Kur'an ve İnsanın Anlam Arayışı
"Oku-Düşün-Anla-Yaşa: Güncel değerleri yaşayarak öğrenip-üreterek hayata katıyorum!" Prof. Dr. Ahmet Nedim SERİNSU
    • İyilik yap,
      elinden geldiğince iyilik yap...
    • Mehmet SERİNSU (Şumnu 1925-Ankara 8.Eylül.2016 Perşembe)
    • Okuyacaksınız, okutacaksınız!
      Kürsüde, minberde, mektepte ve üniversitede.
      İlmin en büyük ibâdet olduğunu halka öğreteceksiniz.
    • Nurettin TOPÇU (1909-1975)
    • Küçük şey yoktur!
    • Kemal URAL (v. 30.Nisan.2016)
    • Her zaman en güzel eylemi (salih ameli) çıkarabilmek için çok çalışmak,
      ben’i bulup biz’i de keşfedip hep beraber yürüyebilmek
      ve hizmet edebilmek,
      istikbalin ikbal ışığı olmak
      ve memleketi ışığa boğacak gayreti yaşamak
      gerçek Ankara İlâhiyatlı olmak bu demek.
    • İnsanı insan kılan,
      onun bağlı bulunduğu değerler sistemidir.
    • Prof. Dr. Necati ÖNER (v. 2 Ocak 2019)
    • Yaşamak,
      hizmet etmek ve af dilemek için bir mühlettir.
    • Elbistanlı Dr. Rahmi ERAY (1918-1958)

Sayfa 2    08.04.2013

Kur'an ve Bağlam’ın ikinci kitabı Sa’lebe Kıssası -Esbâb-ı Nüzule Yeni Bir Yaklaşım-‘ı mütalaanızın sonuçlarını maddeler halinde yazınız.

Hedef Tarih: 23 Nisan 2013


SA'LEBE KISSASI    03.04.2013

                                                                                                                       AYSUN ÖZSUNAR / YÜKSEK LİSANS 

ESBAB-I NUZÜL’E YENİ BİR YAKLAŞIM IŞIĞINDA SA’LEBE KISSASI VE DEĞERLENDİRİLMESİ

      Sa’lebe kıssasını yorumlamadan önce Esbab-ı Nuzul’un Kuran’ı anlamada yetersiz kalmasının sebebleri ve bunun doğurduğu olumsuz sonuçları tesbit etmek konuyu daha iyi anlamamıza ışık tutacaktır.

     Esbab-ı Nuzul Kur’an-ı Kerim’in anlaşılmasında ‘’Kur’an-ı tarihi bir görüş açısı’’ içine koyar.Buda Kur’an’ın nuzul ortamını bilmeye tanımaya imkan sağlar.Ayetlerin ima yoluyla ele aldığı olayları umimileştirerek Kur’an’ın evrenslliği ilkesiyle geçmişe, şimdiye ve geleceğe ışık tutar.

      Esbab-ı Nuzulun rolü Ku’ran’ı anlamada bu kadar önemliyken neden Esbab-ı Nuzul Kur’an’ın anlaşılmasında yetersiz kalmıştır?Bu sorunun cevaplarını şu şekilde sıralayabiliriz.

 * Rivayetler açısından yetersizlik:Bir dönem senetsiz rivayetler çokça kullanılmıştır.Esbab-ı Nuzul sebebleri hadis ilminin metodolojisi içerisinde iyi bir değerlendirmeye tabii tutulmalıdır.Bu konuda  bir çok  mürsel rivayetler yapılmıştır.Hadis ilmindeki isnad ve sened konusu bu ilmin ilkeleri içerisinde incelendiğinde;  isnad,senedin asıl sözüne yani hadisin metnine ulaştıran bir vesiledir.Muhaddisler daha ziyade hadisin senedi yani metni üzerinde durmuşlar ve kusuru sened üzerinde bulmuşlardır.İşte hadis alimleri kusurun senet yani metin üzerinde olduğu haraketiyle sebebi nuzul rivayetlerini metodolijik bir tenkide tabii tutarak mevzu olanları ayıklamalıdır.Mürsel-i sebebi nuzul rivayetleri göz önünde bulundurularak derlenmeli sonra senet ve metin tenkidi yapılmalıdır.

* Fıkhı içerikli rivayetler sebebi nuzul rivayetleri ile teknik bakımdan karşılaştırılmamalıdır.

