılabilir: Rivayet tefsir zaaflarından kaynaklanan isnatların sağlamı zayıfından ve uydurmadan ,  hadis usulü kriterleriyle ayıklanabilir. 

 Senetsiz ve kesintili senetli rivayetlere dikkat edilmelidir. 

Mezhebi kanaatlerle vaz edilen sözlere dikkat edilmelidir.  

Esbab-ı nüzul rivayeti müsned-merfu olur,

esbab-ı nüzul değerlendirmesi mevkuf olur.                                                           

Tabiinin değerlendirmeleri ise Mürsel olur.

Sened tenkidinin yanında metin tenkidi de yapılmalıdır. 

Rivayetlerin tasnif edilmesinde önem arz eder. İkili bir tasnife gidilmelidir. Biri esbab-ı nüzul rivayetleri, diğeri ise, tefsir için olan sebeb-ı nüzul rivayetleri-değerlendirmeleridir.

   Esbab-ı Nüzul Rivayetleri

Gerçek nüzul sebebi olan kıssa, hadiselerdir. Sahabenin rey ve içtihadı yoktur. Bunlar, sened ve metin açısından sahih olan müsned-merfu hadislerdir. Rivayet sigası, sebeb ifade etmede nass olan sigalardandır. Nüzul hususi olsa da aslolan umum’dur.

Tefsir için olan esbab-ı nüzul rivayetleri ise;

Kur’an’ı Kerim’in anlaşılması amacıyla yapılmış nüzul sebebi değerlendirmeleridir.  Bunlar, nüzul asrı ve ortamında cereyan etse de, ayetin inmesine sebep olan değildir. Bu değerlendirmeler üç gruptur:  1  Hz. Peygamberin yaptığı sebebi nüzul değerlendirmeleri, 2  sahabe ve tabiinin değerlendirmeleri,  3 müfessirlerin değerlendirmeleri.

Esbab-ı nüzul değerlendirmesinde Kur’an’ı Kerim’in bütünlüğü her zaman gözönünde bulundurulmalıdır. Bütün olarak Kur’an’ı Kerim, Kur’an’ın tüm özelliklerini kucaklayan bir sistemdir. Kur’an bütün olarak, parçaları inmeden, ayrıntılı plana göre tertip edilmiştir.

Esbab-ı nüzulden yararlanırken siyak ve sibak gözönünde bulundurulmalıdır. Kur’an’ın bütünlüğüne dahil bir kavramdır. Bağlam, yani sözün gelişi, öncesiyle sonrasının uygunluğu dikkate alınmalıdır. Ayetlerin bağlamı,konteksiyle uygun olmayan rivayetlere itibar edilmemelidir.

 

 

 

 

SA’LEBE KISSASI

Esbab-ı Nüzul Nedir?

Nüzul zamanı içinde olup biten Kur’an’ı Kerim – insan arasındaki iletişim , eğitim sürecini gösteren resmedilmiş olaylardır.

Sa’lebe hadisi, Tevbe suresi 75. Ayetin nüzul sebebi olarak  Sa’lebe b. Hatıb kıssası zikredilir. Bu kıssa ilk olarak  sire, meğazi ve teracim kitaplarında zikredilir. Yine rical ve tarih kitaplarında  da hadise yer alır.

Ulemanın ,kıssayla alakalı değerlendirmesinde iki husus ortaya çıkıyor. Sa’lebenin vasıfları ve hadisenin sıhhat derecesi.

Sire, rical ve tarih kitaplarında Sa’lebe kıssasının sıhhat derecesi hakkında üç farklı görüş vardır. Hadis kitaplarında bu kıssayı rivayet eden alimlerin bazısı kıssayı nakille yetinmişken, bazısı da sıhhati hakkında görüş bildirmişlerdir. Bazı muhaddisler de Sa’lebe kıssasını ,hadis ve senedi hakkında mülahazalarını da ifade ederek rivayet etmiştir.

Tefsir kitaplarında ise, Sa’lebe kıssasına iki türlü yaklaşım vardır. Kıssayı sahih kabul edenlerle sıhhatine şüpheyle bakanlar şeklindedir.

Esbab-ı nüzule yeni yaklaşımla salebe kıssası değerlendirilirse, öncelikle, Sa’lebe kıssası rivayetleri hadis usulü açısından tenkit edilmelidir. Yapılan araştırmada, hadisin senedinin zayıf olduğu anlaşılmıştır. Tefsir ve hadis eserlerinde yer alma sebebi ise bunların kaybolma endişesi ve tetkikini sonraki alimlere bırakmaları, hadisçilerin de senedi zikretmeyi yeterli görmeleridir.

İkinci yaklaşım olarak rivayetler tasnif edilmelidir.  Ayetin sebeb-i nüzulü hakkındaki farklı birçok rivayet ihtilaf sebebidir. Bu rivayetler  a ) sebeb-i nüzul rivayetleri, b ) tefsir için olan esbab-ı nüzul değerlendirmeleri olarak tasnif edilmelidir. Sa’lebe kıssasında, sebeb-i nüzulü tayin ederken, rivayetlerin kalıplarından,sigalarından, sebep ifade etmede nass olup olmadıklarına bakılmak suretiyle yapılacak araştırma neticesinde Sa’lebe kıssasının , sebep ifade etmede nass olmayan rivayetler grubuna girdiği anlaşılmaktadır.  Rivayetler, ravileri açısından da incelendiğinde sa’lebe kıssası, esbab-ı nüzul rivayetleri değil de, tefsir için olan esbab-ı nüzul rivayetleri,değerledirmeleri grubuna girer.

Üçüncü yol olarak da tarih ilminden yararlanılmalıdır. Hicretin 9. Senesindeki bu hadiseye , devlet cebrinin uygulanması gerekip  böyle bir cebir söz konusu değilse bu kıssanın tarihi hakikatlere göre de gerçek olmadığı söylenebilir.

 Son olarak da Kur’an’i bütünlük, siyak-sibak bağlamında değerlendirmek gerekir Tevbe suresi 75. Ayete  , bu açıdan bakıldığında, siyak ve sibak da, Kur’an, bütün olarak inanan ve inanmayanın karakterlerinden, ilkelerinden bahsederek evrensel ebedi mesajını fertlere kilitlemez.

Bütün bu yollardan yapılan Sa’lebe kıssasının , Tevbe suresi 75. Ayetinin sebeb-i nüzulü olup-olmadığı araştırmasında, olayın, ayetin nüzul sebebi olmadığı anlaşılmıştır.

 

 

 

 

TARİHSELLİK VE ESBAB-I NÜZUL

Tarihsellik kavramının dille ifadesi terimdir. Kavram, fikrin ,bilginin dille ifade edilmesidir. Terim de, kavramı dille anlatan dilsel simgedir.

Tarihsellik de bir kavramdır. Şunu ifade eder. İnsanın tarihi tecrübelerinin ve bu alandaki cereyan eden zihni faaliyet sonucu oluşan düşünce ve bu düşünceden doğan fikirlerdir.

Zaman içinde kavramlar da değişebilir. Bu da kavramların izafiliğini gösterir.

Her kavramda seçiklik ve açıklık vardır, kavramı diğerlerinden ayırır, açıklık kavramın içeriğini doldurur.  İşte tarihsellik kavramında insanın tarihiyle değişen yön kavrmın içeriği,mahiyeti yani açıklığıdır. Çünkü insan değişkendir.

Kökü bize ait olmayan tarihsellik kavramının yanında tarihselcilik, tarihsicilik kavramları da batıda çokça kullanılmış ve bulanık anlam çerçevelerine sahip olmuşlardır.  Bu anlam bulanıklığı neticesinde çoğu kez birbirlerinin yerlerine kullanılır olmuşlar, kullanılmaya da devam edilmektedirler.

Tarihselciliğin çeşitli anlam biçimleri şöyle de birleştirlebilir. Tarihselcilik, bir şeyi yeteri kadar anlamak ve değerini de yeteri kadar takdir etmek için ,o şeyi, işgal ettiği yer ve gelişim süreci içindeki rolüne göre düşünmektir. Metodolojik olarak da her olayı, merhalesi olduğu daha geniş bir sürece ve o süreçte oynadığı role göre göz önününe alınarak anlaşılabilir.

Tarihselciliğe ,şöyle de diyebiliriz. Tarihselcilik, batı düşüncesinin zihinlere hermenötik bir açılım getirme çabasıdır.

Tarihsellik kavramını, islam düşüncesinde değerlendirirken, geçirdiği tarihsel süreç ve mana sapmaları göz önünde bulundurulmalıdır.  

Batıyla islam dünyasının, kainat, tabiat ve beşere bakışları farklıdır. Böyle olunca ,batı ürünü aydınlanma dönemi öncesi ve sonrası ürünü olan tarihsellik kavramını anlamak için buna dikkat edilmelidir. Bunun yanında islamın beşeri ve tabiat ilimlerine bakış açısı da ortaya konulmalıdır.

Varolanın bilgisine farklı açılardan bakarak, farklı metotlarla ulaşılır. Bundan , bilgi türleri ( din,felsefe, bilim, sanat, düzenli bilgi, büyüsel bilgi ) doğar.  İnsan , zamana ve ihtiyaca göre hayatı tanımak ve anlamlandırmak için bunlardan birini kullanır. Bu bilgi türlerinin kullanımının bütünü kültürdür. Kültürün bir kısmı , onu inşa eden topluma aittir ki buna özgü kültür denir. Bir kısmı da bütün insanlığa ait olur. O da ortak kültürdür. Tarihsellik ve tarihselcilik de batı kültüründen neşet etmiş özgü kültüre ait kavramlardır. Fakat yapıları gereği de ortak kültürle etkileşim halindedirler.

Kavramlar da adeta var olanın kütüğü gibidir. Var olan tanınıp ona nüfuz edilince kütükteki hükümler çoğalır, değişebilir. İnsan bilgisinin değişmesi, ortak kültür etkileşimleri bunu ifade eder.

Esbab-ı nüzulle tarihsellik arasında nasıl bir ilişki kurulabilir? Kur’an’a göre tarih ve tarihsel olan, bütün zamanlarıyla insanın faaliyet sahasıdır. Nüzul asrında insan, kendi hareketleri arasında seçme yapmayı sağlamak için Kur’ani değer duygusuna yöneldiler ve Hz. Peygamberi, önderleri olacak örnek insan seçtiler. Esbab-ı nüzul, Kur’an’ın ilk muhatabı olan insanın yapıp ettikleri ise , Kur’an, bu insanın birçok problemine cevap vermiştir. İnsan, içinde yaşadığı duruma anlam verdiği sürece hayatını sürdürebilir. İnsan, tarihsel oluşa bütün varlık koşullarıyla katılır. Hedefleri, değerleri, dinsel inançlarıyla, bilgisiyle.

Esbab-ı nüzul, mekan-zamanda vuku bulması ve sahih (müsned-merfu) rivayetle bize ulaşması açısından tarihseldir, tarihsel gerçektir. Nüzul ortamı hadiselerinin , sorularının karşılığı olarak da tarihsel olanın varlık biçimidir. Bu rivayetler, Kur’an’ı Kerim’in anlaşılmasında orijinal yorum ve orijinal tarihtir. Ama tefsir için olan esbab-ı nüzul rivayet ve değerlendirmeleri Kur’an’ın anlaşılmasında düşünülmüş yorum, Kur’an’ın tarihinde düşünülmüş tarihtir. Esbab-ı nüzule, doğrudan nüzul ortamında fiili alanı ve somut hayatı göstermesi açısından aracı delillerdir.

 

 

 

 


0 Yorum - Yorum Yaz

KUR’AN VE BAĞLAM    27.05.2015

 

 

Hamdi KARANFİL

Öğrenci No: 14912718

Tezli Yüksek Lisans

 

KUR’AN VE BAĞLAM

 

BİRİNCİ KİTAP

 

 

İKİNCİ KİTAP

 

ÜÇÜNCÜ KİTAP

 

KUR’AN İLİMLERİ  VE ESBAB-I NUZÜL

 

 

KUR’AN’I KERİMİN ANLAŞILMASINDA ESBAB-I NUZÜL RİVAYETLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

 

ESBAB-I NUZÜLE YENİ  BİR YAKLAŞIM

 

 

SA’LEBE KISSASI

ESBAB-I NUZÜL’E YENİ BİR YAKLAŞIM

 

 

TARİHSELLİK VE ESBAB-I NUZÜL

 

 

 

KUR’AN ve BAĞLAM

“Kur’an, Allah tarafından Cebrâil vasıtasıyla mahiyeti bilinmeyen bir şekilde son peygamber Hz. Muhammed’e indirilen, mushaflarda yazılan, tevâtürle nakledilen, okunmasıyla ibadet edilen, Fâtiha sûresiyle başlayıp Nâs sûresiyle biten, başkalarının benzerini getirmekten âciz kaldığı Arapça mûciz bir kelâmdır.” diye tanımlanan  Kur’an tüm insanlığa hitab eden , tilavetiyle gönüllere tesir eden, muhteviyatıyla ilim ehlini kendine aşık eden ilahi bir kitaptır.Bu sebeple Kitabın lafzını okumaktan maksat muhtevasını ve anlamını ve vermek istediği mesajı doğru  anlamaktır.Bunun için de Kur’an’a ilk muhatab olan sahabilerin ayetleri nasıl anladığının tesbit edilmesi ve ayetleri kendi bağlamında  Kuran bütünlüğü içinde anlamamız isabetli bir yol olarak gözükmektedir.Bu konuda nuzul ortamının bilinmesini sağlayacak olan Kur’an ilimleri arasında esbab-ı nuzül ayrı bir önem kazanmaktadır.

Kur’an-ı   doğru anlama adına yararlanabileceğimiz sahalardan birisi de esbab-ı nuzul konusudur.Sahabe, tabiun ve tebe-i tabiin’den olan müfessirler Kur’an-ı özellikle esbab-ı nuzul ile  tefsir etmişlerdir.Hatta başlangıçta tefsir ilmi esbab-ı nüzulu  bilmekten ibaretti; denilmiştir.Yalnız bu konudan azami olarak istifade edebilmek için, bu sahada  eser veren  Prof.Dr.Ahmet Nedim Serinsu hocamızın “Kur’an ve Bağlam” kitabının iyi mütalaa edilip  okunması  ve    esbab-ı nüzul ile ilgili gerekli olan uyarılarını  ve önerilerini dikkate almak gerekmektedir.Bu gerçeği hocamız  kitabında, “Çalışmamızın Kur’an-ı Kerim’i anlama gayreti içerisindeki araştırmacılara esba-ı nüzulden nasıl faydalanacakları, hangi ilkeler doğrultusunda  rivayetleri değerlendirecekleri hususunda yararlı olacağı kanaatini taşıyoruz”  ifadesiyle dile getirmiştir.Bu sebeple  bizler de hocamızın “Kur’an ve Bağlam” kitabından istifade ederek, anladıklarımızı  kısaca özetlemiş olduk.Kur’an ve Bağlam kitabını içeriğinden ,muhtevasından kısaca  bahsetmek konular hakkında bilgi sahibi olmak açısından ehemmiyet arz etmektedir.

“Kur’an ve Bağlam” kitabı içerik olarak giriş, üç kitap ve ekler bölümünden oluşmaktadır.Giriş bölümü Kur’an’ın Anlaşılmasında Esbab-ı Nüzül’ün Rolü konu başlığında araştırmanın konusu ve amacı belirtilmiştir. Birinci kitap  ise üç bölümden oluşup, birinci bölüm, Kur’an İlimleri ve Esba-ı Nuzül İlmi konu başlığında Kur’an ilimleri kavramları, esbabı nüzül ilimlerinin Kur’an ilimleri arasındaki yeri ve konumu,esbab-ı nuzül rivayetleri, bunlarla ilgili ilmi konuların bilinmesi , tasnifi , taaddüt ve taahhür meselesi ve esbab-ı nuzülle ilgili disiplinlerden bahsedilmektedir.İkinci bölümde ise, Kur’an Kerim’in Anlaşılmasında Esbab-ı Nuzül Rivayetlerinin Değerlendirilmesinin Sonuçları başlığı altında, rivayetler, umumu hususileştirme ve taaddüt ve taahhür açısından Kur’an’ı Kerim’in anlaşılmasında  esbab-ı nuzülün yetersiz kalma sebepleri, tarih ilminden yararlanma ve Kur’an’ı Kerim’in anlaşılmasında  esbab-ı nuzül rivayetlerinin doğurduğu sonuçlar gibi konulardan bahsedilmektedir.Üçüncü bölümde ise, Esbab-ı Nuzüle Yeni Bir Yaklaşım konu başlığı altında, esbab-ı nuzüle olan ihtiyacın sınırlarını belirleyen ilkeler, esbab-ı nuzül rivayetlerinin hadis usulü açısından tenkidi, rivayetleri tasnif etme ile ilgili olarak, Kur’an’ı Kerim’in bütünlüğünün dikkate alınması, siyak ve sibak’ın göz önünde bulundurulması ve esbab-ı nuzül ve tarihilik kavramı hakkında konulardan bahsedilmektedir.İkinci Kitap bölümünde ise,esbab-ı nuzüle yeni bir yaklaşım olarak sa’lebe kıssası, hadis ve tefsir kitaplarında sa’lebe kıssası ve değerlendirme bölümüyle sona ermektedir.Üçüncü Kitab bölümünde ise , tarihsellik ve esbab-ı nuzül konusu irdelenmektedir.Son bölüm ise ekler başlığı altında  Kur’an’ı Kerim’in Nuzül Sırasına Göre Tertib Edilmesi Teklifine Edebi bir Eleştiri ve Esbab-ı Nuzülün Anlamı Nedir konulu  iki makale ile  Kur’an ve Bağlam kitabı sona ermektedir.

İnsan hayatına yön vermek, anlam vermek için var olan Kur’an-ı Kerim’i anlama çabasında esbab-ı nüzulün teorik temellerini bilmek ve onun ilkelerine uymak gerekmektedir.Bu sebeple Esbab-ı nüzul  rivayetlerinin  geçmişten günümüze bir nevi muhasebesinin yapılması,  konuyla ilgili kavramların tanımlanması ve bu konuda yapılan hataları ortaya koymakla düşülebilecek yanlışlıklara dikkat çekme  ve esbab-ı nüzul olgusunu günümüze nasıl taşınabileceği konusu araştırmanın amacı olarak ifade edilmiştir.

KUR’AN İLİMLERİ  VE  ESBAB-I NÜZUL İLMİ

Kur’an ilimleri kavramının  aydınlanması esbab-ı nüzul ilminin, onun bir dalı olarak, açıklanmasına ve daha net bir şekilde tanımlanmasına imkan verecektir; yani esbab-ı nüzulu , içinde bulunduğu  bütünlük çerçevesinde  görebilmek mümkün  olacaktır.Kur’an müslümana yaşam boyu eğitimi zorunlu kılmaktadır.Bunun bir neticesi olarak ilk eğitim faaliyeti Suffede başlamıştır.Hz Peygamberve sahabe döneminde, Hz Peygamber ve nuzule şahit olanlar  hayatta olmaları sebebiyle  Kur’an ilimlerinin telifine gerek duyulmamıştı.Sahabe döneminin sonlarına doğru Kur’an’ı Kerimin ulaştığı sınırlar Kuzey Afrikadan Azerbeycan’a kadar ulaşıp, arap olmayan kavimlerin Müslüman olmasıyla kültürel etkilenmeler başlamıştı.Böylece Ulumu’l Kur’an’ın tedvini için gerekli ortam oluşmuştu.Mushafın çoğaltılması ile kıraat ilmi ve resmu’l Kur’an ilminin ilk ele alınan ilimler olduğu bilinmektedir.Kur’an’ın lügavi yönden ele alınması ise Ebu’l Esved ed-Düeli’nin Kur’an’a noktalama ile hareke koymasıyla başladı böylece İ’rabu’Kur’an ilmi neşet etmiş oldu.Böylece hicri I.asrın sonlarından itibaren Kur’an-ı Kerimle ilgili ilimlerin  tek tek ele alındığı görülmektedir.Bu ilimler aynı gayeye yöneldikleri için  birbirlerine geçmiş halde bulundukları bir hakikattir.Bu sahada Kur’an ilimlerinin tek eserde muhtasar olarak toplanmasını sağlayan hicri VIII.asırda Zerkeşi’nin telif ettiği ,(794/1391) “el-Burhan fi Ulumi’l-Kur’an” adlı eseridir.Onun takipçisi Suyuti ise” el-İtkan fi Ulumi’l-Kur’an” adlı eseri telif etmiştir.

 

Kur’an ilimleri Kur’an’ın en doğru şekilde anlaşılmasına yardımcı olmayı gaye edinen bir bilgi alanı olması hasebiyle tefsir ilmi ile meşgul olan kimse, Kur’an ilimlerinden yararlanmak mecburiyetindedir.Esbab-ı nüzul ilmi ise nakli ilimlerdendir.Bilgin sahabe tarafından tabilere öğretim yoluyla sözlü olarak aktarılmıştır.Esbab-ı nüzul ilmi ilk dönemlerden  itibaren Kur’an ilimleri arasında ayrıcalıklı bir konuma sahip olmuş, bu ilmi bilmek Kur’an-ı Kerim’i anlamakla ve bilmekle eşdeğer tutulmuştur.

 

Nüzul ortamında meydana gelen bir hadiseye  veya Hz Peygamber’e yöneltilmiş bir soruya , vukuu bulduğu günlerde , bir veya daha fazla ayetin tazammum etmek, cevap vermek veya hükmünü açıklamak üzere inmesine vesile teşkil eden ve vahyin nazil olduğu ortamı resmeden hadiseye  sebeb-i nüzul denir.Esbab-ı nüzul rivayetlerinin  ilk kayda geçirildiği eserler tefsir kitapları değildir.Hadis mecmuaları tefsirlerden önce telif edilmiş  ve bu eserlerin bir babı da tefsire ait olmuştur.Bu bablar genellikle sebebi nüzule tahsis edilmiştir.

Esbab-ı nüzul ancak sahih nakille bilinebilir.Dolayısıyla  bu alanda ictihada veya imal-i fikir etmeye mahal yoktur.Yani nüzul sebebi akılla edilmesi mümkün olmayan, sadece işitme veya görme suretiyle bilinebilen  ve sahabiden gelen rivayettir.Kur’an’ın anlaşılmasında ilk gruptaki rivayetler nass teşkil etmektedir.Tefsir için yapılan esbab-ı nüzul rivayetleri ise insani yapıp etmeleri yansıtmasınve ayetteki manalara çeşitli vechelerden bakma fırsatı vermesi açılarından değerlendirilmelidir.