* Rivayetlerin tasnifi zorunludur.Esbab-ı Nuzul rivayetleri ile tefsir için yapılan esbabı nuzul rivayetleri birbirinden ayrılmalı ve bunlarda kendi içinde yeniden tasnif edilmelidir.

* Rivayet sigalarına (kalıplarına) dikkat edilmelidir.Sebeb ifade etmede nass olarak kullanılan ifadelerle,ihtimal olarak kullanılan nass olmayan ifadeler aynı derecede mütala edilmemelidir.

* Kur’an’ı Kerim’in anlaşılmasında asıl olan sebeb hususilik değil lafzın umumiliğidir.Umumi husisileştirenler Kur’an-ın anlaşılmasını güçleştirmektedirler.Hümeze suresinin sebeb-i nuzulu bu konuya güzel bir örnektir.Sure,Hz.Peygamberi gördüğü zaman o’nu diliyle çekiştirip,kaş göz hareketleriyle alay eden Umeyye b.Halef sebebiyle nazil olduğu söylenirken bazı haberlerde surenin Ahnes b.Şurayk bazıları Cemil b.Amir bazılarıda el-Velid b.Muğire sebebiyle nazil olduğunu söylemiş, olayın özü yerine tamamen kişiler üzerinde durulmuştur.Halbuki bu hususileşme yerine Humeze Suresinin bir uyarı olduğu ifade edilerek olumsuz insani nitelikler,başkalarını küçük görme,alay etme arkadan çekiştirme,mal yığma sevgisi gibi her zaman ve her mekanda görülen insanın yapıp-etmelerinin üzerine yapılan vurgu olayı umimileştirmedir ve Kur’an’ın evrensellik anlayışına daha uygun bir durumdur.

* Taddüt ve taahür konusuda diğer problemlerdendir.Bazı alimlerimiz taddüt (tekerrür eden ayetler)’ün fazileti üzerinde dururken bazı alimlerimizde kendi gerekçelerini göstererek gereğinden fazla tekerrür yapıldığı ve bununda gereksiz olduğunu söylemiştir.Hem taadüt hem taahhür meselesinde de sebeb-i nüzul ve tefsir için sebeb-i nuzul ayırımın yapılması ve sigalarında tenkidi yapılarak rivayetlerin sınıflandırılmasının önemi birkez daha ortaya çıkmıştır.

* Esbab-ı nuzulde tarih ilimlerinden ve metodolijisinden de gereği gibi yararlanılmamıştır.Her ayete bir nuzul arama çabaları ile geçmiş ümmetlerle ilgili olaylar ile nuzul ortamı olaylarını karşılaştırmalar sonucu esbab-ı nuzul rivayetlerindeki tarihi gerçeklere aykırılık ve zamansal uyumsuzluk esbab-ı nuzulu Kur’an’ın anlaşılmasında yetersiz kılmıştır.

İşte esbab-ı nuzulun yukarıda saydığımız yetersizlikleri esbab-ı nuzul rivayetlerini eserlerinde çokça kullanan tarihçiler ve rivayet tefsirleri yazarları tarafından istismara açık olmuştur.İstismara açık olan bu konular ile ya şahısları ebedileştirmişler yada mezhep taassubu ile Kur’an’a yaklaşan fikir ve tavır sahiplerinin mezhebi fikirlerini dayatmalarına sebeb olmuştur.

SA’LEBE KISSASI

     İnsanoğlu fıtratı gereği,Kur’an-ı Kerim’in lafızlarını bilmek,anlamak ister.Kendi bilgi ve birikimleriyle tefekküre,tezekküre ve tedebbüre dalarak Kur’an’ı anlamlandırmaya ve meselelerine çözüm bulmaya çalışır.Buda Kur’an’ı Kerim’i anlamada yorum zenginliğine sebeb olur.Aslında esbab-ı nuzül rivayetleri Kur’an’ı yorumlamada zengin bir malzeme kaynağıdır.Ancak esbab-ı nuzulde her ayete nuzül sebebi arama çabaları,ayetin birçok yönü var diye düşünmek yerine nuzül sebebi ile sınırlandırmak ve ayeti nuzul çevresindeki olaylarla sıkıştırmak esbab-ı nuzulun yorum zenginliğini engeller.