 

Esbab-ı nüzülde ,  nüzule sebep olan hadise dolayısıyla inen ayetin bu hadiseye has mı olduğu, yoksa umum mu ifade edeceği meselesi ile taaddüt ve taahhür mesleleri problemli meslelerdendir.Birçok nüzul sebebi dolayısıyla bir ayet nazil olmuş ise buna sebebin taaddütü, birkaç ayet tek sebep için inmiş ise nüzulun taaddütü denilir.Tekrar tekrar nazil olan ayet, şanının yüceliğini vurgulamak, taşıdığı manaların unutulmaması gerekliliğini hatırlatmak hikmetine binaen indirilmektedir.Böylece benzeri her sebepte , olayda bu ayetin muhtevasına dikkat çekilmiş olmaktadır.

 

Esbab-ı nüzülde nüzule sebep olan hadise dolayısıyla inen ayetin bu hadiseye has mı olduğu, yoksa umum mu ifade edeceği meselesine gelince bu konuda genel ilke “Muteber olan  lafzın umumudur, sebebin hususu değildir.”Hüküm nasslara, nasların şümulündeki hükümlere göredir; yoksa hüküm nasların varid olmasına vesile teşkil eden sebeplere göre değildir.Alimlerin ekseriyeti hükmün, sebebin hususiliğine değil, lafzın umumiliğne göre olduğunda icma vardır demektedirler.Hz Peygamber zamanından beri sahabe ve müctehit imamların anlayış ve tatbikatı bu olmuş ve buna hiçbir zaman karşı çıkan olmamıştır.Çünkü hüccet nassların kendisidir, sebepleri değildir.Esbab-ı nüzul rivayetleri Kur’an-ı Kerim’in anlaşılmasında araç olarak kullanılmalıdır.Nüzul sebebi olan soru veya hadiseleri , tahsis vasıtası olarak değerlendirmek bazı problemlere neden olabilir.

.

Esbab-ı nüzül ilmi Kur’an’ı Kerim’in anlaşılmasında önemli bir disiplin olan münasebet –insicam ilmine de, işlevini yerine getirmede yardımcı olmaktadır.Surenin hangi gaye ile indiğini bilmek, bu gayaye götüren öncülleri araştırmak, Kur’an’ı Kerim’deki  münasebet-insicamı  tesbit için önemlidir.Bu ise nüzul sebeplerine vakıf olmakla mümkündür.Kur’an’ı Kerim’in genel mesajı kavranmalıdır.Zaman mekan şahıs unsurlarının ötesinde insani örnek oluşturan , insan hayatının canlı, somut yönü, bu genel mesaj çerçevesinde ele alınmalı ve üzerinde düşünülmelidir.

 

Tefsir rivayetlerini eserlerinde nakleden müfessirlerimizin birçoğu ilmi yeterliliklerine, salah ve takva ehli oluşlarına rağmen zayıf, garib, münker ve israili birçok hadis zikretmişlerdir.Hatta mevzu hadis dahi naklettikleri vakidir.O halde alimlerimizin bir tefsir haberini eserlerinde rivayet etmiş olmaları , o rivayetin sıhhatine delil teşkil etmemelidir.Tefsir kitaplarındaki bu tefsir ve esbab-ı nüzul rivayetlerinin tenkidinde kullandıkları senet ve metin tenkidi  kurallarının  sıkı eleğinden geçirilmesi bugün zarurettir.Böylece tefsir kitaplarında kalmaya hakkı olmayan pek çok rivayet temizlenmiş olacak ve Kur’an’ı Kerimdeki bir ayeti anlamak için tefsir kitaplarına bakan kimseler, onlarla karşılaşıp hiçbir esası olmayan haberlerle meşgul olmaktan kurtulmuş olacaklardır.

 

KUR’AN’I  KERİM      ‘İN   ANLAŞILMASINDA ESBAB-I NÜZUL RİVAYETLERİNİN DEĞERLENDİRMESİNİN   SONUÇLARI

 

Kur’an’ı Kerim’in anlaşılmasında  esbab-ı nüzulün yetersiz kalma sebeplerinin başında senetsiz rivayetlerin bir dönem mevcut olaması  gelmektedir. Esbab-ı nüzul rivayetlerinde kusur en fazla senette bulunmakal beraber, bu kusurun metinde de bulunabileceğini söylemeyi ihmal etmeyen münekkit alimlerimizin tesbit ettiği ilkeler çerçevesinde bütün sebebi nüzul rivayetleri tenkide tabi tututlmalıdır.Böylece hangi rivayetlere itimad edilbileceği bilinmiş, mevzu olanlar ayıklanmış olur.

 

Kur’an’ı Kerim’in anlaşılmasında  esbab-ı nüzulün rivayetler açısından yetersiz kalmasının  bir başka sebebi ise rivayetlerin tasnifine dikkat etmeme ve rivayetlerin karıştırılmasıdır.Tasnif olarak rivayetler;

a.Esbab-ı nüzul rivayetleri

b.Tefsir için yapılan esbab-ı nüzul rivayetleri

olarak iki nevi halinde incelenmesi en makul yol olarak gözükmektedir.

 

Kur’an’ı Kerim’in anlaşılmasında  esbab-ı nüzulün rivayetler açısından yetersiz kalmasının  diğer sebepleri de rivayetlerin sıygalarına dikkat göstermeme yanlışlığı, sebebi nüzulun nass olarak umum değilde husus ifade ettiği şeklinde anlaşılması çabaları ve bir ayet için birçok rivayetbulunması sebebiyle ortaya çıkan nüzulün taaddütü ve veya taahhürü meselesidir.

Esbab-ı nüzul rivayetleri aslında Kur’an’ı yorumlamada zengin malzeme kaynağıdır.Fakat rivayetlerin karıştırılması bir sorundur.Nüzul asrına ait olan rivayetle, tefsir için olan rivayet ayrılmalı idi.Bu tür rivayetler yorum zenginliğine imkan veren uyarıcı ve hatırlatıcı bir konum ifade etmelidir.Yoksa tayin edici rol yüklenmeleri yorum zenginliğine engel teşkil edecektir.

Kur’an’ı Kerim’in anlaşılmasında  esbab-ı nüzulün rivayetlerinin değerlendirilmesi sırasında istismara tevessül edilebildiği bir vakıadır.Her ayet bir  nüzul sebebi arama çabaları, senetleri hzfederek rivayet edilmesi, esbab-ı nüzul rivayetlerinin tasnif edilmemesi,rivayet sıygalarına dikkat edilmemesi, tarih ilminden yararlanılmaması esbabı nüzulün istismara açık yönleridir.

Bir hadise  veya soru sebebiyle inzal olunan ayet Müslümanlara belirli görevleri bildirmektedir.İşte sebebi nüzulun bize ulaştırdığı hadise, durum veya soru, insan hayatının ve varlık koşullarının evrensel boyutudur.Çünkü nered  ve ne zaman insanla karşılaşsak , orada onun fenomenleriyle karşılaşmaktayız.Yani nuzul asrı insanının insan olma bakımından yapıp etmeleri ile çağımız insanının yine insan olma bakımından yapıp etmeleri temelde birliktelik arz eder.

EBAB-I NÜZULE YENİ BİR YAKLAŞIM

Esbab-ı nüzul rivayetlerinin tamamını ihata etmek mümkün değildir.Esbab-ı nüzulu bilmeden de Kur’an’ı anlamak mümkündür.Kur’an’ı Kerim’in özünü, bir bağlam bütünü olarak genel anlamını, mesajını tanımak ve kavramak mümkündür.Yani insan, Kuran’ı bir hidayet rehberi olarak kendisine sunduğu mesajın temel ilkelerini, genel anlamını  kavrayabilir.Yani ayetler sebebi nuzulü bilinmeden de anlaşılabilir.

Kur’an’ı Kerim’in anlaşılmasında  esbabı nüzul rivayetlerini değerlendirirken hadis metodolojisinden yararlanarak yapılacak tenkit, senet metin bütünlüğü içinde yapılmalıdır.Hadis Usulü ilmi bunu gerektirmektedir.Çünkü senet metin ikilisi bu ilmin bütün meselelerini ilgilendirmektedir.Bu sebeple seneden bahsederken metin; ve metinden bahsederken sened ihmal edilmiş olmaz.Sened, daha önce vurgulandığı üzere, bir araçtır.Hedef ise hadisin sıhhat derecelerini tespit ederek sahibini mevzuundan ayırmaktır.

Kur’an’ı Kerim’in anlaşılmasında  esbabı nüzulun rolü açısından Kur’an’ın bütünlüğü kavramına bakıldığında sadece bir vecih ön plana çıkmaktadır.Bütün olarak Kur’an’ı Kerim.Bu vecih diğer vecheleri de kapsayan , içeren bir niteliğe sahiptir.Yani Kur’an’ın bütünlüğü kavramının en geniş olan vechesi budur.Kavrama dahil olan bütün vechelere şamildir.Bunların bir araya gelmesiyle ontolojik manada varlık kazanır.Bu konu nuzul rivayetlerinin tasnifiyle beraber düşünülmelidir.

Kur’an’ı Kerim’in anlaşılmasında  ayetlerin siyak ve sibak olgusu Kur’an’ı Kerim’in bütünlüğü içerisinde görülür.Bağlam olgusu mantıki bir gerçekliktir.Burada söz konusu edilmesi gereken, anlaşma araçlarının tümü olarak dil ‘in insan topluluğundaki etkilerini nasıl gerçekleştirdiği sorusudur.

Kur’an’ı Kerim insanın sadece tarihi varlık koşulu  ile değil bütün varlık koşulları ile uyumlu ve o koşullara cevap veren bir ilahi mesajdır.Yani o, Kur’an’i kavramı ile fıtrata hitap eden, insanın fıtri ihtiyaçalrını en mükemmel şekilde göz önünde bulunduran bir kitaptır.Bu son derece olağan durumun asıl nedeni insanı yaratanve Kur’an’ı Kerim’i inzal eden arlığın tek ve bir Yüce Allah olmasıdır.

SA’LEBE KISSASI

Nüzul ortamında meydana gelen bir hadiseye  veya Hz Peygamber’e yöneltilmiş bir soruya , vukuu bulduğu günlerde , bir veya daha fazla ayetin tazammum etmek, cevap vermek veya hükmünü açıklamak üzere inmesine vesile teşkil eden ve vahyin nazil olduğu ortamı resmeden hadiseye  sebeb-i nüzul denir.

Sa’lebe kıssası Kur’an’ı Kerim’in anlaşılmasında esbab-ı nüzul’e yeni bir yaklaşımın ilkelerini bir sebebi nüzul rivayeti üzerinde tatbik etmektir.Buradan da esba-ı nüzul’ün aktüel değerini tesbit etmektir.

Hemen her müfessirin Tevbe süresi 75. Ayetin nüzul sebebi olan Sa’lebe kıssası, bilinen bir kıssa olup özetle şöyledir:

 Sa’lebe efendimizin huzuruna gelmiş:

-‘’Ya Resul Allah, Allah’a dua et de bana çok mal versin’’ demiş.

- Hz. Peygamber de :

-Ya Sa’lebe!hakkını eda ettiğin az, takat getirmeyeceğin çoktan hayırlıdır’’ diyerek cevap vermiş. Sa’lebe dileğini tekrarlamış ve demiş ki:

-Seni Hakk ile gönderene yemin ederim ki bana çok verirse mutlak ve mutlak her hak sahibinin hakkını veririm.

Bunun üzerine Efendimiz dua etmiş, o da bir davar edinmiş. Derken çoğaldıkça çoğalmış. Medine arazisi dar gelmeye başlamış. Bir vadiye yerleşmiş ve böylece cemaate devam etmekten ve hatta Cuma’dan bile uzaklaşmış. Bunun üzerine Hz. Peygamber sual buyurmuş, denilmiş ki :

-Malı çoğaldı, vadi almaz oldu.

Hz. Peygamber:  -Vay Sa’lebe ’ye! buyurmuş ve sadakaları toplamaları için, iki tahsildar göndermiş. Medine ahalisi bunlara sadakalarını vermişler. Ancak Sa’lebe ‘ye  Hz. Peygamber’in farzlarını açıklayan fermanını okuyup sadakayı istediklerinde :

‘’Bu cizyeler ne? Bu cizyenin kardeşi,hele siz gidin de düşüneyim’’ demiş. Tahsildarlar dönüp Resulullah’a geldiklerinde, daha onlar bir şey söylemeden iki kere vay Sa’lebe’ ye buyurmuş. İşte bu sebeple bu ayetler nazil olmuş. Sonra Sa’lebe sadakayı alıp kendisi getirmiş, fakat Hz. Peygamber:

-Allah Teala beni senin sadakanı kabulden men eyledi. diyerek kendisi hakkındaki hükmü açıklamış.O zaman Sa’lebe başına toprak saçmağa başlamış, Hz. Peygamber de :

-Bu senin amelindir. Emrettim itaat etmedin.şeklinde cevap buyurmuş.Sa’lebe, zekatını Hz. Peygamber’in irtihalinden sonra sırasıyla Hz. Ebu Bekr’e, Hz. Ömer’e getirmiş onlar da kabul etmemiş. Sa’lebe daha sonra Hz. Osman zamanında helak olmuş. 

Kıssa sire ,rical, tarih, hadis, tefsir kitaplarında  yer almış. Kıssanın gerçek olduğu veya gerçek olmadığı açıklanmış. Bu kıssa Tevbe 75. ayetinin anlaşılmasında bize pek müşahhas bir kanaat vermemiştir. Kur’an’ın anlaşılmasında yeni bir yaklaşıma ihtiyaç olduğu açıktır. Bu yeni yaklaşım yapılırken

-Hadis usulü açısından tenkid edilmeli

-Rivayetler tasnif edilmeli

-Tarih ilminden faydalanılmalı

-Kur’ani bütünlük ve siyak-sibak bağlamında değerlendirilmelidir.

Sonuç olarak, Sa’lebe kıssası, aynı ayet için zikredilmiş, ibareleri birbirinden farklı esbab-ı nüzul değerlendirmeleridir.Yapılan izahlardan anlaşıldığı üzere “bu ayet  bu hadise dolayısıyla inmiştir.” Denilmesi isabetli bir değerlendirme olarak gözükmemektedir.Sa’lebe kıssaı , rivayet kalıplarınında  gösterdiği üzere ikinci tür esbab-ı nüzul rivayetlerindendir.Yani bu kıssada nakledilen olay nuzul ortamında cereyan etmemiştir veya etmişse bile ayetin nüzulüne sebep olmamıştır.Bilahere ya sahabileri ya tabiiler, ya tebe-i tabiiler veya müfessirler tarafından bu ayetin anlaşılmasında  değerlendirmişlerdir.

Nticede “Esbabı nüzul tefsir rivayetlerinin bilgisayar teknolojisinin imkanlarından yararlanarak toplanması gerekli olup, bu gayeyi gerçekleştirecek malzeme kültür mirasımız elde mevcuttur.Ancak bu fertlerin değil müesseslerin ve kurulacak enstitülerin çatısı altında çağın imkanlarından yararlanan bir alimler grubunun gerçekleştireceği bir proje olarak düşünülmelidir.”görüşünü bir öneri olarak hocamız sunmaktadır.

TARİHSELLİK VE ESBAB-I NÜZUL

Tarihsellik ve tarihselcilik terimleri, Batıda 17 ve 19. Yüzyıllarda tabiat ilimleri ile beşeri ilimler arasındaki zıtlık, epistemolojik bir çatışmaya dönüştüğünde ortaya çıkmış kavramlardır. Tarihsellik kavram olarak, tarihi oluşturan insanın tarih ile ilgili yaşam tecrübesinden elde ettiği bilgidir. Bir başka ifadeyle tarihsellik, insanın varlığıyla beraber ortaya çıkan imkan ve yetenekleri ile bizzat yaşadığı, hayata geçirdiği bir vakıa ile tarihle ilgilidir.

Kur’an’ı Kerim insanı ana konu ve insana hidayet rehberi olmayı ana gaye edinmekle tarih ve tarihsellik bağlamında temel karekteristiğini ortaya koymuş olmaktadır.Çünkü insan her zaman geçmişe mal olacakbir şimdinin kalıcı ve belirgin izlerini yaşatarak kendini sürdürmeye, aynı zamanda, bu gününü dünle doğrulamak için nereden geldiğini, kendinden önce neler olduğunu bulmaya çalışan bir varlıktır.Bir başka deyişle insan, tarihsal bir varlıktır ve bu insanın varlık koşullarından bir tanesidir.Kur’an, insan ve tabiat arasında bir ilişkiye işaret eder. Birbirinden ayrı tutmaz. Her ikisi de fıtratlarına uygun hareketi vahiyden alır.Kur’an’ın ana muhatabı insan oluşu ve onu doğru yola iletme ana gaye edinmesi, tarih ve tarihsellik bağlamında temel karakteristiğini ortaya koymaktadır. Bu sebeple  Kur’an; geçmişi,yaşanılan zamanı , ve geleceği bir bütün halinde ele alır. Bunu da hemen hemen her sürede ele alır. İnsanın tarihsel bir varlık olduğunu bunun da insanın varlık koşullarından biri bulunduğunu belirtir.

Hayatta sürekli olarak yeni gerçekler, yeni durumlar ortaya çıkar.Bunları biricik tarihsel gerçekler olarak ele almak mümkün olmadığına göre hayatın tarihsel esasını, temelini açığa çıkarmak gerekir.Kur’an’a göre hayatın tarihsel esası ve temeli ise geçmişi, yaşanılan zamanı ve geleceği ile bir bütün halinde insanın faaliyet sahası oalrak  görmesidir.İşte esbab-ı nüzule  bu bağlamda yaklaşırsak onun Kur’an’i bütünlüğe ait bir olgu olduğunu görürüz.Bu sebeple esbab-ı nüzul, Kur’an’ı Kerim’i onun anlaşılması meselesinde tarihsel bir görüş açısı içine koyar.Prof.Dr.Ahmet Nedim Serinsu hocamızın “Kur’an ve Bağlam” kitabının esbab- ı nüzul konusunda yeni bir bakış açısı getirdiğini, ve bu konuda büyük bir boşluğu doldurduğunu görmekteyiz.Bu vesileyle hocamıza çok teşekkür ediyor ve çalışmalarında başarılar diliyor, kendisine, ailesine ve sevdiklerine sağlık  ve huzur  dolu bir ömür geçirmesini Yüce Allahtan niyaz ediyoruz.


0 Yorum - Yorum Yaz

Kur'an ve Bağlam-Özet    27.05.2015

Mustafa DALDAL
(Yüksek Lisans-Özel Öğrenci) 
 

KUR’AN VE BAĞLAM

Esbab-ı Nüzulün doğuşu ve gelişimi

Kuran’ Kerimin ilk muhatabı olan o dönemin Arab’ının kültürel hayatında “sebep” teriminin yerini tesbit etmek, esbab-ı nüzulün kaynaklandığı bir temele ulaştırabilir. “Söz” ve “Söz sanatlarının” çok önemsendiği bir toplumda Araplar, hayat tecrübesine ait yaşantıları sebebiyle söyledikleri sözü veya şiiri benzer olaylar için daima tekrarlamışlardır. Dolayısıyla bir çok edebi ürün, bir sebeb sonucu vücut bulmuş olmaktadır. Arap, bir darb-ı meseli veya şiiri , onların varoluşuna sebep olan hadiseye benzeyen her sosyal ve psikolojik durum ve ortamda hatırlamakta ve söylemektedir. Kuran’ı Kerimin nüzulü ile bu insanlar yani Araplar edebi geleneklerini, edebi zevklerini elbette muhafaza edeceklerdi. O halde Kuranı Kerim, nüzulü öncesi mevcut bu ortam ile son derece uyumlu bir şekilde indirilmiş olmalıdır. Arab’ın akli, fikri yeteneklerini kullanmasına ve kültürel imkanlarına harekete geçirmesine fırsat vermiş bulunmalıdır. Kuran-ı Kerim bunu müneccemen nazil oluşu ve i’cazı ile gerçekleştirmiştir.

 

Kur’an ilimleri ve tefsir ilimleri kavramları

Kur’an ilimlerinin ıstılah olarak kavramlaşması çok  zaman almıştır. Bu kavram birçok alim tarafından da kullanılmıştır. Istılah olarak ilk kullanan kişi ise Zerkeşi’dir. Kur’an ilimleri, konusu her yönüyle Kur’an-ı Kerim olan, Kur’an’la ilgili veya Kur’an’ın içerdiği ilim ve araştırmalardan oluşan, Kur’an’ın en doğru şekilde yardımcı olmayı gaye edinen bir bilgi alanıdır. Kur’an ilimleri üç çeşittir. Bunlar:

Tevhid; yaradanı ve yaradılanları, isimleri, sıfatları ve fiilleri ile bilmektir.

Tezkir; va’d, vaid, cennet-cehennem, zahiri ve batıni tasfiyedir.

Ahkam; şer’i mükellefiyetler, haram ve helalin açıklanması, emirler ve nehiyler, mendup amellerdir.

Tefsir ilimleri ise; Kur’an-ı Kerim’in izahını amaçlayan bir ilimdir. Yani Kur’an-ı Kerimi her bakımdan (gramer, belagat, tarih vs.) tetkik edip açıklamaya ve bildirmeye yarayan ilimdir. Kur’an ilimlerinden biridir ve Kur’an ilimlerinin bir cüz’idir.

 

Kur’an ilimleri arasında Esbab-ı Nüzul ilminin yeri

Esbab-ı Nüzul ilmi, İslamiyet’in ilk asrından bu yana Kur’an-ı Kerim’in anlaşılmasında önemli bir ilim olarak mütalaa edilmiştir. Sahabe ve Tabiun dönemlerinde bu ilmin müstakil olarak ele alındığı ve Kur’an-ı Kerim’i anlama gayreti içine girenlerin mutlaka bilmesi gereken bir ilim olarak zikredildiği görülmektedir. Sahabe; Kur’an ilmini, onu hayata tatbik ederek öğrenmiştir. Bu açıdan Esbab-ı Nüzul, onlar için çok önemli bir bilgi olarak görülmüş ve Kur’an’ı anlamayı bu bilgiye sahip olmakla eşdeğerde görmüşlerdir.

 

Esbab-ı Nüzulü tanımı

Nüzul ortamında meydana gelen bir hadiseye veya H.z. Peygamber’e yöneltilmiş bir soruya,  vuku bulduğu günlerde, bir veya daha fazla ayetin, tazammun etmek (hadiseyi-soruyu kapsayan nitelik ve özellikleri içermek), cevap vermek veya hükmünü açıklamak üzere inmesine vesile teşkil eden ve vahyin nazil olduğu ortamı resmeden hadiseye sebeb-i nüzul denir.