     Sa’lebe kıssası buna güzel bir örnektir.Kıssa kısaca şöyledir:Sa’lebe,Hz.Peygamberin huzuruna gelerek kendisinin mal varlığını artırması için dua etmesini ister.Hz Peygamber bu isteğe şu şekilde cevap verir.’’Ya Sa’lebe hakkını eda ettiğin az,takat getiremeyeceğin çoktan hayırlıdır.’’der.Sa’lebe her hak sahibinin hakkını vereceğine yemin ederek isteğinde ısrar eder,Hz Peygamberin duası üzere Sa’lebe’nin malı çoğaldıkça çoğalır malı Medine’ye sığmaz olur bir vadide yaşamaya başlar.Cemata ve cumalara gelmez olur.Hz.Peygamber Salebenin durumunu sual eder ,durumunu öğrenir.Sadakaları toplamak için iki tahsildar gönderir.Tahsildarlar insanlardan sadakaları toplarlar Sa’lebe’ye uğrayıp  sadaka ile ilgili fermanı okuyup sadakayı istediklerinde Sa’lebe ‘’Bu cizyeler ne?Bunlar cizyenin kardeşi,hele siz gidin ben biraz düşüneyim.’’diyerek sadakaları vermek istemez.Tahsildarlar dönüp durumu Hz.Peygambere daha olanları söylemeden Peygamber efendimiz ‘’vay Sa’lebe’ye ‘’der.Bunun üzerine Tevbe suresinin 75.ayeti nazil olmuştur.Daha sonra Salebe sadakayı getirmiş fakat Hz.Peygamber ‘’AllahTeala beni senin sadakanı kabulden men eyledi’’ diyerek sadakayı kabul etmemiştir.Hz.Peygamberin vefatından sonra Sa’lebe zekatını Hz.Ebu Bekir’e getirmiş kabul etmemiş,Hz.Ömer’e getirmiş kabul etmemiş ve Hz.Osman zamanında helak olmuştur.

    Tevbe Suresi(9/75) ayetinin nuzül sebebi olarak zikredilen Salebe b.Hitap kıssasını hemen hemen tefsirle uğraşan her alim anılan olayı sınırları içerisinde ele almıştır.Aslında olmamış bir olay,olmuş gibi gösterilip üzerinde birçok fikirler ileri sürülmüştür.

     Tefsir kitaplarında Sa’lebe kıssası birçok alim tarafından farklı yorumlanmıştır. İbnul-Arabi el-Maliki(543/1148) Tevbe suresinin 75.ayetinin sebeb-i nuzulu hakkında üç görüş ifade eder ve ‘’Bu görüşlerin en sahihi budur.’’ diyerek seçtiği görüşün hangi kriterlere göre olduğunu bildirmez.Fahreddin Razi(606/1209) gerçekte olmayan bu olayı zikrettikten sonra ‘’ Cenabı Hak,zekatı vermekle emir buyurduğu halde,nasıl olurda,Hz.Peygamber Sa’lebe’nin zekatını kabul etmemek caiz olur?’’sorusunu sorar ve bu soruya üç farklı cevap verir.el-Hazin,Ebu Hayyan,İbni Kesir Suyuti el-Kasim gibi alimlerimizde benzer yorumlar yaparak okuyucunun zihninde karışıklığa sebeb olmuşlardır.

    İbn-i Hazm ise rivayeti inceler,hadis metodolijisi açısından değerlendirir,hadiseye bütüncül bakar.Kıssada geçen ve islamın genel ilkelerine aykırılık arz eden hususları mantıki delillerle çürütür.İbn-i Hazm’a göre bu kıssa batıldır.Çünkü Hz.Peygamber vefatından önce Arabistan’da iki dinin bırakılmamasını buyurmuştur.Buna göre şayet Salebe müslümansa Allah zekatın alınmasını emretmiştir.Hz.Ebu Bekr ve Ömer zekatı almakla ve Allahın emrini yerine getirmekle sorumludur.Şayet Sa’lebe  kafir ise Arabistan’dan ihraç edilmesi gerekir.Ayeti siyak-sibak bağlamında da incelendiğinde ayetin münafıklar hakkında indiği görülür.Muhammed Reşid Rıza’da benzer bir tutum gösterir.