 

Esbab-ı Nüzul hakkındaki Eserler

·                  Ali b. El-Medini / Esbab-ı Nüzul

·                  İbn.-i Hacer el-Askalani / el-Ucab fi Beyani’l-Esbab

·                  İbn. Teymiyye / el-İlm bi-Esbabi’n-Nuzul

·                  İbn. Teymiyye / Riyad

·                  Muhammed b. Es’ad el-Kırafi / Esbabu’n-Nuzul

·                  Ebu’l-Hasan Ali b. Ahmed el-Vahidi / Esbabu’n-Nuzul

·                  Burhaniddun İbrahim b. Ömer el-Ca’beri / Muhtasaru Esbabi’n-Nuzul li’l-Vahidi

·                  Muhammmed b. Es’ad b. Muhammed el-Iraki el-Hanefi / Esbabu’n-Nuzul

·                  Ebu Cafer Muhammed b. Ali b. Şuayb el-Mazenderani / Esbabu’n-Nuzul

·                  Ebu’l Ferec Abdurrahman b. Ali İbnu’l Cevzi / Esbabu’n-Nuzul

·                   

Esbab-ı Nüzulü bilmenin yolu

Esbab-ı Nüzul ancak sahih nakille bilinebilir. Dolayısıyla bu alanda ictihada veya imal-i fikir etmeye mahal yoktur. Yani nüzul sebebi akılla idrak edilmesi mümkün olmayan, sadece işitme veya görme suretiyle bilinebilen ve sahabiden gelen rivayettir. Bu rivayet adeta Hazreti Peygamber’den bildirilmiş hükmünde kabul edilir. Bunun için hadis usulünde hükmen merfu sayılır. O halde esbab-ı nüzulün bilinmesinin ancak rivayet yani nakil yoluyla olabileceği akli ve mantıki bir sonuç olmaktadır.

 

Esbab-ı Nüzul rivayetlerinin tasnifi

·                  Esbab-ı Nüzul rivayetlerini ‘vürudu’ açısından tasnif etmek,

·                  Bir ayet için çeşitli sebepler zikredildiğinde hadis usülü kriterleri uygulanarak yapılan tasnif,

·                  Şah Veliyullah Dihlevi’nin tasnifi,

·                  Tahir b. Aşur’un senedi sahih olan esbab-ı nüzul rivayetlerini beşe ayırması,

·                  Esbab-ı Nüzul rivayetlerini nevileri açısından tasnif etme.

·                   

Esbab-ı Nüzul ilmindeki ihtilafları

·                  Nakle dayanan ihtilaflar: Sahih, zayıf ve uydurma hallerden kaynaklanan ihtilaftır.

·                  İstidlalden doğan ihtilaflar: Nakle dayanan ve akılla yapılan yorumlardan kaynaklanan ihtilaftır.

 

Esbab-ı Nüzulle ilgili Meseleler

Taaddüt-Taahhür açısından; yani nüzul sebebi olarak bir ayet için birçok rivayet bulunması sebebiyle ortaya çıkan meseledir. Yani Kur’an’da tekerrür (taaddüt) eden ayet bulunup bulunmama meselesidir. Taahhür açısından ise; rivayetlerin tasnifi ve rivayet sıygalarına dikkat etme zarureti, nüzulün taahhür ettiği ileri sürülen rivayetlerde oluşan meseledir.

Umumu hususileştirme açısından; yani nassın lafızlarnın umum ifadesinin, varid olmasına sebep olan hadiseye has olduğunu söylemekle Kur’an’ın anlaşılmasını güçleştirmektedirler.

 

Esbab-ı Nüzulle ilgili disiplinler

1.      Hikmet-i Teşriiye İlmi : Nüzul çağının sosyal ve psikolojik şartlarını ve ortamını gösteren bir disiplindir.

2.      Mübhematü’l Kur’an İlmi : Kur’an-ı Kerim de müphem bırakılan (anlaşılması açık ve belirli olmayan) bazı kelimeleri açıklamayı konu edinen disiplindir.

3.      Tenasüb ve İnsicam İlmi : Ayetler ve sureler arasındaki tenasüb (münasebet) ve insicamı konu edinen bu ilmi Zerkeşi, mantıki bir gerçeklik ve kelam’ın akışını düzenleyen bir olgu olarak tanımlamıştır.

 

Kur’an-ı Kerim’in anlaşılmasında Esbab-ı Nüzulün yetersiz kalma sebepleri

·         Rivayetler Açısından

a)      Merfu-Musned Esbab-ı Nüzul rivayetleri üzerine

b)      Mursel Esbab-ı Nüzul rivayetleri üzerine

c)      Senedlerin hazfedilmesi

d)     Rivayetlerin tasnifine dikkat etmeme

e)      Rivayetlerin sıygalarına(kalıplarına) dikkat göstermeme

·         Umui Hususileştirme Açısından

·         Taaddüt-Taahhür Açısından

a)      Taaddüt açısından

b)      Taahhür açısından

·         Tarih İlminin Yararlanma

 

Kur'an'ın anlaşılmasında esbab-ı nüzul rivayetlerinin doğurduğu olumsuz sonuçları

        Genel olarak ele aldığımızda bu konuyla ilgili şu sonuca ulaşırız:Bu durum bizi kısıtlar, yorum zenginliğine engel teşkil eder ve Kur'an- insan- hayat bütünleşmesini engeller.

 

Esbab-ı Nüzul’e olan ihtiyacı sınırlayan sebepler

Kur’an’ı Kerim’i anlama çabasında esbab-ı nüzulden yararlanmada ihtiyacı sınırlarını belirleyen iki grup söz konusudur. Bu iki grup; genel ve özel ilkeler olarak adlandırılmaktadır.

Genel ilkeler;

a)       Esbab-ı Nüzul rivayetlerinin tamamını ihata etmek mümkün değildir.

b)       Esbab-ı Nüzulü bilmeden de Kur’an-ı Kerimi anlamak mümkündür.

 

Özel ilkeler;

a)      Esbab-ı Nüzulü bilmenin gereğini bilmek gibi olduğu hallerde. Mesela istifham(soru) tek lafızdır. Ama bu tek lafız birçok mana taşıyor olabilir.

b)      Esbab-ı Nüzulü bilmenin Kur’an’ın zahir nasslarını mücmel nasslar konumuna getirme şüphesi ve güçlüğü bulunduğu hallerde.

c)      Kur’an- Kerim’in anlaşılmasında Esbab-ı Nüzule ihtiyacı ilk planda Kur’an belirlemelidir.

 

Kur'an'ı Kerim’in Bütünlüğü

Kur'an'ın tüm özelliklerini,bütünlüğüne ait vecheleri,bunlar arasındaki ilişkileri kucaklayan,kendisinin hususi muciz vahiy mahsulü karakterini belirleyen tastamamlık,kendi iç kesinliği ve bunların tümünün oluşturduğu bir sistem adıdır.

 

Kur'ani bütünlüğün bir boyutu olan siyak-sibak

Sibak,bir şeyin öncesi,geçmişi,üst tarafı,başlangıcı,söz veya yazının baş tarafıdır.

Siyak,ifade şekli,tarzı,üslup,biçim ve sözün gelişi demektir.

 

Tarihsellik ve esbab-ı nuzül

İnsanın varlık şartlarından kaynaklanan imkan ve yetenekleriyle bizzatyaşadığı, tecrübe ettiği bir durumla, tarihle ilgilidir.Kur’an hidayet rehberi olmayı gaye edindiği için tari ve tarihsellilk karakterini ortaya koymuşutur.Çünkü insan her zaman geçmişe mal olacak,bugününü dünle doğrulamak için kendinden önce ne olduğunu bulmaya çalışan bir varlıktır.Yani insan tarihsel bir varlıktır ve varlık koşullarından bir tanesidir.Sebeb-i nuzül ve inen ayet insanın yaptıklarıyla ilgilidir.Bu yaptıkları sürekli olduğu için zamanlar arası bir bağ kurup ve sadece şimdide yaşamadığına göre bir süreklilik sözkonusudur.Bu insanın tarihsel bir varlık olmasından kaynaklanır.Sebeb-i nuzül ve inen arasında olşan bağla tarihsellik, insanın tarihsel varlık olması bağlamında değerlendirilmelidir.

 

Sa’lebe kıssası

Hemen her müfessirin, “Yine onlardan kimi de Allah’a : Eğer bize lütfundan ihsan ederse muhakkak tasaddukta bulunuruz ve muhakkak Salih kimselerden oluruz.”   ( منهممنعاهدالله : لإنآتينامنفضلهلنضقنولنكوننمنالصالحينو ) Tevbe Suresi 75. ayetin nüzul sebebi olarak zikrettiği Sa’lebe b. Hatıb kıssası , şu şekildedir : “Sa’lebe Hz. Peygamber’in huzuruna gelmiş , Ya Resulallah bana çok dua et Allah bana mal versin demiş. Hz. Peygamber de  Ya Sa’lebe hakkında eda ettiğin az, takat getiremeyeceğin çoktan hayırlıdır, demiştir. Sa’lebe dileğini tekrarlamış ve demiş ki seni Hakk ile gönderene yemin ederim ki bana çok verirse mutlak ve mutlak her hak sahibinin hakkını veririm. Bunun üzerine Rasulalah dua etmiş, oda bir davar edinmiş. Derken çoğaldıkça çoğalmış ve Medine arazisi dar gelmeye başlamış.  Bir vadiye yerleşmiş ve böylece cemaate devam etmekten ve hatta Cumadan bile uzaklaşmış. Bunun üzerine Hz. Peygamber sual buyurmuş, denilmiş ki: Malı çoğaldı, vadi almaz oldu. Hz. Peygamber “Vay Sa’lebe’ye!” buyurmuş ve sadakaları toplamaları için , iki tahsildar göndermiş. Medine ahalisi bunlara sadakalarını vermişler ancak Sa’lebe’ye Hz. Peygamberin farzlarını açıklayan fermanını okuyup sadakayı istediklerinde : Bu cizyeler ne? Bu cizyenin kardeşi, hele siz gidin de düşüneyim, demiş. Tahsildarlar dönüp Peygambere geldiklerinde daha onlar bir şey söylemeden iki kere “vay Salebe’ye” buyurmuş. İşte bu sebeple bu ayetler nazil olmuş. Sonra Sa’lebe sadakayı alıp kendisi getirmiş, fakat Hz. Peygamber : Allah beni senin sadakanı kabulden men eyledi. Diyerek kendisi hakkındaki hükmü açıklamış. O zaman Sa’lebe başına toprak saçmağa başlamış, Hz. Peygamber de : Bu senin amelindir emrettim itaat etmedin, şeklinde cevap buyurmuş. Sa’lebe zekatını Hz. Peygamber’in irtihalinden sonra sırayla Hz. Ebu Bekir’e ve Hz. Ömer’e getirmiştir ancak onlar da kabul etmemişlerdir. Sa’lebe daha sonra Hz. Osman zamanında helak olmuştur.

 

Sa’lebe kıssasının Esbab-ı Nüzul rivayetlerini değerlendirme

Sa’lebe kıssası rivayetlerini incelediğimizde onun, sebep ifade etmede nass olmayan, tefsir için yapılmış rivayetler grubuna girdiği söylenebilir. Ayrıca bu ayet sadece bu olayla sınırlandırılırsa Kur’an’ın yorum zenginliği engellenmiş olur. Sa’lebe kıssası Kur’ânî bütünlük ve siyak-sibak bağlamında değerlendirilmelidir: Tevbe Suresi’nin 75. ayetini bu şekilde incelediğimizde Allah’ın ahd edip de ahdini bozan , vaadinin hilafına hareket eden ve bu eylemin sonucunda kalplerinde nifakın yerleştiği kişilerin sembolize edildiğini görülmektedir. Esbâb-ı Nüzûl’e yeni bir yaklaşım ışığında sa’lebe kıssasının değerlendirilirken, tarih ilmi’nden faydalanılmalıdır. Tarihi veriler bize Sa’lebe’nin vergi hükmünden muaf tutulmasının mantıklı olmadığını gösteriyor. Çünkü o dönemde savaş giderleri vb. giderler için devlet halktan vergi topluyordu.

Tarihsellik kavramı

Hegel:  Hegel’e göre tarihsellik kavramının iki anlamı vardır: Birinci anlam, tarihsellik, geçmişte olup biten her şeyin geçmişte kalmasına rağmen etkisini devam ettirmesi halidir. Bir çağın, bir halkın, kendilerini nasıl anladıkları, onların tarihselliklerinin bilincidir. Yani insan tininin tarihsel varoluş tarzıdır. Mesela batı zihniyetini, Grek felsefesine bağlayan deruni bir ilişki vardır. Bu sebeple Greklerin kendilerini nasıl anladıklarını bilmek, Batı’nın özünün kaynağına inmeye ve bu özün bilincine varmaya imkan verir. Tarihsellik kavramını bu anlamda kullanmak gerekir. İkinci Anlam : Tarihsellik, sürekli tarihsel bir etkililiktir. Mesela Grek tinin tarihsellik karekteri, özgürlük ve güzellik idelerine göre anlaşılabilir. Yani tarihsellik, o çağı yapan etkililik anlamındadır.

Prantl : Hermenötik tarih kavrayışıdır. Tarihe yönelme tarzımızı hermeneuia etkinliği oluşturur. Bu etkinliğin tek geneli insani-toplumsal olan her şeyin tarihsel olduğu varsayımıdır. İşte tarihselcilik, bu varsayımlardan hareket eden bir tutumdur.

 

Chalybaeus : Her türlü tarih metafizikliklerinin ve her şeyin kökenini tarihte arayarak insanı yenilikten alıkoyan bir politik tutuculuğun simgesidir. Tarihte hırdavata dört elle sarılan bir gericiliktir.

Feuerbach : Dini geleneğe tutuklanmış ve geçmişin tam olarak asla kavranılamayacak olan olaylarını bütünüyle kavrama iddiasında bir görüştür.

F. Meiecke : Tarihselcilik,statik-dünya anlayışına zıt bir görüştür.

 

Esbab-ı Nüzulün Ve Tarihsellik

Kuran-ı Kerim insanı ana konu ve insana hidayet rehberi olmayı ana gaye edinmekle tarih ve tarihilik bağlamında temel karakteristiğini ortaya koymuş olmaktadır. Çünkü insan her zaman, geçmişe mal olacak bir şimdinin kalıcı ve belirgin izlerini yaşatarak, kendini sürdürmeye, aynı zamanda , bugününü dünle doğrulamak için nereden geldiğini, kendinden önce neler olduğunu bulmaya çalışan bir varlıktır. Bir başka deyişle, insan, tarihi bir varlıktır ve bu insanın varlık koşullarından bir tanesidir.  Bu sebepledir ki Kuran-ı Kerimin hemen her suresinde mutlaka ya insan ve insan toplulukları ya da onlarla ilgili “olgular” ve “olaylar” anlatılır. Dolayısıyla Kuran, tarih ve tarihilik’i, geçmişi, yaşanılan zamanı ve geleceği ile bir bütün halinde insanın faaliyet sahası olarak görmektedir. Esbab-ı Nüzul tarihilik münasebetine bu noktada insanın tarihi bir varlık oluşu bakımından yaklaşmak zarureti doğmaktadır. Çünkü insanın yapıp etmeleri “şimdi” içinde olup bitmaz, onlar zamanın boyutlarına yayılmışlardır. Zamanın boyutları ise uzayıp giden boyutlar değil, yapıp etmelerle , onların ürünleriyle, olaylarla doludur. Bu insanın zamanın boyutları arasında bir bağ kurmasını, onları birbirine bağlamasını gerektirir. Bu da ancak bilen bir varlığın işi olabilir. Bunun içindir ki, insan tarihi bir varlıktır. Eğer insan hayvan gibi yalnızca  şimdi içinde yaşasaydı, o zaman insanın yapıp-etmeleri arasında bir süreklilik söz konusu olmayacaktı. İnsanın yapıp-etmeleri onun tarihselliğini oluşturur.

Yapıp-etmeler amaçlar, hedefler, değerler, insanın hak ve haksızlık, dünya, doğa ve kendisi hakkındaki görüşleri, dinsel inançlar bilgi gibi faktörler tarafından yönetilirler. Bütün bu faktörler insanın somut bütünlüğünü oluşturur ve bunun içinde insan , tarihsel oluşa bütün olarak, yani bütün “varlık koşulları” ile katılır. Tarihilik kavramı Felsefe Terimleri Sözlüğünde şöyle tanımlanmaktadır : Tarihsellik, tarihsel olanın varlık biçimi, zamana bağlılık, gelip geçicilik, Tarihsel koşulluluk , tarihe bağlı olma. Bir şeyin gerçekten tarihsel olarak var olduğu olgusu. Esbab-ı nüzul, Kuran-ı Kerim’in nüzul ortamına ait bir gerçeklik olarak gerçekliğini o dönemde yaşamış kişilerden ve onların yapıp etmeleri sonucu meydana gelen olaylardan almaktadır. Sebeb-i nüzul ve nazil olan ayet dolayısıyla oluşan tarihilik, insanın tarihi bir varlık oluşu bağlamında değerlendirilmelidir. Böyle bir yaklaşım Kuran-ı Kerim’in evrensel ve ebedi mesajından hiç bir şey eksiltmez. Kuran mesajı bütün insanlar ve bütün zamanlar için geçerli bir eylem prensibidir. Bu durumda sebeb-i nüzul , nüzul ortamının somut şartlarına bağlı olarak oluşan Kuran mesajının kendine özgü insani bir biçimidir. Bu sebeple, önemli olan, bu tarihi icraatlardan bugünün insan meselelerine çözüm bulmaya imkan verecek ebedi ilkeleri yakalayabilmek ve onları hayata aktarıp, uygulayabilmektedir. Esbab-ı nüzulün tarihi koşulluluk , tarihe bağlı olma olarak da tanımlamak mümkün değildir. Esbab-ı Nüzul bilgisi Kuranı Kerim’in nüzul ortamının temel bir parçası olabilir ama yokluğu halinde Kuran gerçeğinin vücut bulması mümkünolamaz diye bir şey de söz konusu edilemez. Esbab-ı nüzulün tarihi bir gerçek olması ile onun tarihe bağımlı olması da birbirinden farklı şeyler değildir. Çünkü esbab-ı nüzul dini bir fenomen olarak, hakikati, tarihsellikten bağımsız olan bir gerçek olarak da düşünülmelidir. Çünkü esbab-ı nüzul “orijinal yorum-orijinal tarih” tir. 


0 Yorum - Yorum Yaz


KERİM ENDEZ

BİRLEŞİK DOKTORA

NO: 14952705

DÖNEM:2014/2015 BAHAR

BİSMİLLAHİRRAHMANİRRAHİM

KUR’AN VE BAĞLAM

 

         Yüce Mevla insanı en güzel surette yaratıp ona, aklı düşünsün diye bahşetti. Bu düşünce incelendiği andan itibaren, tarih boyunca insanın kainat ve hayat hakkında hep sorular sormuş ve cevap aramıştır. Bugün de aramaktadır.

 Hz. Allah bu sorulara cevap vermek üzere keremi ve de lütfuyla resul ve enbiyayı ilahi vahiyle vazifelendirmiştir.Bu görev halkalarının sonuncusu Kur’an’dır, bu Kur’an on dört asır evvel Hz. Muhammed vasıtasıyla nazil olmuştur. İnsan da Kur’an’dan çözüm aramak zorundadır.

 Bu bağlamda kur ’andan faydalanmak isteyen başta, sahabiler, tabiiler, ve tebe-i tabiiler, Esbab-ı Nüzul ilminden yararlanmayı düstur edinmiş, onu tefsir etmiş ve de anlamaya çalışıp, onu yaşama gayreti içinde olmuşlardır. Bu da Kur’an’ın yaşanmış, yaşanabilir ve yaşanacak bir hidayet rehberi olduğunun delilidir.

 

BİRİNCİ KİTAP :KUR’AN’IN ANLAŞILMASINDA ESBAB-I NUZÜL’ÜN ROLÜ

         Esbab-ı Nüzul ilmi, Kur’an’ın nüzul safhasında ana unsuru teşkil etmiştir. Çünkü Kur’an’ın anlaşılmasında sahabe, tabiin, tebe-i tabiin esbab-ı nüzulü Kur’an-ı tefsir ederken kullanmışlardır.

Hz. Ali, Abdullah b. Mes’ud, Abdullah b. Abbas gibi sahabiler, ‘’Kur’an’da inen her ayetin kim hakkında ve nerede nazil olduğunu bildiklerine dair ‘’rivayetler de vardır.

Esbab-ı Nüzul ilmi, madem Kur’an’ın anlaşılmasında önemli bir yer alıyor, bu sahadaki sağladığı etki ve katkı ve ona olan ihtiyaç ortaya konmak üzere bu tespit gayet önem arz ediyor. Muhammed İkbal şöyle diyor: ‘’Akli zihni mirasımıza yeniden kıymet takdir etmeliyiz. Bunun için umumi İslam tefekkürüne hususi bir şey ilave edemsek de hiç olmazsa, sağlam muhafazakar, tenkit yoluyla, İslam aleminde alabildiğine yol alıp gitmekte olan hareketi kontrol altında tutacak bir hizmette bulunabilelim.’’

BİRİNCİ BÖLÜM: KUR’AN İLİMLERİ VE ESBAB-I NÜZUL İLMİ

KUR’AN’IN DOĞUŞU VE GELİŞİMİ

Kur’an ilimlerinin kaynağı yine Kur’an’dır. Kur’an üzerinde tefekkür edilmesini[1], anlaşılmasını[2] ve açıklanmasını[3] isteyen muhataplarından isteyen yaşanılır bir ilahi kitaptır.Ümmi olan  efendimize tebliğ ve tebyin vazifesi yüklendiği, Kur’an’da ifade edilmiştir.

  Ümmi olan bu peygambere inen ilk emrin ‘’Yaratan Rab’ının adıyla oku…[4] olması oldukça manidardır. Efendimiz bu siyaseti bu ilk vahiyle birlikte ortaya koymuş, Bedir deki esirlerin okuma yazma bilenlerin on Müslüman çocuğuna okuma yazma öğretmeleri karşılığı serbest bırakılmaları bunun en güzel örneğidir.Ayrıca Mescidi  Nebevide eğitim öğretim için ‘’suffe ‘’ denen yerleri inşa etmesi bu siyasetinin bir başka öneli destekçisidir.

  Açık bir dille peyderpey inen Kur’an’ı öğrenen ashab, anlayamadıkları yeri efendimize sorarak öğreniyorlardı. Öğrendiklerini yaşadıktan sonra ezberliyor, başka ayetlere öylece geçiş yapıyorlardı.

 İlk Muallimin içlerinde yaşıyor olması Kur’an ve ilimlerini tedvin ihtiyacı olmamıştır. Bu ilimler Arap dili ve meydana gelen vakıalara binaen Resulullah’ın tefsiridir. İlk şahitleri olan ashab elbette bunları en iyi bilenlerdi.

Hz. Ebubekir döneminde Kur’an bir araya getirildi.Hz.Osman döneminde çoğaltıldı.Hz. Ali ve sonraki  dönemlerde harekeleme- noktalama işine başlandı.

Tabiin de sahabilerin öğretisine binaen hal ve hareketleriyle ve de kavilleri ile Kur’an’ı  tefsir etmeye çalışmışlardır. Adeta bunu da arkadan gelen nesillere telkin etmişlerdir. Zaten hemen sora gelen nesillerde bunun semeresini görmekteyiz. İlk semereler Kur’an ilimlerine yönelik Kur’an’a noktalama ve hareke konmasıyla neş’et etmiş, diğer Kur’an ilimleri olan esbab-ı nüzul, Mekki-Medeni,nasih-mensuh gibi ilimler takip etmiştir. Kur’an’ın anlaşılmasında diğer disiplinler müteakip asırlarda çoğalmıştır. Bu da tabi bir sonuçtur.

Ulumu’l-Kur’an’ın sistematik olarak h.8.asırda vuku bulduğu, tercih edilen bir görüştür.Ancak selefi salihinin ve mütekaddimun alimlerinin de sistematik olmayarak bu ilmi kullandıkları gözlemlenir.

Bununla beraber Ulumu’l-Kur’an ile Ulumu’t-Tefsir arasında  bir ilişki söz konusudur. Ulumu’l-Kur’an Kur’an’ın bütün ilim ve araştırmalarıyla alakalı iken, Ulumu’t-Tefsir ise sadece Kur’an’ın anlaşılmasına yönelik bir ilimdir.

Kur’an ilimleri arsında esbab-ı nüzul ilminin sahabiler kanalıyla müşahede olunan olaylara binaen zuhur etmesi, tabiine şifahi olarak öğretilmesi ehemmiyetini ortaya koymaktadır.Ayrıca Esbab-ı nüzul ilminin nakli ilimlerden olduğunun da göstergesidir. 

 

ESBAB-I NUZUL İLMİ  TANIMI,DOĞUŞU VE GELİŞİMİ

  Esbab-ı Nüzulün tarih boyunca birçok tarifi olmuştur. Farklı tariflerden yola çıkarak esbab-ı nüzulün tarifini yapacak olursak :

 ‘’ Nüzul ortamında meydana gelen bir hadiseye veya Hz. Peygamber’e yöneltilmiş bir soruya, vuku bulduğu günlerde bir veya daha fazla ayetin, hadiseyi-soruyu kapsayan nitelik ve özellikleri içermek, cevap vermek veya hükmünü açıklamak üzere inmesine vesile teşkil eden ve vahyin nazil olduğu ortamı resmeden hadiseye sebeb-i nüzul denir.’’

          Gelişim ve Doğuşuna gelince;Esbab-ı nüzul Kur’an’la paralel olarak gelişim göstermiştir. Tedrici inen Kur’an, hayatla beraber canlı örnekler ve derslerle, insanın kalbine ve şuuruna hitap etmiştir.Kur’an nüzul olurken,dönemin edebi geleneklerini, zevklerini kaile alarak hitap etmiş, etkisini edebi yönden de göstererek bu alanda da icazını göstermiştir. Bu da bizlere Kur’an’ın anlaşılmasında Arap dili belağatının ve de şirinin anlaşılması önemini ortaya koymaktadır. Bundan anlaşılıyor ki, dönemin insanları bu bilgilere vakıf oldukları için Kur’an’ı daha iyi anlıyorlardı. Doğal olarak ayetlerin hangi şartlar çerçevesinde nazil olduklarını öğrenmek istemişlerdir.

Efendimizin vefatından sonra İslamiyet’i kabul edenler Peygamberler ve Kur’an’da ki kıssalar hakkında bilgiyi sahabilerden öğrenmeye çalışmışlardır. Bu da zamanla bu ilimleri tedvin edecek insanlar çıkmış, bu bilgilerde bir disiplin halini almıştır.

         Sonuç olarak birçok ilimle( hadis, kur’ an ilimleri, tarih...) münasebeti bulunan esbab-ı nüzul ilmini, tarihi seyrinde görülen bu münasebetlerden soyutlamak mümkün değildir.Ancak bütünlük çerçevesi içinde ele alınırsa en sağlıklı sonuçlara ulaşılabilir.

 

ESBAB-I NÜZUL RİVAYETLERİ

ESBAB-I NÜZULÜ BİLMENİN YOLU

          Esbab-ı nüzul ancak sahih nakille bilinebilir. Esbab-ı nüzulde ictihada ve fikir beyanına mahal yoktur. Ancak işitme ve görme yoluyla sahabilerden gelen rivayetlerle bilinebilir. Bu da Efendimizden gelmiş olarak addedilir. Demek ki sahabiden nakledilen sebeb-nüzul rivayeti onu bilmenin yoludur. Suyuti bu olguyu, sahabenin, olayları kuşatan şartları bilmekle elde ettiklerini söyler. Şöyle zihnimizde bir tablo tasavvur ettiğimizde, vahiy, nüzul ortamı, Hz peygamber, sahabiler ve nüzul ortamı bu olguyu oluşturduğunu tasavvur edebiliriz.

HADİS USULÜ AÇISINDAN ESBAB-I NÜZUL RİVAYETLRİ

         Bu açıdan ele alınıp incelenmesi, bu rivayetlerin hadis usulü açısından hükmünün ne olduğunun, söylenenleri ortaya koymak amacını güder.

 Daha evvel bahsettiğimiz gibi nüzul sebebini, ayetlerin nüzulünü müşahede eden sahabeden sema ve nakl yoluyla sonraki nesillere aktaran sahabiler olduğunu, esbab-ı nüzulü de en sağlıklı yolu bu olduğunu söylemiştik.

Buna binaen sahabeden gelen rivayetler Musned(zahiren muttasıl bir senetle sahabenin resulullah’a ref’ ettiği haber)  olarak geldiği gibi Mürsel (sahabinin düşüp tabiinin Resulullah’a ref’ettiği) olarak gelen rivayetlerdir.

Bu açıdan ele alındığında esbab-ı nüzul tasnif edilmiş, tasnifinde ihtilafa düşülmüştür.       

Ayrıca esbab-ı nüzul ile ilgili bazı problemli meseleler vuku bulmuştur. Bunlar tasnif sırasında, taaddüt ve taahhür meselesi ile nüzule sebep olan hadiseye bağlı olarak nüzul eden ayetin has mı olduğu, yoksa umum mu ifade ettiği meselesidir.    

  

ESBAB-I NÜZULLE İLGİLİ DİSİPLİNLER (İLİMLER)

          Esbab-ı nüzulle ilgili bir takım disiplinler söz konusudur. Bunlar hikmet-i teşriiye, mübhemat, tenasüb ve insicam birer disiplindir. Bu disiplinlerde esbab-ı nüzulden farklı olarak en önemli husus, aklın, yani re’y-ictihad’ın söz konusu olmasıdır.Bu da şu demektir; bu disiplinlerin ihtilafa açık olmalarıdır.

 

2. BÖLÜM

KUR’AN-I KERİM’İN ANLAŞILMASINDA ESBAB-I NÜZUL RİVAYETLERİNİN DEĞERLENDİRMESİNİN SONUÇLARI

  Kur’an’ın evrensel mesajı gözetilmesi, yorum zenginliğine açık olduğu bilinmesi bu gölgelenmemesi gerekir. Aksi olduğunda o zaman ilkesiz bir yaklaşım olur.

Kur’an’ın anlaşılmasında esbab-ı nüzul ’un yetersiz kalma sebepleri ;

Rivayetler açısından yetersiz olabilir. Bu da senedde sahabe veya tabiinin birsinin düşmesi sonucu senedde bir kopukluğun oluşması bir eksikliği doğurabilir.

Senedlerin hazf edilmesi veya rivayetlerin tasnifine dikkat etmeme veya rivayet siygalarına dikkat göstermeme yetersizliğe sebebiyet verebilir.

 Ayrıca Kur’an’ın Umum değil husus ifade ettiği anlamı verilmesi çabalarıdır.

Taaddüt-taahhür açısından yanlış değerlendirme yapılması da sebepleri doğuran unsurlardandır.

Tarihi gerçekler ile zamansal uyumsuzluk bir başka sebebi teşkil eder.

 

KUR’AN’IN ANLAŞILMASINDA ESBABI NÜZUL RİVAYETLERİNİN DOĞURDUĞU  OLUMSUZ SONUÇLAR

         Bu olumsuzlukların başında yorum zenginliğine engel olmasıdır.  Kur’an’ın evrensel hedefi olan Kur’an-İnsan hayat bütünleşmesini engelleyebilir. Kur’an en önemli özelliği evrensel olmasıdır. Kur’an ferde ve topluma, bütün insanlığa bütün memleketlerde bütün devirlerde insanın hem maddi hem de manevi yönüne hitap ederek hidayete vesile olur.

  Kur’an anlaşılmasında bazen tarihçiler, rivayet tefsiri yazarları vaaz eden kussas çıkarları doğrultusunda esbab-ı nüzul konusu istismar edilebilir.

3.BÖLÜM

ESBAB- NÜZULE YENİ BİR YAKLAŞIM

          Sahabe döneminde kitabet ve tedvin hareketi ortaya çıkmadan nüzul ortamına ait bilgilerin şifahi olarak aktarıldığını hatırlarsak selef alimlerinin esbab-ı nüzule önem vermeleri daha iyi anlaşılmış olacaktır.

 Efendimiz ve ashabın tefsirle ilgili açıklamaları rivayet yoluyla nakledilmiş bu da İslam tarihinde büyük tesir oluşturmuştur. Çünkü esbab-ı nüzul hem tarihi hem de aktüel bir gerçek olarak nüzul ortamına ait gerçekleri de bünyesinde barındırmaktadır.

Kur’an’ ın anlaşılması çabasında Kur’an nüzul asrı insanını yansıtan esbab-ı nüzul rivayetlerinin aktüel fonksiyonunu tespit etmek, çağımız Kur’an araştırmacılarını ilgilendirmektedir. Bunu gerçekleştirmek için esbab-ı nüzule ihtiyaç duyulan noktaları belirlemek gerekir. Mesela nüzul asrının;sosyal, fikri, iktisadi, siyasi şartları ve dönemin insanını inceleyen araştırmalar esbab-nüzulden Kur’an’ı anlamak için daha fazla faydalanmamızı sağlayacaktır.

 

 

ESBAB-I NÜZUL RİVAYETLERİNİN YENİDEN DEĞERLENDİRİLMESİ

Esbab-ı nüzul bilgisine birebir bağlı kalınmayacağı gibi, tamamen de uzak serbest bir şekilde ilkesiz değerlendirilme yapılması da doğru değildir. Her iki durum da Kur’an’ın anlaşılmasında ciddi problemler doğurur. Bu nedenle ilk yapılması esbab-ı nüzul rivayetlerinin yeniden değerlendirilmesi gerekir. Değerlendirilme ilkeleri de belirlenip ortaya konmalıdır.

Bu ilkeler belirlenirken esbab-ı nüzul rivayetleri ihata edilemeyeceğinden; Kur’an’ı bir bütün içinde okumak ve onu anlamaya çalışmak gerekir.

Sebeb-i nüzulü bilmenin gereklerini tespit ederken, Arap dilinde kasıt ve manayı araştırıp, ifade ettiği manayı belirlemek gerekir. Kur’an’ın anlaşılmasında zahir nassları, mücmel naslardan ayırt etmek  gerekir.

KUR’AN-I KERİM’İN BÜTÜNLÜĞÜNÜN DiKKATE ALINMASI

Kur’an’ın anlaşılmasında esbab-ı nüzulün rolü açısından Kur’an’ın bütünlüğünü en iyi ifade eden ‘’Bütün olarak Kur’an’ı kerim’ dir. Bütün olarak Kur’an tamamen birleşik bir bütün olarak kavranmalıdır. Çünkü Allah-insan –evren ilişkisinin anlaşılması ve de Kur’an’daki kelimelerin, cümlelerin, ayetlerin ve surelerin manaları ve de kazandıkları yeni manaları hep Kur’an’ın bütünlüğü dahilindedir.

Kur’an’ın bütünlüğü dikkate alınırken onun bir hidayet rehberi olduğu unutulmamalı bundan kasıt onunla yaşamak veya onu anlamak isteyen insan o anda iniyormuş gibi ele almak gerekir. Esbab-ı nüzulün yeri bu bağlamda anlaşılmalıdır.

SİYAK-SİBAK ‘IN GÖZÖNÜNDE BULUNDURULMASI

Kur’an-ı Kerim’in anlaşılmasında esbab-ı nüzulden yararlanırken siyak-sibak ‘ın göz önünde bulundurulması Kur’an’ın bütünlüğü açısından önemlidir.

 Sibak :Bir şeyin öncesi geçmişi, bağ, sözün baş tarafı gibi anlamlara gelir. Siyak ise: İfade üslup, sözün gelişi gibi anlamlara gelir.  

Kur’an’ın anlaşılmasında esbab-ı nüzul rivayetlerini değerlendirirken ayetlerin siyak-sibakına mutlaka bakılmalıdır. Ayetlerin bağlamı ile münasip olmayan rivayetlere itibar edilmemesi gerekir. Nass-siyak-sibak-rivayet uyumuna  kesinlikle dikkat etmek gerekir.

ESBEBI NÜZUL VE TARİHİLİK KAVRAMI

         Kur’an’ı Kerim’in muhatabı insan olup, onun ana gayesi de insana hidayet rehberi olmaktır. Bu bağlamda tarih ve tarihlilik karakteristiği ortaya koymaktadır. Yani insan tarihi bir varlıktır. Yani yaptıkları ‘’şimdi’’ içinde olup bitmez.Yaptıkları zamanın safhalarına yayılmışlardır.  Bu yayılma insanın tarihselliğini oluşturur. Yapıp etmeler, amaçlar, değerler, dinsel inançlar… vb. faktörler insanın bütünlüğünü oluşturur.

İKİNCİ KİTAP

SA’LEBE KISSASI

ESBAB-I NÜZULE YENİ BİR YAKLAŞIM

Esbab-ı nüzul daha önce de bahsettiğimiz üzere, nüzul ortamında meydana  gelen bir hadise veya Hz. Peygambere yöneltilmiş bir soruya, vuku bulduğu günlerde bir veya daha fazla ayetin, hadiseyi veya soruyu cevaplamak veya hükmünü açıklamak üzere inmesine teşkil eden ve vahyin nazil olduğu ortamı resmeden hadisedir.

Bu sebeple esbab-ı nüzul; nüzul zamanı ve ortamında meydana gelen Kur’an-insan ilişkisini gösteren olaylardır, oluşan süreçtir. Bu süreçteki olayları bilmek Kur’an’ı anlamada ve anlaşılmasında önemli bir yer alır.  Ancak sadece bu olumlu yönünü alıp eleştiriden uzak bir yaklaşımdan çok, medar-ı iftiharımız olan kültür mirasımızı bırakan alimlerimizin düşünceleri eserleri doğrultusunda geçmişi hırpalamadan yıpratmadan yeni bir yaklaşıma ihtiyaç vardır. Bu da günümüzde Kur’an’ın daha kolay ve de daha sağlıklı anlaşılmasına vesile olacaktır.

SALEBE KISSASI

         Hemen her müfessirin Tevbe süresi 75. Ayetin nüzul sebebi olan Sa’lebe kıssası, bilinen bir kıssa olup özetle şöyledir:

 Sa’lebe efendimizin huzuruna gelmiş:

-‘’Ya Resul Allah, Allah’a dua et de bana çok mal versin’’ demiş.

- Hz. Peygamber de :

-Ya Sa’lebe!hakkını eda ettiğin az, takat getirmeyeceğin çoktan hayırlıdır’’ diyerek cevap vermiş. Sa’lebe dileğini tekrarlamış ve demiş ki:

-Seni Hakk ile gönderene yemin ederim ki bana çok verirse mutlak ve mutlak her hak sahibinin hakkını veririm.

Bunun üzerine Efendimiz dua etmiş, o da bir davar edinmiş. Derken çoğaldıkça çoğalmış. Medine arazisi dar gelmeye başlamış. Bir vadiye yerleşmiş ve böylece cemaate devam etmekten ve hatta Cuma’dan bile uzaklaşmış. Bunun üzerine Hz. Peygamber sual buyurmuş, denilmiş ki :

-Malı çoğaldı, vadi almaz oldu.

Hz. Peygamber:  -Vay Sa’lebe ’ye! buyurmuş ve sadakaları toplamaları için, iki tahsildar göndermiş. Medine ahalisi bunlara sadakalarını vermişler. Ancak Sa’lebe ‘ye  Hz. Peygamber’in farzlarını açıklayan fermanını okuyup sadakayı istediklerinde :

‘’Bu cizyeler ne? Bu cizyenin kardeşi,hele siz gidin de düşüneyim’’ demiş. Tahsildarlar dönüp Resulullah’a geldiklerinde, daha onlar bir şey söylemeden iki kere vay Sa’lebe’ ye buyurmuş. İşte bu sebeple bu ayetler nazil olmuş. Sonra Sa’lebe sadakayı alıp kendisi getirmiş, fakat Hz. Peygamber:

-Allah Teala beni senin sadakanı kabulden men eyledi. diyerek kendisi hakkındaki hükmü açıklamış.O zaman Sa’lebe başına toprak saçmağa başlamış, Hz. Peygamber de :

-Bu senin amelindir. Emrettim itaat etmedin.şeklinde cevap buyurmuş.Sa’lebe, zekatını Hz. Peygamber’in irtihalinden sonra sırasıyla Hz. Ebu Bekr’e, Hz. Ömer’e getirmiş onlar da kabul etmemiş. Sa’lebe daha sonra Hz. Osman zamanında helak olmuş. 

Kıssa sire ,rical, tarih, hadis, tefsir kitaplarında  yer almış. Kıssanın gerçek olduğu veya gerçek olmadığı açıklanmış. Bu kıssa Tevbe 75. ayetinin anlaşılmasında bize pek müşahhas bir kanaat vermemiştir. Kur’an’ın anlaşılmasında yeni bir yaklaşıma ihtiyaç olduğu açıktır. Bu yeni yaklaşım yapılırken

-Hadis usulü açısından tenkid edilmeli

-Rivayetler tasnif edilmeli

-Tarih ilminden faydalanılmalı

-Kur’ani bütünlük ve siyak-sibak bağlamında değerlendirilmelidir.

Sonuç olarak bu kıssa Kur’an’ın anlaşılmasında bir örnektir. Bu örnek ve benzerleri yukarıdaki değerlendirmeler göz önünde bulundurularak yapıldığında Kur’an’ın mana zenginliği anlaşılacaktır. Kur’an’la aydınlanacak hayatımızın zenginliği, Kur’an’ın zengin bir biçimde yorumlanmasıyla ve hayata geçirilmesiyle mümkündür.

3.KİTAP

TARİHSELLİK VE ESBAB-I NÜZUL

Tarihsellik kavram olarak, tarihi oluşturan insanın tarih ile ilgili yaşam tecrübesinden elde ettiği bilgidir. Bir başka ifadeyle tarihsellik, insanın varlığıyla beraber ortaya çıkan imkan ve yetenekleri ile bizzat yaşadığı, hayata geçirdiği bir vakıa ile tarihle ilgilidir.

Filozoflarda bu alanda faaliyette bulunmuşlardır. Tarih hakkında hüküm ve değerlendirmelerde bulunmuşlar içeriğini belirlemişlerdir. Bu kavramı belirlerken anlam yüklerken kişisel yaklaşım arz etmektedir. Kişinin hayatı algılayışına dünya görüşüne ve anlama kabiliyetine bağlıdır. Fertlere ve zamana göre değişim gösterir.

Bu sebeple tarihsellik, birçok şekilde tarif edilmiş, hepsi de tarihselliğin bir yönünü ele almıştır.

Kur’an, insan ve tabiat arasında bir ilişkiye işaret eder. Birbirinden ayrı tutmaz. Her ikisi de fıtratlarına uygun hareketi vahiyden alır.

Kur’an’ın ana muhatabı insan oluşu ve onu doğru yola iletme ana gaye edinmesi, tarih ve tarihsellik bağlamında temel karakteristiğini ortaya koymaktadır. Bu sebeple  Kur’an; geçmişi,yaşanılan zamanı , ve geleceği bir bütün halinde ele alır. Bunu da hemen hemen her sürede ele alır. İnsanın tarihsel bir varlık olduğunu bunun da insanın varlık koşullarından biri bulunduğunu belirtir.

Kur’an’ın nüzul ortamına yönelik üslubuna gelince ; Mekke’de olsun Medine’de olsun Kur’an; vahiy-insan-hayat bütünlüğünü esas alır. İşte nüzul asrında muhatap olan insanlar dünyevi hayatı sürdürüp gündelik işlerini görürlerken bu Kur’ ani ilke işlevini yerine getirmiştir. Esbab-ı nüzul doğrudan doğruya nüzul ortamında fili olanı gerçek hayatı gösterme konusunda aracı olmuştur. Yani esbab-ı nüzul vahiyle beraber birebir münasebet içerisindedir. Vahiy tamamlanmasıyla bu münasebet son bulmuştur. Fakat Kur’an-insan-hayat münasebeti devam edeceğini Kur’an beyan etmiştir.

Sonuç olarak:

-Esbab-ı nüzul-tarihsellik kavram ilişkisinde vurgulanması gereken, Kur’an’ın yaşanmış, yaşanabilir ve yaşanacak bir hidayet rehberi olduğudur.

-Başka özgü kültürlere ait kavramlar kullanılırken ,kavramların tarihleri, içerikleri ,kullanıcının dünya görüşü göz önünde bulundurulmalı.

-Kullanılan kavramların hangi manada kullanıldıkları belirtilmelidir.

Esbab- nüzul rivayetleri ile yazılacak orijinal tarih nüzul asrını en sahih şekilde izleme imkanı sunacaktır. Tefsir için yapılan esbab-ı nüzul rivayetleri ile yazılacak düşünülmüş tarih, Kur’an’ı anlamaya çalışan insanın ufkuna sunacaktır. Bu da insanın varlık bilincine katkı sağlayacaktır. Bu da esbab-ı nüzulün Kur’an’ın anlaşılmasındaki önemini ortaya koymaktadır. Bu yaklaşım Kur’an-insan-hayat bütünleşmesinin canlı örneğini ortaya sermektedir. Bu da Kur’an’ın yaşana bilirliğini göstermektedir.

      Selam ve Saygılar.        