     Sire,rical ve tarih kitaplarında Sa’lebe’nin vasıfları ve hadisenin sıhhat derecesi hakkında farklı görüşler vardır.Vasıfları hakkında söylenenler şunlardır:Evsli olan ensardandır,Bedir ehlindendir,Uhud ehlindendir,Mescidi Dırar kuranlardandandır,Tebük Gazvesine katılan münafıklardandır,Ukeydir b.Abdilmelik gazvesine katılan Mescidi Dırar ehlindedir gibi farklı görüşler vardır.Hadisenin sıhhati açısından ise İbnu’l Esir Sa’lebe kıssasıyla ilgili olarak hicretin 3.yılında cereyan eden bir harpte ölen bir kimsenin hicretin 9.yılında cerayen bir hadisede yer almasının mümkün olmadığını söyleyerek hadisenin doğru olmadığını öne sürmüştür.

Hadis kitaplarında konunun ele alınması ; ilk zamanlarda tefsirler hadis rivayetleri olarak ele alındığından tefsir tarihi açısındanda önemlidir.el-Halimi Sa’lebe kıssasını Cenab-ı Hakka ahdeden ve ahdine vefa göstermeyenlere örnek olmak üzere nakletmektedir.Ancak Sa’lebe pişmanlık gösterdiği halde Hz.Peygamber tarafından neden kabul edilmediği konusundaki araştırma ve yorumları önemlidir.Beyhaki gibi bazı alimler ise bu olayı tefsir ehli arasında meşhur bir hadis,zayıf senetlerlede mevsul olarak rivayet etmişlerdir.

    Sonuç olarak; Sa’lebe kıssasına geçmeden önce yukarıda zikretiğimiz esbab-ı nuzulün hangi açılardan Kur’an’ı anlamada yetersiz kaldığı durumlar göz önüne alınarak;

*Sa’lebe kıssası rivayetleri ilk olarak hadis usulu açısından tenkid edilmelidir.

*Bu konudaki rivayetler tasnif edilmelidir.

*Tarih ilminden faydalanılmalıdır.

*Kur’an’i bütünlük ve siyak-sibak açısından değerlendirilmelidir.

Tüm bu birbirinden farklı yorumlar esbab-ı nuzül rivayetlerin Kuranın anlaşılmasında yorum zenginliğine engel olmadan nasıl değerlendirildiğini gösterir.

 


0 Yorum - Yorum Yaz

SA'LEBE KISSASI    22.04.2013

 Hikmet Kıratlı

12912709

Yüksek Lisans 

Tevbe 75. ayeti hakkında sebeb-i nüzul olarak Sa’lebe bin Hatıb’ın başından geçenler anlatılmaktadır. Hatırlanacağı üzere bu kıssanın uydurma olduğu ve esbab-ı nüzul ilmi açısından değerlendirilmesi yapılmıştı. Bu siyak-sibak çerçevesi içerisinde bir yaklaşım ile bu ayetin bağlamına dikkat ederek ,ifadeleri , siyak sibak çerçevesinde anlamanın önemini ve bu çerçeveyle ilgisi bulmayan esbab-ı nüzul rivayetlerinin tutarsızlığını göstermesi bakımından Sa’lebe kıssası bir örnektir. Sa’lebe kıssasını tefsirlerinde naklederek bu ayetleri yorumlayan bir çok müfessir siyak-sibakı ihmal etmişler ve yanlış anlamalara düşmüşlerdir. Halbuki bağlam çerçevesinin Kur’an ın anlaşılmasındaki yerine özen gösterselerdi Tevbe suresinin bu ayetlerini doğru anlayacaklardı. Çünkü siyak-sibak münafıklardan bahsetmektedir.Dolayısıyla surenin 75’inci ayetine bu bağlamda bir

yaklaşımla Allah’a ahdini bozan ,vadinin hilafına hareket eden ve bu eylemlerin sonunda

da kalplerine nifakın yerleştiği insan karakterlerinden bahsedildiği görülecektir.O halde

Tevbe suresinin bu ayetlerinin bağlamı münafık insan tipine ait birtakım sıfatlardır.Verilmek

İstenen mesaj belli bir şahsın kınanması değil evrensel bir karakterin sıfatlarını sayarak müminleri bunlardan sakınmaya çağırmaktadır.

Kur’an-ı Kerim’in anlaşılmasında esbab-ı nüzul rivayetlerini değerlendirirken ayetlerin

Siyak-sibakına mutlaka bakılmalıdır.Ayetlerin bağlamı ile mütenasip olmayan rivayetlere,

Yukarıdaki örnekte olduğu gibi ,itibar etmemekte yarar olduğu açıktır.Nass-siyak-sibak-rivayet uyumu kesinlikle göz ardı edilmemelidir.