    

                

 

 

  

 

 

 



[1] Bakara,219.

[2] Nisa,82.

[3] Bakara,118

[4] Alak,1-5.


0 Yorum - Yorum Yaz

KUR'AN VE BAĞLAM    29.05.2015

SALİH ÇAÇAN

14912783

TEFSİR, YÜKSEKLİSANS, BAHAR YARIYILI

 

KUR'AN VE BAĞLAM

 

BİRİNCİ KİTAP

KUR'AN'IN ANLAŞILMASINDA ESBÂB-I NÜZUL'ÜN ROLÜ

 

Esbâb-ı nüzul bilgisi, Kur'ân-ı Kerîm'in nüzul ortamının aslî bir unsurudur. Çünkü esbâb-ı nüzul, Kur'ân-ı Kerîm'in anlaşılmasında gerekli bir bilgi olarak değerlendirilmiştir. Sahabe, tâbiûn ve tebe-i tâbiîn'den olan müfessirler Kur'ân'ı özellikle esbâb-ı nüzul ile tefsir etmişlerdir.

I.BÖLÜM

KUR'ÂN İLİMLERİ VE ESBÂB-I NÜZUL İLMİ

Kur'ân ilimleri kavramını, doğuşu ve gelişmesi ile incelemekle;

1-      "Ulûmu'l-Kur'ân denildiği zaman ne kastediliyor?"

2-      "Tarih boyunca bu kavramdan ne anlaşılmış?"

soruları  açıklığa kavuşmuş olacaktır.

 

A.KUR'ÂN İLİMLERİ HAKKINDA

1.KUR'ÂN İLİMLERİNİN DOĞUŞU VE GELİŞMESİ

Kur'ân-ı Kerîm'in nazîl olduğu sıralarda Müslümanlar kutsal kitaplarını Hz.Peygamber veya muallimler vasıtasıyla ezberliyorlardı. Hz.Peygamber gelen vahyi tebliğ etmekte, canlı ve hayatla iç içe kişiliği ile Kur'ân-ı Kerîm'i hem haliyle hem de kavliyle tefsir etmekteydi.

Bu bahislerin hepsi iki kaynağa dayanmaktadır.

1-      Arap dili (Garibu'l-Kur'ân, İ'câzûl-Kur'ân, Mecâu'l-Kur'ân…)

2-      Gözleri önünde cereyan eden hâdiseler. (Hz.Peygamber'in tefsiri, esbâb-ınüzul, muktezây-i hal, vucûhu'l-Kur'ân…).

Ulûm'ul-Kur'ân böyle geçti. Sahabe döneminde ise bu bilgilerin rivayet yoluyla devamlı olarak kendilerinden sonraki nesillere öğretildiğini görmekteyiz.

Yukarıda anılan bazı sahabenin Kur'ân ve ilimleri sahasındaki üstünlükleri bu dönemde de devam etti. Yerleştikleri şehirlerde birçok öğrenci yetiştirdiler. Onlar da tâbiûn'un ileri gelen Kur'ân âlimleri olarak bilindiler.

Sahabe döneminin sonlarına doğru İslâmiyet'in daha doğrusu Kur'ân-ı Kerîm'in ulaştığı sınırlar, Arap olmayan kavimler de Müslüman olmuşlar ve kültürel etkilenmeler başlamıştı.

İşte bütün bu şartlar Ulûmu'l-Kur'ân'ın tedvini için gerekli ortamı hazırlamıştı. Kaldı ki birinci asrın sonları ile ikinci asrın başlarına tesadüf eden bu tanımlama İslâm kültür tarihinde "Tedvîn asrı"nın başlangıcı olarak kabul edilmektedir.

Sahabenin yetiştirdiği tâbiûn âlimleri ve diğerleri Kur'ân ilimlerinin esaslarını koyan bilginlerimiz olarak anılmaktadırlar. Dolayısıyla Kur'ân ilimleri İslamiyet'in ilk döneminden itibaren âlimlerimizin hususî alâkasını celbetmiştir. Bu sahada müstakil eserler vermemiş olsalar dahi Ulûmu'l-Kur'ân'a ve meselelerine ait sahip oldukları kanaatlerini eserlerinde kaydetmişlerdir.

Hz.Peygmber ve sahabe Kur'ân-ı Kerîm'i hem sözleriyle hem de eylemleriyle tefsir etmişlerdi. Yani yaşanan hayata uyarlamışlar, onun ahkâmını elle tutulur, gözle görülür bir hale koymuşlardı. Bu durum elbette gelecek nesillerin de yapması ve gerçekleştirilmesi gereken bir görevdi.

Mushafın çoğaltılması ile kıraat ilmi ve resmu'l-Kur'ân ilminin ilk ele alınan ilimler olduğu bilinmektedir. Kur'ân'ın lügâvî yönden ele alınması ise Ebu'l-Esved ed-Duelî'nin (69/688) Kur'ân'a noktalama ile hareke koymasıyla başladı. Böylece İ'râbu'l-Kur'ân ilmi neşet etmiş oldu. Ayrıca esbâb-ı nüzul, Mekkî-Medenî, nâsih-mensuh ve garîbu'l-Kur'ân ilimleri ilk tedvin edilen, kayda geçirilen Kur'ân ilimleridir.

 

2.KUR'ÂN İLİMLERİ VE TEFSİR İLİMLERİ KAVRAMLARI

a. Kur'ân İlimleri Kavramı

Zerkânî  H.V. asır âlimlerinden Ali b. İbrahim b. Saîd el-Hufî'ye (430/1038) ait, Dâru'l-Kutubi'l-Mısriyye'de bulunan "el-Burhân fî Ulûmi'l-Kur'ân" isimli yazma "Ulûmu'l-Kur'ân" tabirinin ıstılah olarak ilk defa kullanıldığı eserdir.

"Ulûmu'l-Kur'ân" ibaresinin kavram olarak ortaya çıkışı hususunda A.Jeffery'nin yayımladığı "Mukaddimetân fî Ulûmi'l-Kur'ân" adlı eser öne sürülebilir. Tarih tayini bu esere göre yapılmak istenebilir. Çünkü bu eserin neşri Zerkânî'den sonra olmuştur.

Ulûmu'l-Kur'ân kavramının bugünkü araştırmalarımızda kullanıldığı şekilde billûrlaşması Zerkeşî (794/1391) sayesinde h. VIII.  asırda vuku bulmuştur.

Kur'ân ilimlerinden selefin anladığı, kanaatimizce, Kur'ân-ı Kerîm'in muhtevasında bulunan bilgilerin sistemleştirilmesi ve bu usûlün Kur'ân-ı Kerîm'in anlaşılmasında kullanılmasıdır.

Taberî (310/922), İbnu Berrecân el-Lahmî (627/1229) ve Zerkeşî (794/1391) Kur'ân ilimlerinden kasdolunan "üç şeydir" diyerek esasta aynı fakat ibareleri farklı tasnifler yapmışlardır. Ali b. İsa er-Rummânî (384/994) ise otuz ayrı ilim saymaktadır. Fakat Zerkeşî, üç-dört ilim görüşlerini Şeyzele'nin (494/1100) bir sözü ile açıklığa kavuşturur.

Şâtibî burada Kur'ân-ı Kerîm'deki anlamları istihraç etmeye "araç" (alet) ve Allah Teâlâ'nın muradının bilinmesine yardımcı olan ilimlerden bahsetmektedir. Bu ilimler şunlardır: Arap dil bilimleri, kıraat, nâsih-mensuh, fıkıh usûlü, esbâb-ı nüzul, Mekkî-Medenî… O bu ilimlerin hepsinin bütün alimler nezdinde Kur'ân'ın anlaşılmasına yardımcı ilimler olarak kabul edildiğini söylemektedir.

Ulûmu'l-Kur'ân kavramının çağdaş âlimlerimiz tarafından nasıl algılandığına gelince, söze Zerkânî 1367/1948 ile başlamak istiyoruz.

Zerkânî, Kur'ân ilimleri   tamlamasının, Kur'ân-ı Kerîm ile yakından alakâlı bütün bilgilere işaret etmekte olduğunu söyler.

O halde Kur'ân ilimleri, konusu her yönüyle Kur'ân-ı Kerîm olan,Kur'ân'la ilgili veya Kur'ân'ın içerdiği ilim ve araştırmalardan oluşan, Kur'ân'ın en doğru şekilde anlaşılmasına yardımcı olmayı gaye edinen bir bilgi alanıdır.

b.Tefsir İlimleri Kavramı

"Tefsir ilmi, Kur'ân-ı Kerîm'in sözcüklerini, anlamlarını Kur'ân'la ilgili ilimler gereğince araştıran bir ilimdir.

Bu ilim, Zerkeşî'nin dediği gibi üç ana noktada toplanır:

1-      Kitâbullah'ı anlamak

2-      Kitâbullah'ın manâlarını açıklamak

3-      Kitâbullah'ın hükümlerini tesbit edip çıkarmak.

Kur'ân ilimleri ve tefsir ilimleri kavramları tedvin döneminin başlarından itibaren aynı manâda kullanılmışlardır. ez-Zerkeşî'nin Kur'ân ilimlerini tek bir kitapta ve bütün konularını (ilimlerini) kapsayacak şekilde toplaması ile bu iki kavram arasında bir farkın ortaya çıktığını söyleyebiliriz. Tefsir ilimleri artık müfessirin Kur'ân tefsirine yöneldiğinde bilmesi gereken ilimleri kavram olarak ifade ederken, Kur'ân ilimleri daha kapsamlı bir mefhum olarak Kur'ân-ı Kerîm'le ilgili bütün ilimleri ve bu ilimlerle ilgili umumî kaideleri içeren bir kavramı ifade etmektedir.

 

3. KUR'ÂN İLİMLERİ ARASINDA ESBÂB-I NÜZUL İLMİNİN YERİ

Kur'ân ilimlerinden biri olarak esbâb-ı nüzul ilmi, İslamiyet'in ilk asrından bu yana Kur'ân-ı Kerîm'in anlaşılmasında önemli bir ilim olarak mütalaa edilmiştir.

Esbâb-ı nüzul bilgisi sahabeye, müşahede ettikleri ortamda insanî yapıp-etmelerin sonucunda inen âyet ve o âyetle gelen hükümlerin sebeplere bağlanması yeteneğini kazandırmıştı. Bunun anlamı onların Kur'ân ilmini, onu hayata tatbik etme usûlü ile birlikte öğrenmiş olmalarıdır.

Esbâb-ı nüzul ilmi naklî ilimlerdendir. Dolayısıyla bilgin sahabîler tarafından tâbiîlere "öğretim (talim) yoluyla sözlü olarak" aktarılmıştır. Yani yazılı hale gelmeden önce Kur'ân-ı Kerîm'i anlama yolunda bilinmesine pek önem verilmiş bir ilimdir. Bu sebepledir ki tâbiûn döneminde de esbâb-ı nüzule verilen ehemmiyet devam etmiştir.

 

B. ESBÂB-I NÜZUL İLMİ

1. ESBÂB-I NÜZUL İLMİNİN TANIMI

Nüzul ortamında meydana gelen bir hâdiseye veya Hz.Peygamber'e yöneltilmiş bir soruya, vuku bulduğu günlerde, bir veya daha fazla ayetin, tazammun etmek (hâdiseyi-soruyu kapsayan nitelik ve özellileri içermek), cevap vermek veya hükmünü açıklamak üzere inmesine vesile teşkil eden ve vahyin nazil olduğu ortamı resmeden hâdiseye sebeb-i nüzul denir.

2.DOĞUŞU VE GELİŞİMİ

Kur'ân-ı Kerîm'i anlamada Arab diline vukufiyetten başka eski Arab şiirini de bilmek lazım geldiğini, zira eski Arab şiirinde kullanılmış bulunan bazı garîb kelimelerin, Kur'ân-ı Kerîm'deki bazı kelimelerin anlaşılmasına yardım edebileceğini bir kısım sahabe bilmekteydi (Tayyib Okiç, Tefsir Ders Notları).

Onlar Arab diline ve edebiyatına vakıf bulunan kimselerdi. Bu bilgi ve kültür ile Kur'ân-ı Kerîm'i daha iyi anlıyorlardı. Dolayısıyla bu insanların, ayetlerin hangi şartlar çerçevesinde nazil olduklarını bilmek istemeleri gayet tabiîdir.

Prof.Dr. Tayyib Okiç: "Tabiatıyla, böyle mücehhez sahabîlerin sayısı da mahdut idi. Bunlar yalnız Hz.Peygamber'den öğrendiklerine değil, bazen kendi ictihatlarına dayanarak Kur'ân-ı Kerîm'i tefsir ederlerdi. Bunların bilhassa esbâb-ı nüzule ait izahları mühimdir."

Mesela İbn Abbas, sebeb-i nüzulleri soran ve araştıran bir sahabî olarak da anılmaktadır. Mustafa es-Sâvî, onun adının "en eski sebeb-i nüzul kaynağı olan İbn-i İshâk'ın 'Sîre'sinde" bu yönü ile sık sık geçtiğini söylemektedir.

Sonraki nesiller (tabiîler ve tebe-i tabiîler) varis oldukları lisan ve edebî kültürü, bir yandan kendi benliklerinde hissederlerken diğer taraftan seleften gelen bilgiyi, izahları, yaklaşım tarzlarını da bilgi hazinelerine dahil ettiler. İnsanların bu gidişatı böylece devam edecektir.

Tabiûn döneminde de esbâb-ı nüzul rivâyetleri toplanmaya devam edilmiştir. İslâmiyet'e yeni giren kavimler ve ehl-i kitapla olan münasebetler sebebiyle rivâyetlerde artış olmuştur.

Tedvin dönemine böyle gelinmiş ve ilk tefsirler yazılmaya başlanmıştır. Bu tefsirlerin ekseriyetinin rivâyet tefsiri olduğu malumdur. İşte esbâb-ı nüzul rivayetleri de bu kitaplardaki âsâr-ı merviyedendir.

3.ESBÂB-I NÜZULE DAİR ESERLER

Esbâb-ı nüzule dair eserler hakkında bilgi vermeden önce, esbâb-ı nüzul eserlerinin telif sebeplerini tartışmakta yarar görmekteyiz. Bu sebeplerden bazıları şunlar olabilir:

1.       Sahâbenin nüzul sebeplerini bilmekle övünmeleri, yani önemi vurgulanmış bir ilim olması.

2.       Bu bilgiyi sonraki nesillere ve onların da sonrakilere nakletmelerini sağlama.

3.       Tedvin dönemi ve hadîs mecmualarına, tefsir eserlerine girmesi, dolayısıyla yazılı olarak kaydedilmiş bulunması.

Esbâb-ı nüzul rivâyetlerinin ilk önce hadîs mecmualarında, bilahare tefsir eserlerinde kaydedildiği daha önce ifade edilmişti. Dolayısıyla esbâb-ı nüzul olarak vârid olan rivâyetlerin toplanması ve telif eserlerde kullanılması İslâmiyet'in ilk asırlarında vuku bulmuş olmaktadır. Ancak müstakil olarak telif edilmiş esbâb-ı nüzul eserlerinin bu dönemlerde bulunmadığını görmekteyiz. Aslında bu hüküm diğer Kur'ân ilimlerinin ekseriyeti hakkında da geçerlidir.

Kur'ân ilimleri alanında çok eser verdiğini söyleyen Vâhidî'nin elimize ulaşan matbu tek Kur'ân ilimleri eseri Esbâbu'n-Nuzûl'dür. Kâtip Çelebi  eseri, "bu alanda yazılan en meşhur tasnif" olarak tanıtmaktadır.

Suyûtî, bu eseri "eksik" olarak tanıtır. Ona göre bu alanda tek eser kendisinin telif ettiği Lubâbu'n-Nukûl'dür.

 

C.ESBÂB-I NÜZUL RİVÂYETLERİ

1.ESBÂB-I NÜZULÜ BİLMENİN YOLU

Esbâb-ı nüzul ancak sahîh nakille bilinebilir. Dolayısıyla bu alanda ictihada veya imal-i fikir etmeye mahal yoktur. Yani nüzul sebebi akılla idrak edilmesi mümkün olmayan, sadece işitme veya görme suretiyle bilinebilen ve sahabiden  gelen rivâyettir. Bu rivâyet adeta Hazreti Peygamber'den bildirilmiş hükmünde kabul edilir. Bunun için hadîs usûlünde hükmen merfû sayılır.

Sahabenin bu tecrübesine onlardan ilim almak suretiyle iştirak eden tâbiîler de esbâb-ı nüzul rivayetleri nakletmişlerdir. Bu rivâyetler hadîs usûlünde mürsel hükmündedir.

2.HADİS USÛLÜ AÇISINDAN ESBÂB-I NÜZUL  RİVÂYETLERİ

Bir ayetin nüzul sebebini, "ancak o âyetin nüzulünü bizzat müşahede edenlerden öğreniyoruz. Ayrıca sebeplerini yakından bilip bunlardan bahsedenlerden rivâyet ve sema yoluyla nakl ve izah etmenin de caiz" olduğu sonucuna varıyoruz. "Bilindiği gibi âyetlerin nüzulünü yakından müşahede edenler, sebeplerini bilip nüzul keyfiyetinden bahsedenler sahabîler olmuştur. Bunların bu husustaki haberleri 'el-hadîsu'l-musned" addolunmuştur.

Musned hadîsler, "zâhiren muttasıl bir senet ile sahabînin Rasûlullah'a ref ettiği haber"lerdir.

Bir hadîsin musned olabilmesi için iki şart vardır:

1.       Senedin ittisali: "Her râvinin, hadîsi rivâyet ettiği Şeyh'ten bizzat işitmiş olması ve bu halin isnadın sonuna kadar devam etmesidir. Mevkûf olmaması lazımdır.

2.       Merfû olması: "Senedin Hz.Peygamber'e ulaşması, yani hadîsin Hz.Peygamber'e isnat edilmesidir.

Sebeb-i nüzul rivâyetlerini incelediğimizde bir kısmının da tâbiûn'dan geldiğini görmekteyiz. Hadîs usûlünde tâbiûnun bu kabil rivâyetlerine mürsel denilmektedir.

Mürsel hadîs:  Birçok sahabîye mülâki olmuş tâbiûnun, Rasûlullah şöyle dedi, yahut şöyle yaptı gibi sözlerle rivâyet ettiği ve senette sahabî atlanmış bulunan hadîstir. Bir diğer ifadeyle sahabînin ismini anmaksızın tâbiînin hadîsi ref' etmesidir.

3.ESBÂB-I NÜZUL RİVÂYETLERİNİN KALIPLARI (SIYGALARI)

Sebeb-i nüzulün kavramsal tanımı ile rivâyet sıygaları arasında bir bağ vardır ve bu bağ mutlaka kurulmalıdır. Tanımın sınırlarına girmeyen rivâyetler sebeb-i nüzul rivâyeti olarak ele alınmamalıdır. Bunun için rivâyet sıygalarında bu hususa açıklık getiren noktalar iyi tesbit edilmelidir.

Rivâyet sıygalarını iki ana başlık altında inceleyebiliriz.

1.       Sebep ifade etmede "nass" olan rivâyetler.

2.       Sebep ifade etmede "nass olmayan" rivâyetler.

4.ESBÂB-I NÜZUL RİVÂYETLERİNİN TASNİFİ

Esbâb-ı nüzulden bahseden eserlerde veya Kur'ân ilimleri eserlerinin ilgili bölümlerinde esbâb-ı nüzul rivâyetleri bazı özellikleri ile incelenmiş ve bunlar esbâb-ı nüzulü bilmenin yararları anlatılırken tekrar edile  gelmiştir. Ama ne var ki anılan özelliklerin anlatımında araştırmacı-okuyucu açısından bir tasnif karmaşası söz konusudur. Dolayısıyla esbâb-ı nüzul  rivayetlerinin niteliklerinin sistematik bir şekilde tasnife tâbi tutulması bir zorunluluktur.

Esbâb-ı nüzul rivâyetlerini birçok açıdan tasnife tâbi tutmak mümkündür. Bunları şöylece sıralayabiliriz:

a.Vürûd 'u İtibariyle Tasnif Etme

Esbâb-ı nüzulü vürûdu itibariyle kısımlara ayırmamız mümkündür. Çünkü Kur'ân âyetlerinin bir kısmı bir sebebe binaen nâzil olmuştur. Ekseriyeti ise bir sebebe mebni olmaksızın "ibtidâen" nâzil olmuştur. Bu kısımlar ise şunlardır:

Soruya cevap olarak vârid olanlar:

a.       Bir sual sorma,

b.      İstifta (fetva istemek) maksadıyla sorma.

 

b.Bir Âyet İçin Çeşitli Sebepler  zikredildiğinde Hadîs Usûlü Kriterleri Uygulanarak Yapılan Tasnif

Hadis mecmualarının tefsir bablarında ve tefsir kitaplarında bir âyetin sebeb-i nüzulü olarak birçok rivâyet görmek mümkündür. Bu rivâyetlerin aynı hâdiseyi, şahıslar ve mekân, bazen de zaman itibariyle farklı bir şekilde naklettikleri görülmektedir. Âlimlerimiz bu kabil rivâyetleri değerlendirebilmek maksadıyla hadîs usûlü ile kriterlerinden yararlanmışlardır.

c.Şah Veliyyullah Dihlevî'nin Tasnifi

Şah Veliyyullah Dihlevî sebeb-i nüzul rivâyetlerini iki kısma ayırır. Birinci kısım rivâyetleri bilmek gereklidir. İkinci kısım rivâyetleri bilmek ise gereksizdir.

d.Tâhir b. Âşûr'un Tasnifi

Tâhir b. Âşûr, senedi sâhih olan esbâb-ı nüzul rivâyetlerini beş kısma ayırmaktadır. Onun senette sıhhat şartını özellikle vurgulaması önemli bir hususiyettir.

e.Esbâb-ı Nüzulü Nevileri Açısından Tasnif Etme

İnsan için inzâl buyurulan Kur'ân-ı Kerîm'in insana, varlık koşulları Hz.Adem'le başladığı gibi devam eden bu varlığa, sunduğu evrensel mesaj, esbâb-ı nüzul rivayetleri ile şekillenen insanî yapıp-etmelere verilen ilâhî cevaplarla daha iyi anlaşılacaktır.

e1. Esbâb-ı nüzul rivâyetleri:

Bu rivâyetler nüzul ortamına ait sûretlerdir. O ortamın özelliklerini yansıtırlar. Mutlaka musned-merfû hadîs olmaları ve "sıhhat" şartlarını taşımaları gerekir.

e2. Tefsir için olan esbâb-ı nüzul rivâyetleri:

Bu rivâyetler, âyetin anlaşılma çabası sürecinde manâsının kapsamına giren, re'y ve ictihat ile misal getirmeye imkân veren rivâyetlerdir. Rivâyetlerin sıygaları ve üslûplarından anlaşılacağı üzere ravî (yani haberin kaynağı olan sahabî veya tâbiî),

a)      nüzul asrında vuku bulmuş bir olaya,

b)      kendi dönemlerinde meydana gelen bir hâdiseye

anlamı uygun düşen bir âyeti kendi yargısı, re'yi ile alâka kurarak nakletmiştir.

5.ESBÂB-I NÜZUL RİVÂYETLERİNDE İHTİLAF EDİLMESİ

Tefsirde iki türlü ihtilaf vardır:

1.       Nakle dayanan ihtilaf.

Sahih, zayıf ve uydurma haberlerden kaynaklanan ihtilaf.

2.       İstidlâlden doğan ihtilaf

Nakle dayanmayan ve akılla (re'y ve ictihadla) yapılan yorumlardan kaynaklanan ihtilaf.

 

D.ESBÂB-I NÜZULLE İLGİLİ MESELELER

Esbâb-ı nüzul ilminin alanı dahilinde bazı problemli hususlar vardır. Bunlardan ikisi önceki maddede esbâb-ı nüzul rivâyetlerinin tasnif edilmesi konusu incelenirken söz konusu edilen taaddüt ve taahhür meseleleridir. Bir diğeri ise nüzule sebep olan hâdise dolayısıyla inen âyetin bu hâdiseye hâs mı olduğu, yoksa umum mu ifade edeceği  meselesidir.

1.TAADDÜT MESELESİ

Esbâb-ı nüzul ilmini ele alıp inceleyen usûlcüler ile, nüzul sebebi rivâyetlerini eserlerinde nakleden âlimlerimizin sebep veya nüzulün taaddüdünden bahsettiklerini görmekteyiz.

Nüzulün taaddüt ettiğine dair rivâyetler de iki türden bahsedilmektedir. Birçok nüzul sebebi dolayısıyla bir âyet nâzil olmuş ise buna "sebebin taaddüdü" denilmektedir. Tam tersi bir durumda, yani birkaç âyet tek sebep için inmiş olabilir. Bu durum da "nüzulün taaddüdü" olarak ifade edilmektedir.

a.       Nüzul Sebebinin Taaddüdü

b.      Nüzulün Taaddüdü

2.HÜKMÜN VEYA NÜZULÜN TAAHHÜRÜ MESELESİ

Bu meseleden bahseden iki âlim, Zerkeşî ve Suyûtî'dir. İlkinin söyledikleri aynıyla ikincisinde tekrar edilmiş ve bazı ilaveler de yapılmıştır.

"Allah Teâlâ zekâtı Mekkî sûrelerde açıkça ve imâ yoluyla zikretmiş, Allah'ın Rasûlüne vaadini yerine getirerek dinini namaz, zekât ve şer'î hükümleri farz kılarak destekleyeceğini buyurmuştur. Böyle olmasına rağmen zekât, Medine-i Münevvere'de alınmaya başlanmıştır. Bunda bir ihtilaf yoktur.

3.UMUM-HUSUS MESELESİ

"Muteber olan lâfzın umûmudur, sebebin husûsu değildir."

Hükmün "nasslara, nassların şümûlündeki hükümlere göredir; yoksa hüküm nassların vârid olmasına vesîle teşkil eden sebeplere göre değildir.

Buna göre nass, âmm sıyga ile vârid ise, nassın umûmuyla amel etmek lazımdır. Bu umûmi nassın vürûduna sebep teşkil eden nüzul sebebi halleri nazarı dikkate alınmaz. "Çünkü nassın umûm sıygasıyla vârid olması demek Şerîat Sâhibinin, nassın hükmünün umûmî olmasını istemesi, sebebine hâs ve mâhsus olmamasını dilemesi demektir.

Örnek: Liân âyetinin (24/Nûr sûresi 6, 7, 8, 9, 10. Âyetleri), zevcesinin zinakâr olduğunu iddia ederek, bunu şâhitlerle ispat edemeyen Hilâl b. Umeyye hakkında veya bu hâdise sebebiyle inmiş olduğu rivâyet edilmiştir. Böyle olsa bile âyet, karılarının zinakâr olduğunu iddia eden bütün kocalar hakkında umûmîdir, âmmdır.

Âlimlerin ekseriyeti hükmün,sebebinin hususîliğine değil, lâfzın umûmîliğine göre olduğunda icmâ vardır demektedirler. Hz.Peygamber zamanından beri sahabe ve müctehit imamların anlayış ve tatbikatı bu olmuş ve buna hiçbir zaman karşı çıkan bulunmamıştır. Çünkü hüccet nassların kendisidir, sebepleri değildir.

Esbâb-ı nüzul rivâyetleri Kur'ân-ı Kerîm'in anlaşılmasında araç olarak kullanılmalıdır. Nüzul sebebi olan soru veya hadiseleri, tahsis vasıtası olarak değerlendirmek Kur'ân'ın anlaşılmasında bazı problemlere neden olabilir.

 

E.ESBÂB-I NÜZULLE İLGİLİ DİSİPLİNLER (İLİMLER)

"İlimler" terimi yerine niçin "disiplinler" teriminin kullanıldığı sorulabilir. Bu tercih her iki terimin tanımından kaynaklanmaktadır. İlim, bilimler topluluğu ve ilmî bilgilerin tümüdür. Disiplin ise bu bütünü oluşturan ve belirli alanlarda ihtisaslaşmış bilgiler bütünü alt bilimdir. Bu anlamda hikmet-i teşrîiyye, mübhemât, tenâsüb ve insicam birer disiplindir.

Esbâb-ı nüzul ilmi hikmet-i teşrîiyye ve tenasüb-insicâm ilimleri ilişkisinde belirtilmesi gerekli en önemli husus, bu alanlarda aklın,yani re'y-ictihad'ın söz konusu olmasıdır. Bunun anlamı ise bu alanların ihtilafa açık olması demektir.

1.HİKMET-İ TEŞRÎİYE İLMİ

Sahabe, sebep oluşunca, Hz.Peygamber'e soruyor ve Şârî'in maksadını gösteren durumları da görmüş ve yaşamış oluyorlardı. Sonraları fukahânın, Hz.Peygamber'in eserlerini ve amellerini, sahabenin ve onları gören tâbiûnun fiillerini görüp öğrenmek için Medine'ye gittikleri bilinmektedir.

Selef, bazı âyetlerin manâları hakkında güçlükle karşılaştığında nüzul sebeplerine başvurarak bu hikmet (ratio legis) ve gayelere vâkıf olmuş, böylece tereddütten kurtulmak istemiştir. Onlar bu sayede şer'î ahkâmın hikmetini de belirlemiş oluyorlardı.

"İslam Dini, ilâhî dinlerin sonu ve hepsinin tamamlayıcısıdır. O halde Müslümanlıktaki dinî hükümlerin, emirlerin, nehiylerin hikmetten hâlî olamayacağı pek açıktır. Bundan dolayı birçok şer'î hükmün hikmetlerini araştırmak câiz, bu alanda filozofça görüşler serdedilmesi kabildir.

2.MÜBHEMÂTU'L-KUR'ÂN İLMİ

Mübhemâtu'l-Kur'ân-ı Kerîm'de müphem bırakılan (anlaşılması açık ve belirli olmayan) bazı kelimeleri açıklamaya konu edinen ilimdir.

Mübhemâtu'l-Kur'ân ilmi naklî ilimlerdendir. Dolayısıyla sebeb-i nüzul ilminde olduğu gibi bilinmesi sadece nakle dayanır. İctihada mahal yoktur. Zerkeşî ve Suyûtî selef âlimlerinin bu ilme çok önem verdiğini söylerlerse de bu konunun istismar edilmiş olduğu yaygın olan kanaattir.

3.TENÂSÜB VE İNSİCÂM İLMİ

Âyetler ve sûreler arasındaki tenâsüb (münâsebât) ve insicâmı konu edinen bu ilmi Zerkeşî, mantıkî bir gerçeklik ve kelâm'ın akışını düzenleyen bir olgu olarak tanımlar. Bu ilim, bağlaç (râbıt) işlevini yüklenen

-          umumî veya hususî,

-          aklî,

-          hissî veya hayalî,

-          zihnî (subjektif) veya haricî (objektif) anlamlar üzerinde durmaktadır. Yani sûreler ve âyetler arasında birtakım irtibatlar bunlarla kurulabilir.

Âyetlerin tedrîci olarak nâzil oluşu, bir kısmının bazı vesilelerle inmesi (sebeb-i nüzul) sonrasında her bir âyetin, Allah Teâlâ'nın bildirmesi ile, Peygamberimiz tarafından münasip yerine (siyak) yerleştirilmesinin tearuz (çelişme) oluşturmadığı bir gerçektir.

İşte bu noktada esbâb-ı nüzul ilmi ile tenâsüb ve insicâm ilmi arasındaki alâka ortaya çıkmaktadır. "Tarihi ortam" ile sebeb-i nüzuller ve "edebî siyak" ile de münasebet kastedilmektedir. Çünkü bazı vesilelerle nâzil olan âyet tabiî olarak nüzul ortamını aksettirmektedir. Sonra bu âyet, parça parça (tencim) indirilmiş diğer âyetler arasındaki tevkîfi yerine Kur'ân'ın insicâmını temin etmek üzere edebî siyakla uyumlu bir şekilde yerleştirilmiştir. Bu şekilde her iki ilim arasındaki alâka tabiî bir şekilde oluşmuş olmaktadır.

Münâsebet-insicâm bilgisinin, "tevkifi" bilgi ile değil ancak Kur'ân okuyucusunun ve özellikle müfessirin ictihadı ile oluştuğu ortaya çıkmaktadır. İctihadı oluşturan ve şekillendiren unsurlar ise şöyle sıralanabilir:

a.       Edebî Zevk Sahibi Olmak

b.      Arap Dilinde Lisan Zevki Olmak

c.       Kur'ân-ı Kerîm'in Bütünlüğünü Dikkate Almak

Âyetler arasında irtibat (tenâsüb-insicâm) idrak edilebildiği gibi anlaşılamaması da mümkündür. Dolayısıyla bu konuda aşırılığa kaçmamak, tekellüften korunmak lazım gelir.

Esbâb-ı nüzul ilmi Kur'ân-ı Kerîm'in anlaşılmasında önemli bir disiplin olan münâsebet-insicâm ilmine de, işlevini yerine getirmede yardımcı olmaktadır.

Kur'ân-ı Kerîm'in genel mesajı (bütünlük) kavranmalıdır. Zaman-mekan-şahıs unsurlarının ötesinde insanî örnek oluşturan, insan hayatının canlı, somut yönü, bu genel mesaj çerçevesinde ele alınmalı ve üzerinde düşünülmelidir.

F.İSLÂM KÜLTÜR TARİHİNDE ESBÂB-I NÜZUL RİVÂYETLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİNE GENEL BİR BAKIŞ

Tefsir tarihi incelendiğinde müfessirlerin esbâb-ı nüzule tedvin çağından bu yana çok önem verdikleri görülecektir.

Hz.Peygamber döneminde, O'nun tefsir izahları ile yetinildiği malumdur. Sahabenin tefsirinin ana karakteristiği ise Hz.Peygamber'in tefsirini nakilden ve ictihadlarıyla yaptıkları yorumlardan ibaretti denilebilir. Ancak Kur'ân-ı Kerîm'in anlaşılması ihtiyacı ve zarureti fetihlerle birlikte artınca sahabe, önceleri çekingen davrandıkları vehatta içlerinden bazılarının câiz görmediği Kur'ân'ı tefsir işine yöneldiler. İslam fütuhatı, farklı kültürlerden insanların Müslüman olmasına sebep olmuştur. Bu insanlar ne Arapça biliyorlardı ve ne de Kur'an'ın nüzul ortamından, şartlarından ve sebeplerinden haberdar idiler. İşte Arab diline, gramerine ve kültürüne, nüzul ortamını müşahede etmiş olmalarına yani İlk Muallim'in rahle-i tedrîsinden geçmiş bulunmaları sebebiyle, birtakım özel bilgileri kendilerinde toplayan bilgin sahabîler, bu boşluğu doldurma çabası içerisinde oldular. Sahabiyi ise onlardan ilim alan tabiîler izledi.

Binaenaleyh tefsirin nakille başlamış olması ve akabinde bundan ileri gidilmemesi, ilk zamanlarda az sayıda rivâyet olduğunu ortaya koymaktadır. Bilahare "bu rivâyetler çoğalmış ve genişlemiştir. Hatta zamanla daha ileri gidilerek, sağlam olmayan rivâyetler bile bunlara ilave edilmiştir. Daha sonra, bu rivâyetlerin yanına, şahsî anlayış denemeleri de girmiş; önceleri bunlardan dil ve kelimelerin delâletiyle ilgili olanlarına makbul gözüyle bakılmıştır.

 

 

II.BÖLÜM

 

KUR'ÂN-I KERİM'İN ANLAŞILMASINDA ESBÂB-I NÜZUL RİVÂYETLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİNİN SONUÇLARI

 

A.KUR'ÂN-I KERİM'İN ANLAŞILMASINDA ESBÂB-I NÜZULÜN YETERSİZ KALMA SEBEPLERİ

1.RİVÂYETLER AÇISINDAN

Esbâb-ı nüzul rivâyetlerinin yetersiz kalma sebepleri birçok bakımdan söz konusudur. Bunların başında bu rivâyetler hadîs usûlü açışından incelendiğinde ulaşılan sonuçtur. Şimdi bu açıdan esbâb-ı nüzul rivayetlerine bakalım.

a.Merfû-Musned Esbâb-ı Nüzul Rivâyetleri Üzerine

Esbâb-ı nüzulün rivâyet ve sema yoluyla nakl ve izah edildiği malumdur. Bu keyfiyeti icra edenler ise sahabîler olmuştur. Onların bu husustaki haberlerinin hükmü meselesi konunun odak noktasını teşkil eder.

b.Mursel Esbâb-ı Nüzul Rivâyetleri Üzerine

Kur'ân'ın anlaşılmasında esbâb-ı nüzul rivâyetlerinin yetersiz kaldığı hususlardan bir diğeri de tâbiîlerden yapılan ve onların Hz.Peygamber'e veya dönemine izafe ettikleri esbâb-ı nüzullerdir. "Mursel" olan rivâyette tâbiî, sahabînin ismini anmaz.

c.Senedlerin Hazfedilmesi

Kur'ân-ı Kerîm'in anlaşılmasında esbâb-ı nüzulün rivâyetler açısından yetersiz kalmasının bir başka sebebi de senetsiz rivâyetlerin bir dönem mevcut olmasıdır.

d.Rivâyetlerin Tasnifine Dikkat Etmeme

Kur'ân-ı Kerîm'in anlaşılmasında esbâb-ı nüzulün rivâyetler açısından yetersiz kalmasının bir başka sebebi ise rivâyetlerin tasnifine dikkat etmeme ve rivâyetleri karıştırmadır.

e.Rivâyet Sıygalarına (Kalıplarına) Dikkat Göstermeme

Kur'ân-ı Kerîm'in anlaşılmasında esbâb-ı nüzulün rivâyetler açısından yetersiz kalmasının bir başka sebebi ise -rivâyetleri tasnifine dikkat etmeme hatasını tanımlayan- rivâyetlerin sıygalarına dikkat göstermeme yanlışlığıdır.

2.UMUMU HUSUSÎLEŞTİRME AÇISINDAN

Kur'ân-ı Kerîm'in anlaşılmasında esbâb-ı nüzulün yetersiz kaldığı bir husus da sebebiyet ifade eden sebeb-i nüzulün (nass) olarak umum değil de husus ifade ettiği şeklinde anlaşılması çabalarıdır.

Bu da iki şekilde olur:

1.       Bir sebeb üzerine umum ifade eden lâfızla varid olan nass,

2.       Ve bunun o sebeple tahsis olup olmayacağı problemi umum-husus meselesi denilince murad olunandır.

3.TAADDÜT-TAAHHÜR AÇISINDAN

a.Taaddüt Açısından

Kur'ân-ı Kerîm'in anlaşılmasında esbâb-ı nüzulün yetersiz kalma sebeplerinden biri de nüzul sebebi olarak bir âyet için birçok rivâyet bulunması sebebiyle ortaya çıkan nüzulün taaddütü veya taahhürü meselesidir.

b.Taahhür Açısından

Kur'ân-ı Kerîm'in anlaşılmasında esbâb-ı nüzulün yetersiz kalma sebeplerinden biri de nüzulün taahhürü meselesidir.

Taahhür meselesinin taaddüt meselesi ile benzer yanları bulunmaktadır. Bu nedenle taaddüt'e yöneltilen eleştiriler taahhür için de bazı bakımlardan doğrudur. Mesela rivâyetlerin tasnifi ve rivâyet sıygalarına dikkat etme zarureti, nüzulün taahhür ettiği ileri sürülen rivâyetlerde de geçerli bir ilkedir.

4.TARİH İLMİNDEN YARARLANMA

Kur'ân-ı Kerîm'in anlaşılmasında esbâb-ı nüzulün yetersiz kalma sebeplerinden biri de bu rivâyetlerin bir kısmında görülen tarihî gerçeklere aykırılık ile zamansal uyumsuzluktur.

 

B.KUR'ÂN-I KERİM'İN ANLAŞILMASINDA ESBÂB-I NÜZUL RİVÂYETLERİNİN DOĞURDUĞU OLUMSUZ SONUÇLAR

1.YORUM ZENGİNLİĞİNE ENGEL OLMASI

2.KUR'ÂN-I KERİM'İN EVRENSEL HEDEFİ OLAN KUR'ÂN-İNSAN-HAYAT BÜTÜNLEŞMESİNİ ÖNLEMESİ

Kur'ân-ı Kerim'in birçok mümeyyiz sıfatlarından biri evrenselliktir. Kur'ân-ı Kerîm, ferde ve topluma, bütün insan sınıflarına, bütün memleketlerde ve bütün devirlerde, insan hayatının bütününe maddî olduğu kadar manevî bir hidayet rehberi olduğunu söyler.

3.KONUNUN İSTİSMAR EDİLMESİ

Kur'ân-ı Kerîm'in anlaşılmasında esbâb-ı nüzul rivayetlerinin değerlendirilmesi sırasında istismara tevessül edilebildiği bir vakıadır. İstismardan murad olunan ise esbâb-ı nüzul rivâyetlerini eserlerinde çokça nakleden

a.       tarihçiler,

b.      rivâyet tefsiri yazarları,

c.       ve vaazlarında aktaran kıssacılar (kussâs)'ın bu alanda kendi çıkarları doğrultusunda hareket etmiş olmalarıdır.

a.Şahısların Edebîleştirilmesi

Kur'ân, insana, âyetlerindeki hakikatleri belli bir kişi veya anlayışa hasretmeden herkes için gerekli evrensel mesajı nokta-i nazarından ilâhî ufuk'u yakalama imkanını sunmaktadır. Bu ise Kur'ân'ın yorum zenginliği hususiyetini yakalamak ve idrak etmekle mümkündür.

b.Mezhep Hareketlerine Etkisi

Kur'ân-ı Kerîm'in anlaşılmasına yani muhtevasını kavrayıp temel prensiplerini akl-ı selîm ile idrak etmeye engel olan hallerden biri de mezhep taassubu veya mezhep gözlüğü ile Kur'ân'a yaklaşmak olmuştur.

 

III.BÖLÜM

 

ESBÂB-I NÜZULE YENİ BİR YAKLAŞIM

A.ESBÂB-I NÜZUL RİVÂYETLERİNİN YENİDEN DEĞERLENDİRİLMESİ

1.ESBÂB-I NÜZULE OLAN İHTİYACIN SINIRLARINI BELİRLEYEN İLKELER

Kur'ân-ı Kerîm'i anlama çabasında esbâb-ı nüzulden yararlanmada ihtiyacın sınırlarını belirleyen iki grup ilke söz konusudur. Birinci gruptaki ilkeleri genel ilkeler ve ikinci gruptaki ilkeleri de özel ilkeler olarak adlandırmaktayız.

2.ESBÂB-I NÜZUL RİVÂYETLERİNİN HADÎS USÛLÜ AÇISINDAN TENKİDİ

Esbâb-ı nüzul rivayetlerinin hadîs usûlü açısından değerlendirilmesi konusuna çok önem vermek gerektiğine inanmaktayız. Bu alandaki birçok problemin hadîs usûlü kriterlerinin esbâb-ı nüzul rivâyetlerine uygulanması ile aşılacağı kanaatindeyiz. Bu konuda Emin el-Hûlî'nin söylediklerine katılmamak mümkün değildir. O, "âyetin sebeb-i nüzulü işte bu hâdisedir" demeden önce ciddi bir araştırma yapmak gerektiğini, bu hükmü vermeden önce epeyce düşünmek zaruretini öne sürmektedir.

3.RİVÂYETLERİ TASNİF ETME

Esbâb-ı nüzul rivâyetlerini iki grup halinde mütalaa etmenin en isabetli yöntem olduğunu düşünmekteyiz.

a.       esbâb-ı nüzul rivâyetleri,

b.      Tefsir için olan esbâb-ı nüzul rivâyetleri, değerlendirmeleri.

B.KUR'ÂN-I KERÎM'İN BÜTÜNLÜĞÜNÜN DİKKATE ALINMASI

Kur'ân-ı Kerîm'in anlaşılmasında esbâb-ı nüzulün değerlendirilmesi sırasında yukarıdaki başlıkta zikredilen ilkeleri tamamlayan önemli bir ilke de Kur'ân-ı Kerîm'in bütünlüğünün dikkate alınmasıdır.

O halde "bütün olarak Kur'ân-ı Kerîm" kavramı, Kur'ân'ın tüm özelliklerini, yanlarını ve bütünlüğüne ait vecheleri ve bunlar arasındaki ilişkileri kucaklayan, kendisinin hususî, mu'cîz vahiy mahsulü karakterini belirleyen tastamamlık, kendi iç kesinliği ve bunların tümünün oluşturduğu bir sistem anlamındadır.

C.SİYAK-SİBAK'IN GÖZ ÖNÜNDE BULUNDURULMASI

Kur'ân-ı Kerîm'in anlaşılmasında esbâb-ı nüzulden yararlanırken siyak-sibak'ın göz önünde bulundurulması ilkesi, genel ilke olarak zikredilen Kur'ân'ın bütünlüğü kavramına dahil bir prensiptir. İfade edildiği üzere bütünlük kavramı izafî bir kavramdır. Siyak-sibak kavramı da bu kavramın izafî (ancak belli şartlar, belli ilişkiler içinde geçerli olan) bir boyutudur.