Sa’lebe Kıssası esbab-ı nüzul rivayetleri ve rivayet değerlendirmeleri olarak tasnif edilmez ise nüzul ortamında cereyan etmemiş bir hadise veya etse bile nüzule sebep

Olmamış bir hadise o döneme mal edilebilmektedir.Sahabenin , tabiununun kendi re’y ve

içtihatları ile yaptıkları bir sebebi nüzul değerlendirmesi , nüzul asrında olmuş gibi kabul

edilmektedir.

Sa’lebe kıssası rivayet kalıplarının da gösterdiği ikinci tür esbab-ı nüzul rivayetlerindendir.Yani bu olay nüzul ortamında cereyan etmemiştir veya etmişse bile ayetin

Nüzulüne sebep olmamıştır.

Ayeti kerimeyi zikredilen esbab-ı nüzul rivayeti ve tefsirdeki diğer rivayetler ile anlamaya çalışmak Kuran yorum zenginliğini daraltır.Her ayetle bir nüzul sebebi aramak,yada sınırlamak,yorum zenginliğini engellemiş olur.

Tarih ilminden faydalanılmalıdır.bu konudan bakıldığında sa’lebe kıssasını tarihi hakikatler doğrulamaktadır.


0 Yorum - Yorum Yaz


YÜKSEKLİSANS-12912776 / MÜCELLA TEKİN 

SA’LEBE KISSASI – ESBÂB-I NÜZUL’E YENİ BİR YAKLAŞIM

Esbâb-ı nüzul, Kur’an’ın anlaşılmasında bize bir boyut kazandırmaktadır. Ama asıl mesele Kur’an’ın anlaşılmasında esbâb-ı nüzulü nasıl değerlendireceğimizdir. Bu kitapla varılmak istenen amaç, öncekilerin yaptıkları gibi esbâb-ı nüzulün faydalarını tekrarlamak değil, yeni yaklaşım ilkeleri koymaktır. Bu ilkeler birinci kitapta belirlenmiş olup şimdi de Sa’lebe Kıssa üzerinden tatbik edilecektir.

Tevbe Suresi 75. ayetinin (“Yine onlardan kimi de Allah’a: Eğer bize lütfundan ihsan ederse muhakkak tasaddukta bulunuruz. Ve muhakkak sâlih kimselerden oluruz, diye Allah’a söz vermişlerdi.”) nüzul sebebi olarak rivayet olunan Sa’lebe Kıssa’sı meşhurdur. Ele alındığı;

1) Sire, Rical ve Tarih kitaplarında;  Sa’lebe’nin vasıfları ve kıssanın sıhhat derecesi üzerine farklı görüşler ortaya koyanlar, 2) Hadis kitaplarında; Senedinin zayıflığından bahseden rivayetler veya sadece rivayet edip başka bir yorum yapmayanlar,   3) Tefsir kitaplarında; kıssanın sıhhatine kail olanlar ve şüphe ile bakıp kabul etmeyenler olmuştur.

Hatta, bütün bu zikredilen kitaplarda şüphe ile bakanların yanı sıra kıssanın sıhhatine kail olanlar veya bunu ima edenler bile şüphe taşımışlardır.

Birinci kitapta belirlenen yeni ilkelerle kıssayı değerlendirirsek:

Hadis usûlü açısından; güvenilir olmayan raviler ve hazfedilmiş rivayetler gibi sebeplerle senetleri merfu-müsned olmadığından zayıftır.

Rivayetlerin tasnifi açısından; esbâb-ı nüzul ve tefsir için esbâb-ı nüzul olarak değerlendirilip ayırılmadıklarından şahıs, mekan bazen de zaman açısından farklı nakiller vardır. Rivayet kalıplarına bakıldığında sebep ifade etmede nass olmayan sıygalar vardır.

Tarihilik açısından; tarihi hakikatler kıssayı doğrulamamaktadır.

Kur’ânî bütünlük ve siyak-sibak açısından; bütün olarak Kur’an kavramında, anılan karakteri tanıtmakta ve hükmüne dikkat çekmektedir.