D.ESBÂB-I NÜZUL VE TARİHÎLİK KAVRAMI

Kur'ân-ı Kerîm insanı ana konu ve insana hidayet rehberi olmayı ana gaye edinmekle tarih ve tarihîlik bağlamında temel karakteristiğini ortaya koymuş olmaktadır. Çünkü insan her zaman, geçmişe mal olacak bir "şimdi"nin kalıcı ve belirgin izlerini yaşatarak, kendini sürdürmeye, aynı zamanda, bu gününü dünle doğrulamak için nereden geldiğini, kendinden önce neler olduğunu bulmaya çalışan bir varlıktır.

Netice itibariyle esbâb-ı nüzul, Kur'ân-ı Kerîm'in soyut bir düşünce veya düşünce biçimi olarak kalmadığının, aksine, yaşanmış, yaşanabilir ve yaşanacak bir hakikat, bir hidayet rehberi olduğunun en büyük delilidir.

Esbâb-ı nüzulün Kur'ân-ı Kerîm'in anlaşılmasında tespit edilen ilkeler çerçevesinde ve onlara uyarak değerlendirilmesi birçok faydalar temin edecektir:

1.       Kur'ân-ı Kerîm'in anlaşılmasında insanın bakış ufkuna henüz girmemiş, insanın dikkatine açılmamış sınırsız sayıda olgu olduğu göz önünde tutulacaktır.

2.       Konulu tefsir çalışmalarında esbâb-ı nüzulün, nüzul ortamının ve şartlarını aksettiren yönünden sağlıklı bir şekilde istifade olunacaktır.

3.       Esbâb-ı nüzul bilgisi ile oluşan nedensel halkaları nüzul asrına doğru izleme imkanı doğacaktır. Bundan da insanî davranışların tarihini tespit etmede, yazmada yararlanılabilecektir.

4.       Müfessirler üzerine yapılan monografik çalışmalarda esbâb-ı nüzulle ilgili zikredilen ilkelerin uygulanması çok isabetli olacaktır. Bir kere müfessirin esbâb-ı nüzul alanındaki ilkelerini ortaya koymak mümkün olacaktır. Bu da Kur'ân-ı Kerîm'in anlaşılması sürecinde bu malzemenin nasıl  değerlendirildiğini tespit etme imkânı verecektir.

 

 

İKİNCİ KİTAP

SA'LEBE KISSASI

ESBÂB-I NÜZULE YENİ BİR YAKLAŞIM

 

a.Esbâb-ı Nüzul Nedir?

Esbâb-ı nüzul, nüzul ortamında meydana gelen bir hâdise veya Hz.Peygamber'e yöneltilmiş bir soruya, vukû bulduğu günlerde, bir veya daha fazla âyetin, hâdiseyi/soruyu kapsayan nitelik ve özellikleri içermek, cevap vermek veya hükmünü açıklamak üzere inmesine vesile teşkil eden ve vahyin nazil olduğu ortamı resmeden hâdisedir.

I.SA'LEBE HADİSİ

Sa'lebe, Hz.Peygamber'in huzuruna gelmiş:

-"Ya Rasûlullah, Allah'a dua et de bana çok mal versin" demiş.

Hz.Peygamber de:

-Ya Sa'lebe, hakkını eda ettiğin az, takat getirmeyeceğin çoktan hayırlıdır." diyerek cevap vermiş. Sa'lebe dileğini tekrarlamış ve demişki:

-Seni Hakk ile gönderene yemin ederim ki bana çok verirse mutlak ve mutlak her hak sahibinin hakkını veririm.

 

II.SÎRE, RİCÂL VE TARİH KİTAPLARINDA SA'LEBE KISSASI

Sa'lebe kıssası sîre, ricâl ve tarih kitaplarında farklı tarîklerle ve hicrî 9.yıl hâdiseleri arasında rivâyet edilmektedir. Ulemânın kıssa üzerine yaptıkları değerlendirmeleri incelediğimizde iki husus ortaya çıkmaktadır:

a-      Sa'lebe'nin vasıfları,

b-      Hâdisenin sıhhat derecesi.

 

III. HADİS KİTAPLARINDA SA'LEBE KISSASI

Hadis kitaplarında bu kıssanın ele alınışı, tefsir tarihi açısından da önem arzetmektedir. Çünkü ilk devirde tefsir, hadis ilmi çerçevesinde mütalaa edilmekteydi. Daha sonra, tefsir -her ne kadar hadis rivâyeti şeklinde yapılıyorsa da- tâbiûndan itibaren yazılmaya başlanmıştır.

 

IV.TEFSİR KİTAPLARINDA SA'LEBE KISSASI

Tefsirlerinde Sa'lebe kıssasını zikreden müfessirlerin hadîsi naklederken iki yol takip ettiğini görmekteyiz. Onların ekseriyeti, kıssayı, Taberî'nin (310/922) "tefsir rivâyetleri ansiklopedisi" olarak tanımlanan Câmiu'l-Beyân an Tefsîri Âyi'l-Kurân'ından nakletmiştir. Diğer müfessirler ise Sa'lebe kıssasını muhtelif tarîklerle farklı kaynaklardan almışlardır.

Müfessirlerin Sa'lebe kıssası hakkında yaptıkları değerlendirmeleri ise kıssayı doğru kabul edenler ve etmeyenler olarak iki grupta mütalaa edebiliriz.

 

V.ESBÂB-I NÜZUL'E YENİ BİR YAKLAŞIM IŞIĞINDA SA'LEBE KISSASININ DEĞERLENDİRİLMESİ

Sa'lebe kıssasının tarih, hadis ve tefsir kaynaklarında nasıl ele alındığını ve değerlendirildiğini yukarıda ortaya koyduk. Bu malûmat, 9/Tevbe 75. âyetinin anlaşılmasında bize müşahhas bir kanaat vermemektedir. Dolayısıyla bu malûmatın Kur'ân'ın anlaşılmasında değerlendirilmesi için yeni bir yaklaşıma ihtiyaç olduğu açıktır.

a.İlk olarak Sa'lebe kıssası rivâyetleri hadis usûlü açısından tenkid edilmelidir.

b.Rivâyetler tasnif edilmelidir.

 

 

ÜÇÜNCÜ KİTAP

TARİHSELLİK VE ESBÂB-I NÜZUL

 

A.TARİHSELLİK PROBLEMİ VE AÇIKLANMASI

Tarihsellik de tarih yapan bir varlık olarak insanın, tarih hakkında edindiği tecrübelerin ve bu alanla ilgili bütün durumların üzerinde cereyan eden zihnî faaliyetinin sonucu oluşan düşünce ve ondan doğan fikirlere işaret eden bir kavramdır. Yani tarihsellik, insanın varlık şartlarından kaynaklanan imkân ve yetenekleri ile bizzat yaşadığı, tecrübe ettiği bir durumla, tarihle ilgilidir.

B.ARAŞTIRMANIN AMACI VE METODU

İnsanın bizzat tecrübe ettiği tarih alanına ait bir tasarımı (kavramı) içselleştirerek kültür hayatımıza nasıl katılabileceğimize, kavramsal aktarımı nasıl sağlayabileceğimize ve bu kavramla nasıl hesaplaşabileceğimize dair bir arayışı ifade etmektedir.

I.TARİHSELLİK KAVRAMININ TEMELLENDİRİLMESİ

A.TARİHSELLİK KAVRAMININ DOĞUŞU VE GELİŞMESİ

Tarihsellik ve tarihselcilik kavramlarının, XVII. yüzyıl ile XIX. yüzyıllar arasında tarih ilminin amacı, eğilimleri ve araştırma araçları bakımından geçirdiği değişimler sürecinde ortaya çıktığı ifade edilmektedir.

Bu dönemde siyasî ihtilaller, ilmî ve teknik keşifleri izleyen iktisadî ve sosyal değişim, tarihin gelişimini daha çok belirleyen unsurlar olarak tarih duygusunu canlandırmıştı.

B.TARİHSELLİK KAVRAMININ KULLANIM ÇERÇEVESİ VE ALANLARI

Tarihsellik (geschichtlichkeit, historicity, historicité) kavramı, tarih ilmi alanında kullanılan bir teknik terimdir. Tarihçilerin eskiden beri kullandıkları bu terimi, İngiliz filozof Henry More (1714-1687) 1664'de historicity, historicalness kelimeleri ile ifade etmiştir. Daha sonra E.Bayer, aynı terimi tarihsel olayların olgusallığı anlamında kullanmıştır. Tarihsellik kavramını felsefî anlamıyla kullanan ilk filozof Hegel'dir (1770-1831).

II.TARİHSELLİK ve ESBÂB-I NÜZUL

Kur'ân-ı Kerîm insanı ana konu ve insana hidayet rehberi olmayı ana gaye edinmekle tarih ve tarihsellik bağlamında temel karakteristikliğini ortaya koymuş olmaktadır. Çünkü insan her zaman geçmişe mâl olacak bir şimdinin kalıcı ve belirgin izlerini yaşatarak kendini sürmeye, aynı zamanda, bu gününü dünle doğrulamak için nereden geldiğini, kendinden önce neler olduğunu bulmaya çalışan bir varlıktır. Bir başka deyişle insan, tarihsel bir varlıktır ve bu insanın varlık koşullarından bir tanesidir.

Bu sebepledir ki Kur'ân-ı Kerîm'in hemen her sûresinde mutlaka ya insan ve insan toplulukları ya da onlarla ilgili "olgular" ve "olaylar" anlatılır. Dolayısıyla Kur'ân, tarih ve tarihsel olanı, geçmişi, yaşanılan zamanı ve geleceği ile bir bütün halinde insanın faaliyet sahası olarak görmektedir.

 

SONUÇ

Sonuç olarak:

1.       Esbâb-ı nüzul-tarihsellik kavramı ilişkisinde özellikle vurgulanması gereken konu, Kur'ân-ı Kerîm'in soyut bir düşünce veya düşünüş biçimi değil, yaşanmış, yaşanabilir ve yaşanacak, insanın öz niteliğiyle örtüşen bir hidayet rehberi olduğudur.

2.       Başka "özgü" kültürlere ait kavramları kullanırken yukarıda ele alınan yaklaşım benimsenmeli, kavramların tarihleri, içerikleri (açıklık-anlam çerçevesi) ve kullananların dünya görüşleri göz önünde bulundurulmalıdır.

3.       Bu kavramları kullanan ilim adamları ve düşünürlerimizin hem böylesi bir yaklaşımı benimsemeleri hem de kullandıkları kavramı tarif etmeleri gerekmektedir. Aksi halde bu kavramları kullananlar ile onları anlamakta zorlananlar veya anlamak istemeyenler arasındaki "tartışma" yapıcı bir zemine oturmayacaktır. Bu ise İslâm düşüncesinin yeniden yapılanması ümidi açısından çok olumsuz bir düşünce ortamı demektir.

4.       Hermenötik (yorumbilim), semantik (anlambilim), linguistik (dilbilim) gibi beşerî bilimlerden yararlanabilmemizin, bu alanlara ait yeni kavramları özgü kültürümüze mal edebilmemizin, içselleştirebilmemizin, yani bu kavramları yaşayabilmemizin, anılan tavrın hakim olmasıyla mümkün olabileceği umulur.

5.       Böylesi bir yaklaşıma, İslâm kültüründeki tarih anlayışı ile Batı kültüründeki tarih anlayışlarının birbirlerinden beşerî bir ilim olarak tarih'in iki ayrı şekilde mütalaası olarak yararlanabilmesi için de ihtiyaç vardır. (Babanzâde Ahmed Naîm, Tecrîdi Sarîh Tercmesi'nde (I.74-100) buna bir misal vermiştir. A.Naîm, burada hadis usûlüne tarih felsefesi bağlamında bakmıştır. Bunun için de tarih anlayışımızı/felsefemizi ortaya koyan çabalara ihtiyacımız olduğu açıktır.)

6.       Esbâb-ı nüzul'den, tarihsel bir olgu olarak tarih-seyir yazımında en isabetli şekilde faydalanmak da bu yaklaşımla mümkündür.

"Esbâb-ı nüzul rivâyetleri" ile yazılacak "orijinal tarih", nüzul asrını en sahih şekilde izleme imkânı verecektir. "Tefsir için yapılan esbâb-ı nüzul rivâyetleri" ile yazılacak "düşünülmüş tarih" de çok sayıda insanî faaliyeti/başarıları, Kur'ân-ı Kerîm'i anlamak isteyen insanın bakış ufkuna sunacaktır. Bütün bunlar ise siyer-tarih yazımında insanî faaliyet ve davranışların/başarıların tarihini ortaya koyma, tespit etme imkânı verecek; bu da insanın varlık bilincine katkıda bulunacaktır.

Bu ise esbâb-ı nüzulün, Kur'ân-ı Kerîm'in anlaşılmasındaki önemini ortaya koymaktadır. Çünkü bu yaklaşımla esbâb-ı nüzul, nüzul ortamının tarihsel bir ortamı olarak Kur'ân-insan-hayat bütünleşmesinin nasıl temin edildiğinin somut örneklerini vermektedir. O halde orijinal tarih bize Kur'ân-insan-hayat bütünleşmesini gösteriyor; düşünülmüş tarih ise orijinal tarihin içinde bulunulan mekan-zamana nasıl uyarlandığını yani Kur'ân'ın yaşanabilir olduğunu gösteriyor. Kur'ân'ın da halife olarak tanımladığı insandan beklediği Kur'ân-insan-hayat bütünlüğünü gerçekleştirmesi değil midir?  


0 Yorum - Yorum Yaz

Kuran ve Baglam    31.05.2015

Hatice Sultan Atmaca

Bahar dönemi Yüksek Lisans Tefsir 

No: 13912775

Hz Peygamber a.s ve Ashab döneminde  sahabe kafalarına takılan  hususları öğrenme imkanında oldukları icin o dönemde Kur´an ilimlerinin telifine lüzüm duyulmamıştı.

Peygamberizin vefatından sonraki dönemde ve tabiin devrinde ise bu imkan yok olmuştu. Islam cografyasının genişlemesi ve arap olmayanların cogalmasıyla bu ilmin telifine gerek duyulmaya baslanmıştı. Hicri 1. asrın sonu ve Hicri 2. asrın başında bu faaliyet başlamış olup döneme  tedvin dönemi denmiştir.

 

Böylelikle nakil yoluyla tefsir ilmi sonraki nesillere ulaştırılmaya calışılmıştı. Bu sırada dogrulugu kesin olarak bilinmeyen bazi bilgilerde nakillere karışabilmis. Nitekim herhangi bir ayet hakkinda birden fazla esbabi nuzul rivayetinin zikredilmesi bu sepebten olmaktadır. Sened ve metin  tenkit yöntemleriyle sahih temeller üzerinde durmayan rivayetlerin süzgecten gecirilmesi gerekmektedir.

 

Islam Kültür tarihinde  esbabi nuzul rivayetleri Kurani Kerimi anlamak icin önemli bir  yer tutmustur.  Ancak  Usul acısından olusan eksiklikler de  tefsir rivayetleri üzerinde tereddütlerin oluşmasına neden olmuştur.

 

Kuranin anlaşılmasında esbabi nuzulun değerlendirilmesine yeni bir yaklasım icin gerekli ilkeler

- Rivayetlerin hadis usulu acısından tenkid edilmesi

- Rivayetlerin tasnif edilmesi

- Tarih ilminden faydalanılması

- ve Kuranı Kerim, bütünlük ve siyak sibak baglaminda degerlendirilmelidir.

 

Hocamız, Esbab-i nüzülün, Kuran-insan ilişkisinin bir bölümünde oluşmuş insani yapip etmeler olduğunun ve  benzeri insani yapip etmelerle benzerlik gösterebileceğini. Bu tarihsel yapip etmelerden bugunun insanına yönelik ilkeleri tesbit edebilmenin önemli olduğunu kaydederek,  Tefsir icin olan esbabi nuzul rivayetleri ve degerlendirmelerinin kuranin anlasılmasında düsünülmüs bir yorum olarak nitelendirilebilecegini bildirmis

 

Hocamiz kitabin sonunda „Esbab-i nuzul rivayetleri“ ile yazılacak „orjnal tarih“ nuzul asrını en sahih şekilde izleme imkanı vereceğini belirterek bu „orjinal tarihi“ yazarken de dikkat edilmesi gereken ilkeleri  6 madde halinde sıralamıştır.

 

 

 


0 Yorum - Yorum Yaz

Kuran ve Bağlam    02.06.2015

Kuran ve Bağlam

 

Mehmet BİLGİN

14912726

(Yüksek Lisans)

 

Kaynaklarımızda tekrar eden esbabı nüzul rivayetlerinden ,nasıl ve ne şekilde faydalanabiliriz. Esbabı nüzul  Kur’an’ın anlaşılmasında gerekli bir bilgidir. Esbabı nüzulde sahabe, nüzul ortamını bizzat yaşadıklarından tek kaynaktır.

Esbabı nüzul’ün ne olduğu, esbabı nüzul rivayetlerinin hadis usulü açısından tenkidi yapılarak bu rivayetler tasnif edilecek, rivayet kalıpları dikkate alınacak ve yapılan değerlendirmede esbabı nüzulle Kuran’ın anlaşılmasına katkı sunulmaya çalışılacaktır.  Rivayetlerde de tabii ki sema ve müşahede’nin varlığı aranacaktır. Yani vahyin devam eden etkileri ışığında esbabı nüzul olgusu bugüne nasıl taşınmalıdır.

Yöntem olarak ise, esbabı nüzul rivayetlerinden Kur’anın anlaşılmasında istifade edebilmek için;

Esbabı nüzul vakıasının tesbiti,

Esbabı nüzulün tenkidi,

Yeni yaklaşım ilkeleri,

çerçevesinde bütüncül değerlendirme yapılmaya çalışılacaktır.

 

I.                   BÖLÜM

 

Kur’an İlimleri:  Kur’an ilimlerinin kaynağı Kur’andır. Kur’an ilimleri telifine Hz Peygamber ve sahabe döneminde gerek duyulmadı. Çünkü Sahabe,nüzule şahit oldu ,ilk  tedrisinden geçtiler. Lisan selikalarını muhafaza edebilenlerdi ve anlayamadıkları mesajı sorabilecekleri birilerini bulabiliyorlardı. Dahası Ulumu’l Kur’an denilen konuları Hz. Peygamber ve sahabe biliyordu. Nübüvvet döneminin durumu bu şekildedir. Sahabe döneminde ise Ulumu’l-Kur’an bilgileri rivayet yoluyla kendilerinden sonraki nesillere öğretildi. Sahabe devri sonlarında Kur’an’ı Kerim geniş bir coğrafyaya ulaştı. Arap olmayan kavimler Müslüman oldu ve kültürel etkilenmeler oldu. Bu şartlar Ulumu’l-Kur’anın tedvini için gerekli ortamı hazırladı.  Ulumu’l-Kur’an’ın esaslarını tabiun alimleri ve diğer alimler koymuştur.  Bu ilimler, Kur’an tefsir edilirken anlama çabası sürecinde ihtiyaç sonucu ortaya çıkmıştır. Hicri I. asrın sonlarından itibaren Kur’an ilimleri tek tek ele alınmaya başlanıp eserler verilmeye başlandı. Kuranın çoğaltılmasıyla kıraat ilmi, noktalanmasıyla İ’rabu’l-Kur’an ilmi  neşet etti.  Bunların yanında esbabı nüzul, Mekki-Medeni, Nasih-Mensuh, Garibu’l-Kur’an tedvin edilip kayda geçirildi. Kuran ilimleri konusunda ayrı ayrı tedvin edilen eserlerin Ulumu’l-Kur’an başlığıyla tek bir eserde muhtasaran toplanması zaruretine binaen ,Zerkeşi, el-Burhan fi Ulumu’l-Kur’an’ında 74 Kur’an ilmini ele aldı.  Sonra Suyuti 80 Kur’an ilminden bahseder eserinde. Yani hicri VIII. asırdan beri kullanılan Kur’an İlimleri kavramıyla bugün kullandığımız Kur’an İlimleri kavramı aynı anlamdadır.  Zerkeşi’ye, yani H. VIII. asra kadar Ulumu’l -Kur’an kavramı nasıl tasavvur edilmiştir. Selef şunu anlıyordu. Kur’anı Kerim’in muhtevasındaki bilgilerin sistemleştirilmesi ve bu usulün Kur’an’ın anlaşılmasında kullanılmasıdır. H.VIII. asırda Şatıbi, Arap dil bilimlerini,nasih-mensuh, fıkıh usulü, esbabı nüzul gibi ilimleri Kur’an’ın anlaşılmasına yardımcı ilimler olarak kabul eder. Suyuti de eserinde, Zerkeşi’den nakiller yapar ve tertibini el-Burhan tertibi üzerine telif eder.

Çağdaş döneme geldiğimizde ,ez-Zerkani (h 1367) ‘ye göre Kur’anı Kerimle yakından alakalı bütün bilgilere Kur’an İlimleri denir.

Kur’an ilimleri, bir bilgi alanıdır. Bu alanda,Kur’an’ın içerdiği ilim ve araştırmalar vardır. Kur’anla ilgili araştırmalar vardır. Kur’an’ın doğru anlaşılmasına yardımcı olan bilgiler vardır.

Tefsir İlimleri

 Tefsir ilmi, Kur’an ilimlerindendir. Ulumu’l-Kur’an kavramının bir cüzüdür. Kur’an’ı Kerim’in izah amaçlayan bir ilimdir. Kur’an’ı Kerim’i her bakımdan (belagat,tarih vb.) tetkik edip açıklamayı ,bildirmeyi hedefler. Kur’an ilimleri ve tefsir ilimleri kavramları tedvin döneminin başlarından itibaren aynı manada kullanılmıştır. Zerkeşi’yle tefsir ilimleri,Kur’an ilimleri ayırımı yapılmıştır.

Esbab-ı Nüzul

Sahabe ve tabiun’a göre esbab-ı nüzul ilmi,Kur’an’ı Kerim’i anlamak isteyenlerin mutlaka öğrenmesi gereken bir ilimdir. Esbab-ı nüzul nakli bir ilim olması hasebiyle bilgin sahabilerce tabiilere ta’lim yoluyla sözlü olarak aktarılmıştır. Esbabı-ı nüzulü bilmek, Kur’an’ı Kerim’i anlamakla eşdeğer kabul edilmiştir. Tedvin döneminde de esbab-ı nüzul ilk telif edilen eserler arasındadır. Zerkeşi ve Suyuti ,ilk olarak eserlerinde bu ilimden bahsederler.

Esbab-ı nüzulde önemli olan ayetin muhtevasının, hadiseyi kapsamasıdır.  Esbab-ı nüzul’e dahil olmayan rivayetler ise, geçmiş ümmetlere ait tarihi malumat ve geleceğe ait haberlerdir.