Sonuç olarak; alimlerimizin bir tefsir haberini eserlerinde rivayet etmiş olmalarının her zaman o rivayetin sıhhatine delil teşkil etmediğini, sahih bir senet ve sağlam bir metinle rivayet edilen haberlerin kabul edilmesi yani bu özelliklere sahip olmayan rivayetlerin tefsir kitaplarından temizlenmesi, belli bir hadisenin sınırları içinde kalarak Kur’an’ın yorum zenginliğine mani olunmaması gerektiğini söyleyebiliriz.
0 Yorum - Yorum Yaz

Murat Kayalık    23.04.2013

Hocam: Prof. Dr.Ahmet Nedim Serinsu
Öğrenci:Murat Kayalık
Tefsir/Hadis/Fıkıh Usulü ilimlerinin bütünlüğü


Muhsin Demirci: Tefsir Usulü
Murat Kayalık
12912718
 
(21) Tefsir
(فسر( Bir şeyi açıklamak, ortaya çıkarmak, üzeri örtülü bir şeyi açmak, aydınlatmak.
(سفر( Kapalı bir şeyi açmak, aydınlatmak, ortaya çıkarmak. Müşkil olan lafızdan murad edilen şeyi keşfetmektir.
        Usul:
(اصل )Temel, esas, dayanak, kök, kaide, delil.Hükmü tek başına sabit olup, başkasının kendi üzerine bina edildiği şey. Herhangi bir ilim dalıyla alakalı bilgilerin sistemli bir şekilde yerleştirilmesin-de kullanılan belli esas ve metotlar.
 
(24) Kaynaklar:
1- Haris el-Muhasibi (ö. 243/ 857) "el-‘Akl ve Fehmu'l Kur'an". 2- el-Hufi (ö. 430/1038) "el-Burhan fi ‘ulumi'l-Kur'an". 3- Ibnu'l-Cevzi (ö. 597/1200) "Fünunu'l-efnan".4- et-Tufi (ö. 716/1316) "el-Iksir fi kavaidi't-tefsir".5- ıbn Teymiyye (ö. 728/1327) "Mukaddime fi usuli't-tefsir".6- ez-Zerkeşi (ö. 794/1392) "el-Burhan fi ‘ulumi'l-Kur'an".7- el-Kafiyeci (ö. 879/1478) "et-Teysir fi kavaidi ‘ilmi't-tefsir".8- es-Suyuti (ö. 911/1505) "el-İtkan fi ‘ulumi'l-Kur'an".9- ed-Dihlevi (ö.1176/1764) "el-Fevzu'l-kebir fi usuli't-tefsir".

 

(30) Tefsir mukaddimeleri:
1- et-Taberi (ö. 310/ 922) "Camiu'l-beyan ‘an te'vili'l-Kur'an".2- ar-Rağib el-Isfehani (ö. 502/1108) "Mukaddimetu't-tefsir".3- Ibn Atiyye (ö. 543/1148) "Mukaddime".4- el-Kurtubi (ö. 671/1272) "el-Cami' li ahkami'l-Kur'an".5- en-Neysaburi (ö. 727/1326) "Ğaraibu'l-Kur'an ve rağaibu'l-furkan".6- Ibn Cüzey el-Kelbi (ö. 741/1340) "Kitabu't-teshil".7- ebu Hayyan (ö. 745/1344) "el-Bahru'l-muhit".8- ebu's-Sena (ö. 749/1348) "Envaru'l-hakaiki'r-Rabbaniyye".9- Ibn Kesir (ö. 774/1372) "Tefsiru'l-Kur'ani'l-azim".10- el-Alusi (ö.1270/1853) "Ruhu'l-me'ani".11- el-Kasimi (ö.1332/1914) "Mehasinu't-te'vil".
 