Esbab-ı nüzul, nüzul ortamında meydana gelen bir hadiseye veya Hz. Peygamber’e yöneltilen bir soruya vuku bulduğu günlerde bir veya daha fazla ayetin, tazammun etmek ( hadiseyi-soruyu kapsayan  nitelik ve özellikleri içermek) , cevap vermek veya hükmünü açıklamak üzere inmesine vesile teşkil eden ve vahyin nazil olduğu ortamı resmeden hadiseye denir.

Esbab-ı Nüzulün Doğuşu ve Gelişimi

Tedvin dönemindeki ilk tefsirlerde esbab-ı nüzul rivayetleri yer almıştır. Çünkü bu tefsirlerin ekserisi rivayet tefsirleridir. Tefsirlerden daha da önce esbab-ı nüzul rivayetleri hadis mecmualarında yer almıştır. Nüzul çağını,ortamını sonraki nesillere anlatmak, nakletmek gayesiyle esbab-ı nüzul eserleri telif edimiştir.

Esbab-ı Nüzul’ü Bilmenin Yolu

  Esbab-ı nüzul, sahih nakille bilinebilir. Yani akılla idrak edilemeyen , işitme ve görme suretiyle bilinebilen ,sahabiden gelen rivayettir. Hz. Peygamber’den bildirilen olarak kabul edildiği için merfu sayılır. Sahabeden esbab-ı nüzul rivayet eden tabiilerin rivayetleri de mürsel hükmündedir. Sahabe naklinde sened ve metin sahih olmalıdır. Tabiin naklinde ise bu şartlara ek olarak, rivayeti destekleyen bir başka tabii rivayeti ve ravinin tefsir imamlarından olup ilmini doğrudan bilgin sahabiden alması gerekir.

  Hadis Usulü Açısından Esbab-ı Nüzul Rivayetleri

  Sahabinin esbab-ı nüzul rivayetleri müsned hadistir. Müsned hadis, muttasıl senetle ve merfu, yani Hz. Peygamber’e ref’ olan rivayetlerdir. Muttasıl, ravinin hadisi rivayet ettiği şeyhten bizzat işitmesi ve bunun isnadın sonuna kadar devam etmesidir. Merfu, senedin Hz. Peygambere ulaşmasıdır. Sahabenin sebeb-i nüzul dışındaki tefsir rivayetleri ise mevkuf haberlerdir. Mevkuf, sahabeye ait söz, fiil ve takrirlerdir. Ancak bu sahabe rivayeti Hz. Peygamber zamanına izafe edilirse merfu denir. Sahabenin tefsir rivayetlerine iki şekilde bakarız. Sebeb-i nüzul rivayetlerinde  rey ve içtihad alanı yoktur. Gramer, belağat ve şer’i hüküm bildiren rivayetler ise rey ve ictihad alanıdır.  Tabiundan gelen sebeb-i nüzul rivayetleri mürseldir. Tabiun, sahabiyi atlayarak hadisi ref’ etmiştir.

  Esbab-ı Nüzul Rivayet Sigaları

 Sebeb ifade etmede nass olan rivayetlerde, rivayetin lafız ve sigalarından başka bir unsura ihtiyaç olmadan nüzul ortamına ait olduğu anlaşılır. Sebeb ifade etmede nass olmayan rivayetlerde ,rivayetin lafız ve sigaları, rivayetin nüzul rivayeti olduğunu anlamak için yeterli olmaz.

  Esbab-ı Nüzul Rivayetlerinin Tasnifi

 Rivayetler, birçok açıdan tasnif edilmişlerdir.

A. Esbab-ı nüzul rivayetlerini ‘vürudu’ itibariyle tasnif etmek.

B.  Hadis usulü kriterlerine göre tasnif etmek.

C . Şah Veliyyullah Dihlevi tasnifi.

D . Tahir b. Aşur tasnifi.

E . Rivayetlerin nev’ileri açısından tasnif edilmeleri. Bu da kendi içinde  esbab-ı nüzul rivayetleri ve tefsir için esbab-ı nüzul rivayetleri olarak ikiye ayrılır.

 Esbab-ı Nüzul Rivayetlerinde İhtilaf

 Tefsirde iki tür ihtilaf vardır. 1. Nakle dayanan ihtilaf.  2. İstidlalden doğan ihtilaf.

Esbab-ı nüzul rivayetlerinde iki temel ihtilaf sebebi vardır. A. Her ayete sebep aramanın sonucu mezhebi hareketler, şahısları ebedileştirmek,  haberler ve uydurma rivayetlerin esbab-ı nüzul alanına dahil edilmesidir. B. Esbab-ı nüzul rivayetleri, nüzul ortamına dahil olanlar ve tefsir için yapılan değerlendirmeler olarak tasnif edilmemeleri.

 Esbab-ı Nüzul Meseleleri

1 .  Taaddüt Meselesi

a  Nüzul Sebebinin Taaddüdü: rivayetler öncelikle sahih olmalıdırlar. Sebebin taaddüdünü kabul etmek, ayetin tekrar tekrar indiğini kabul etmektir. Zerkani’ye göre taaddütten bahsetmek için  iki rivayet de sıhhat bakımından eşit olmalı, birini tercih etme sebebi olmamalı, iki sebep arasını cem mümkün olmamalı, bir de zaman birliği , yakınlığı olmamalıdır.

b  Nüzulün Taaddüdü:  Bir hadise sebebiyle birden çok ayetin nazil olmasıdır.

2 . Hükmün veya Nüzulün Taahhuru

 Bu meseleden Zerkeşi ve Suyuti bahseder. Zerkeşi, nüzulün hükümden önce olabileceğini belirtirken, Suyuti, önce hükmün taahhürünü, sonra nüzulün taahhürünü inceler.

3 . Umum-Husus Meselesi

Muteber olan sebebin hususu değil, lafzın umumudur. Nass, amm siga ile varid ise, nassın umumuyla amel etmek gerekir. Hüküm vermede nasların şümulüne bakılır. Nasların varid olmasına vesile teşkil eden sebeplere bakılmaz. Bu konuda icmadan bahsedilebilir. O zaman şu denilebilir. Esbab-ı nüzul rivayetleri Kur’an’ı anlamada araçtır. Yoksa nüzul sebebi olan soru veya hadiseleri, tahsis vasıtası kabul etmemek gerekir.

Esbab-ı Nüzulle İlgili Disiplinler

1 Hikmet-i Teşriiyye: şer’i hükümlerin hikmetlerini belirlemek için selef alimleri nüzul sebeplerine başvurarak hikmet ve gayelere vakıf olmuşlardır.

2  Mübhematü’l-Kur’an: Kur’an’ı Kerim’de müphem bırakılan kelimeleri açıklamayı konu edinen ilimdir. İsm-i işaret, ism-i mevsul,zamirler vs,’leri . Bu ilim,nakli ilimdir. İçtihada mahal yoktur.

3  Tenasüb-İnsicam: Sureler ve ayetler arasında irtibatlar kurmaktır. Bu irtibatlar, akli , hissi, umumi-hususi anlamlar üzerinde durur. Selef alimleri bu ilimle uğraşmazken halef alimleri ilgilenmişlerdir. Parça parça indirilen ayetler, tevkifi yerine Kur’an’ın insicamını temin etmek üzere edebi siyakla uyumlu yerleştirilmişlerdir. Münasebet ilkeleri ışığında ancak belirli bir noktaya kadar varılmalıdır. Zorlamaya gidilmemelidir. Bu da münasebette içtihadın rolünü gösterir. Münasebet, aklın kabul ettiği mantıki bir olgudur.

İlk dönem alimleri, tefsir olsun hadis olsun, ilimden birşeylerin kaybolması endişesiyle rivayetleri eserlerinde toplayarak ayıklama işlerini sonraki alimlere bırakmışlardır.

II.                BÖLÜM

Kur’an’ı Kerim’in Anlaşılmasında Esbab-ı Nüzul’ün Yetersiz Kalması

1  Rivayetler Açısından : Hadis usulü açısından incelendiğinde,sahabe ve tabiundan rivayet edilen esbabı-ı nüzul rivayetleri,tefsir için yapılmış rivayetlerdir. Müsned hadis değildirler. Çünkü Kur’an’ı anlama hususundaki çaba ve içtihatlardır. Bütün sebeb-i nüzul rivayetleri hadis usulü kriterleri açısından ele alınarak sahih,müsned,merfu rivayetler belirlenir.

  Tabiinin sahabi ismi anmadan rivayet ettiği hadise Mürsel denir. Mürsel sebeb-i nüzul rivayetinin hüccet olma durumu tartışılmıştır.

Senetsiz rivayetlerin varlığı da bir dönem problem teşkil etmiştir. Bütün sebeb-i nüzul rivayetleri hem sened hem de metin tenkidine tabi tutulmalıdırlar. Senedler  bu alan kıssacılara kalmıştır.

Rivayetlerin tasnifine dikkat edilmemesi ,esbabı-ı nüzulün rivayetler açısından yetersiz kalmasının sebeplerindendir. Esbab-ı nüzul rivayetleri, nev’ileri açısından tasnif edildikten sonra hadis usulü kriterleri açısından elden geçirilmelidir. Esbab-ı nüzul rivayetleriyle tefsir rivayetleri ayırımından sonra rivayetlerin sıhhati dikkate alınmalıdır.

Esbab-ı nüzul rivayetinin sahih olmasının yanında sebebiyet de ifade etmesi gerekir. Sebeb ifade etmede nass olan rivayetlerde bu özellikle aranmalıdır.

2  Umumu, Hususileştirme Açısından : Sebebiyet ifade eden esbabı-ı nüzulün, nass olarak umum değil de husus ifade ettiği şeklinde anlaşılma çabalarıdır. Aslaolan, sebebin hususiliği değil, lafzın umumiliğidir.

3  Taaddüd- Taahhür Açısından :  Nüzul sebebi olarak bir ayet için birçok rivayetin bulunması sebebiyle ortaya çıkan nüzulün taaddüdü-taahhuru meselesidir. Sahih olan farklı rivayetlerden biri nüzul sebebidir. Diğerleri ise esbab-ı nüzul değerlendirmeleridir.

4  Tarih İlminden Yararlanma :  Tarihi gerçeklere aykırılık, esbab-ı nüzulün Kur’an’ın anlaşılmasında  yetersiz kalma sebeplerindendir. Buna da her ayete nüzul sebebi arama çabaları sebep olmuştur.

 

 

III.             BÖLÜM

Esbab-ı Nüzule Yeni Yaklaşımlar

Esbab-ı nüzule olan ihtiyacın sınırlarını belirlemek için, birtakım ilkelerden bahsedebiliriz.  Sebeb-i nüzul olmazsa, zahir nass, mücmel nass olarak anlaşılabilecekse ve en önemlisi de Kur’an anlamaya çalışılırken üstü kapalı bir ifade de manayı yakalamak için bekleyiş oluyorsa , sebeb-i nüzule ihtiyaç var demektir.

Rivayetlerin , hadis usulü kriterleri açısından tenkide tabi tutulmaları gerekir ki bu şöyle yapılabilir: Rivayet tefsir zaaflarından kaynaklanan isnatların sağlamı zayıfından ve uydurmadan ,  hadis usulü kriterleriyle ayıklanabilir. 

 Senetsiz ve kesintili senetli rivayetlere dikkat edilmelidir. 

Mezhebi kanaatlerle vaz edilen sözlere dikkat edilmelidir.  

Esbab-ı nüzul rivayeti müsned-merfu olur,

esbab-ı nüzul değerlendirmesi mevkuf olur.                                                           

Tabiinin değerlendirmeleri ise Mürsel olur.

Sened tenkidinin yanında metin tenkidi de yapılmalıdır. 

Rivayetlerin tasnif edilmesinde önem arz eder. İkili bir tasnife gidilmelidir. Biri esbab-ı nüzul rivayetleri, diğeri ise, tefsir için olan sebeb-ı nüzul rivayetleri-değerlendirmeleridir.

   Esbab-ı Nüzul Rivayetleri

Gerçek nüzul sebebi olan kıssa, hadiselerdir. Sahabenin rey ve içtihadı yoktur. Bunlar, sened ve metin açısından sahih olan müsned-merfu hadislerdir. Rivayet sigası, sebeb ifade etmede nass olan sigalardandır. Nüzul hususi olsa da aslolan umum’dur.

Tefsir için olan esbab-ı nüzul rivayetleri ise;

Kur’an’ı Kerim’in anlaşılması amacıyla yapılmış nüzul sebebi değerlendirmeleridir.  Bunlar, nüzul asrı ve ortamında cereyan etse de, ayetin inmesine sebep olan değildir. Bu değerlendirmeler üç gruptur:  1  Hz. Peygamberin yaptığı sebebi nüzul değerlendirmeleri, 2  sahabe ve tabiinin değerlendirmeleri,  3 müfessirlerin değerlendirmeleri.

Esbab-ı nüzul değerlendirmesinde Kur’an’ı Kerim’in bütünlüğü her zaman gözönünde bulundurulmalıdır. Bütün olarak Kur’an’ı Kerim, Kur’an’ın tüm özelliklerini kucaklayan bir sistemdir. Kur’an bütün olarak, parçaları inmeden, ayrıntılı plana göre tertip edilmiştir.

Esbab-ı nüzulden yararlanırken siyak ve sibak gözönünde bulundurulmalıdır. Kur’an’ın bütünlüğüne dahil bir kavramdır. Bağlam, yani sözün gelişi, öncesiyle sonrasının uygunluğu dikkate alınmalıdır. Ayetlerin bağlamı,konteksiyle uygun olmayan rivayetlere itibar edilmemelidir.

 

SA’LEBE KISSASI

Esbab-ı Nüzul Nedir?

Nüzul zamanı içinde olup biten Kur’an’ı Kerim – insan arasındaki iletişim , eğitim sürecini gösteren resmedilmiş olaylardır.

Sa’lebe hadisi, Tevbe suresi 75. Ayetin nüzul sebebi olarak  Sa’lebe b. Hatıb kıssası zikredilir. Bu kıssa ilk olarak  sire, meğazi ve teracim kitaplarında zikredilir. Yine rical ve tarih kitaplarında  da hadise yer alır.

Ulemanın ,kıssayla alakalı değerlendirmesinde iki husus ortaya çıkıyor. Sa’lebenin vasıfları ve hadisenin sıhhat derecesi.

Sire, rical ve tarih kitaplarında Sa’lebe kıssasının sıhhat derecesi hakkında üç farklı görüş vardır. Hadis kitaplarında bu kıssayı rivayet eden alimlerin bazısı kıssayı nakille yetinmişken, bazısı da sıhhati hakkında görüş bildirmişlerdir. Bazı muhaddisler de Sa’lebe kıssasını ,hadis ve senedi hakkında mülahazalarını da ifade ederek rivayet etmiştir.

Tefsir kitaplarında ise, Sa’lebe kıssasına iki türlü yaklaşım vardır. Kıssayı sahih kabul edenlerle sıhhatine şüpheyle bakanlar şeklindedir.

Esbab-ı nüzule yeni yaklaşımla salebe kıssası değerlendirilirse, öncelikle, Sa’lebe kıssası rivayetleri hadis usulü açısından tenkit edilmelidir. Yapılan araştırmada, hadisin senedinin zayıf olduğu anlaşılmıştır. Tefsir ve hadis eserlerinde yer alma sebebi ise bunların kaybolma endişesi ve tetkikini sonraki alimlere bırakmaları, hadisçilerin de senedi zikretmeyi yeterli görmeleridir.

İkinci yaklaşım olarak rivayetler tasnif edilmelidir.  Ayetin sebeb-i nüzulü hakkındaki farklı birçok rivayet ihtilaf sebebidir. Bu rivayetler  a ) sebeb-i nüzul rivayetleri, b ) tefsir için olan esbab-ı nüzul değerlendirmeleri olarak tasnif edilmelidir. Sa’lebe kıssasında, sebeb-i nüzulü tayin ederken, rivayetlerin kalıplarından,sigalarından, sebep ifade etmede nass olup olmadıklarına bakılmak suretiyle yapılacak araştırma neticesinde Sa’lebe kıssasının , sebep ifade etmede nass olmayan rivayetler grubuna girdiği anlaşılmaktadır.  Rivayetler, ravileri açısından da incelendiğinde sa’lebe kıssası, esbab-ı nüzul rivayetleri değil de, tefsir için olan esbab-ı nüzul rivayetleri,değerledirmeleri grubuna girer.

Üçüncü yol olarak da tarih ilminden yararlanılmalıdır. Hicretin 9. Senesindeki bu hadiseye , devlet cebrinin uygulanması gerekip  böyle bir cebir söz konusu değilse bu kıssanın tarihi hakikatlere göre de gerçek olmadığı söylenebilir.

 Son olarak da Kur’an’i bütünlük, siyak-sibak bağlamında değerlendirmek gerekir Tevbe suresi 75. Ayete  , bu açıdan bakıldığında, siyak ve sibak da, Kur’an, bütün olarak inanan ve inanmayanın karakterlerinden, ilkelerinden bahsederek evrensel ebedi mesajını fertlere kilitlemez.

Bütün bu yollardan yapılan Sa’lebe kıssasının , Tevbe suresi 75. Ayetinin sebeb-i nüzulü olup-olmadığı araştırmasında, olayın, ayetin nüzul sebebi olmadığı anlaşılmıştır.

 

TARİHSELLİK VE ESBAB-I NÜZUL

Tarihsellik kavramının dille ifadesi terimdir. Kavram, fikrin ,bilginin dille ifade edilmesidir. Terim de, kavramı dille anlatan dilsel simgedir.

Tarihsellik de bir kavramdır. Şunu ifade eder. İnsanın tarihi tecrübelerinin ve bu alandaki cereyan eden zihni faaliyet sonucu oluşan düşünce ve bu düşünceden doğan fikirlerdir.

Zaman içinde kavramlar da değişebilir. Bu da kavramların izafiliğini gösterir.

Her kavramda seçiklik ve açıklık vardır, kavramı diğerlerinden ayırır, açıklık kavramın içeriğini doldurur.  İşte tarihsellik kavramında insanın tarihiyle değişen yön kavrmın içeriği,mahiyeti yani açıklığıdır. Çünkü insan değişkendir.

Kökü bize ait olmayan tarihsellik kavramının yanında tarihselcilik, tarihsicilik kavramları da batıda çokça kullanılmış ve bulanık anlam çerçevelerine sahip olmuşlardır.  Bu anlam bulanıklığı neticesinde çoğu kez birbirlerinin yerlerine kullanılır olmuşlar, kullanılmaya da devam edilmektedirler.

Tarihselciliğin çeşitli anlam biçimleri şöyle de birleştirlebilir. Tarihselcilik, bir şeyi yeteri kadar anlamak ve değerini de yeteri kadar takdir etmek için ,o şeyi, işgal ettiği yer ve gelişim süreci içindeki rolüne göre düşünmektir. Metodolojik olarak da her olayı, merhalesi olduğu daha geniş bir sürece ve o süreçte oynadığı role göre göz önününe alınarak anlaşılabilir.

Tarihselciliğe ,şöyle de diyebiliriz. Tarihselcilik, batı düşüncesinin zihinlere hermenötik bir açılım getirme çabasıdır.

Tarihsellik kavramını, islam düşüncesinde değerlendirirken, geçirdiği tarihsel süreç ve mana sapmaları göz önünde bulundurulmalıdır.  

Batıyla islam dünyasının, kainat, tabiat ve beşere bakışları farklıdır. Böyle olunca ,batı ürünü aydınlanma dönemi öncesi ve sonrası ürünü olan tarihsellik kavramını anlamak için buna dikkat edilmelidir. Bunun yanında islamın beşeri ve tabiat ilimlerine bakış açısı da ortaya konulmalıdır.

Varolanın bilgisine farklı açılardan bakarak, farklı metotlarla ulaşılır. Bundan , bilgi türleri ( din,felsefe, bilim, sanat, düzenli bilgi, büyüsel bilgi ) doğar.  İnsan , zamana ve ihtiyaca göre hayatı tanımak ve anlamlandırmak için bunlardan birini kullanır. Bu bilgi türlerinin kullanımının bütünü kültürdür. Kültürün bir kısmı , onu inşa eden topluma aittir ki buna özgü kültür denir. Bir kısmı da bütün insanlığa ait olur. O da ortak kültürdür. Tarihsellik ve tarihselcilik de batı kültüründen neşet etmiş özgü kültüre ait kavramlardır. Fakat yapıları gereği de ortak kültürle etkileşim halindedirler.

Kavramlar da adeta var olanın kütüğü gibidir. Var olan tanınıp ona nüfuz edilince kütükteki hükümler çoğalır, değişebilir. İnsan bilgisinin değişmesi, ortak kültür etkileşimleri bunu ifade eder.

Esbab-ı nüzulle tarihsellik arasında nasıl bir ilişki kurulabilir? Kur’an’a göre tarih ve tarihsel olan, bütün zamanlarıyla insanın faaliyet sahasıdır. Nüzul asrında insan, kendi hareketleri arasında seçme yapmayı sağlamak için Kur’ani değer duygusuna yöneldiler ve Hz. Peygamberi, önderleri olacak örnek insan seçtiler. Esbab-ı nüzul, Kur’an’ın ilk muhatabı olan insanın yapıp ettikleri ise , Kur’an, bu insanın birçok problemine cevap vermiştir. İnsan, içinde yaşadığı duruma anlam verdiği sürece hayatını sürdürebilir. İnsan, tarihsel oluşa bütün varlık koşullarıyla katılır. Hedefleri, değerleri, dinsel inançlarıyla, bilgisiyle.

Esbab-ı nüzul, mekan-zamanda vuku bulması ve sahih (müsned-merfu) rivayetle bize ulaşması açısından tarihseldir, tarihsel gerçektir. Nüzul ortamı hadiselerinin , sorularının karşılığı olarak da tarihsel olanın varlık biçimidir. Bu rivayetler, Kur’an’ı Kerim’in anlaşılmasında orijinal yorum ve orijinal tarihtir. Ama tefsir için olan esbab-ı nüzul rivayet ve değerlendirmeleri Kur’an’ın anlaşılmasında düşünülmüş yorum, Kur’an’ın tarihinde düşünülmüş tarihtir. Esbab-ı nüzule, doğrudan nüzul ortamında fiili alanı ve somut hayatı göstermesi açısından aracı delillerdir.

 

 


0 Yorum - Yorum Yaz
Ders Malzemeleri
Lütfen Kopyalamayınız!
2021-2022 Arşivi
2020-2021 Arşivi
2019-2020 Arşivi
2018-2019 Arşivi
2017-2018 Arşivi
2016-2017 Arşivi
2015-2016 Arşivi
2014-2015 Arşivi
2013-2014 Arşivi