(36) Tali kaynaklar:
1- ez-Zerkani (ö.1367/1948) "Menahilu'l-‘irfan fi ‘ulumi'l-Kur'an".2- ez-Zehebi (ö.1399/1978) "et-Tefsir ve'l-müfessirun".3- Subhi es-Salih (ö.1399/1978) "Mebahis fi ‘ulumi'l-Kur'an".4- Mennau'l-Kattan (ö. - / - ) "Mebahis fi ‘ulumi'l-Kur'an".5- Ebu Şuhbe (ö. - / - ) "el-Medhal li diraseti'l-Kur'ani'l-kerim".6- es-Sabuni (ö. - / - ) "et-Tibyan fi ‘ulumi'l-Kur'an".7- Bursalı Mehmet Tahir Efendi; "Delilu't-tefasir".8- Bergamalı Cevdet Bey; "Tefsir Tarihi".9- İsmail Hakkı İzmirli; "Tarih-i Kur'an".10- Ömer Rıza Doğrul; "Kur'an nedir?".11- Ömer Nasuhi Bilmen; "Büyük Tefsir Tarihi".12- Osman Keskioğlu; "Kur'an Tarihi".13- Muhammed Hamidullah; "Kur'an Tarihi".14- İsmail Cerrahoğlu; "Tefsir usulü".15- Mehmet Sofuoğlu; "Tefsire giriş".16- Ali Turgut; "Tefsir usulü ve Kaynakları".17- Abdurrahman Çetin; "Kur'an İlimleri ve Kur'an-ı Kerim Tarihi".18- Suat Yıldırım; "Kur'an-ı Kerim ve Kur'an İlimlerine giriş".19- Mehmet Soysaldı; "Nüzulünden günümüze Kur'an ilimleri ve tarihi"20- Ömer Dumlu; "Kur'an tefsirinde yöntem".21- Muhsin Demirci; "Kur'an Tarihi"22- İgnaz Goldziher; "Die Richuntgen der İslamichen Koranauslegung.23- Rudi Peret; "Kur'an üzerine makaleler".24- T.Nöldeke-F.Schwally; "Kur'an Tarihi".25- Jacques Jomier; "The Bible and the Koran".26- Arthur Jeffery; "The Foreıgn Vocabulary of the Quran".27- H.Hirschfeld; "New Researches into the Composition and Exegesis of the Quran".28- Wansbrough; "Qoranic Studies: Sources and Methods of Scriptural İnterpretation".
 
(66) Kur'an lafzı:
1- Eş-Şafii, kökü yoktur özel bir isimdir. (Tevrat ve İncil gibi)
2- (( قرينة - قرائن = delil, burhan.
3- El-Eşari, (قرن fiili ) = bir şeyi diğerine yaklaştırmak ve bitiştirmek.
4- Katade, ( القرء fiili ) = toplamak. (فعلان vezninde )
5- El-Lihyani, (قراء fiili ) = okudu. ( İsm-i meful'e nakledilmiş )
6- ( قراء fiili ) = dışarı çıkarıp attı.
7- Ez-Zerkeşi, ( ( القرء = hayız kanının rahimden çıkması?
 
(69) Terim manası:
"Hz.Peygamber'e (sav) vahiy yoluyla indirilip, Mushaflara yazılan, tevatüren nakledilen ve okunmasıyla ibadet edilen muciz bir kelam".
(143) ‘Ulumu'l-Kur'an: Kur'an ilimleri, İlim: -bilmek ve anlamak.
-meseleleri delilleriyle idrak etmek.
(144) ez-Zerkeşi: Kur'an ilimleri 47. es-Suyuti: + astronomi, geometri, tıp ve benzeri ilimler. Ebu Bekr b. el-‘Arabi: "Kur'an'da yer alan her kelimenin zahir, batın, had (helal-haram) ve matla' (va'd-va'id) olarak dört anlamı vardır" 
 
(147) Kur'an'ın lafzıyla ilgili ilimler
*Üslubu'l-Kur'an: "Kur'an'ın muhataplara, kendine özgü bir anlatım biçimiyle hitap etmesidir". 
(- Kur'an'ın ses nizamındaki ahenk, - Lafız ve mana dengesi, - Aynı anda farklı seviyelere hitap etmesi, - Beyan tarzının çeşitliliği.)
*Mübhematu'l-Kur'an: "İnsan, melek ve cin gibi varlıkların yahutta bir topluluk veya kabilenin, Kur'an'da açıkça değil de ism-i işaretler, ism-i mevsuller, zamirler, cins isimleri, belirsiz zaman zarfları ve belirsiz mekan isimleriyle zikredilmesidir".
(- İfade zenginliği sağlamak, - Kendisinden söz edilen şahsı yüceltmek, - Hoşa gitmeyen bir vasıfla muhatabı tahkir etmek, - Fail meşhur olduğu için açıklama cihetine gitmemek, - Mübhemin belirginleştirilmesinde herhangi bir faydanın söz konusu olmaması.)
*Garibu'l-Kur'an: "Az kullanılması sebebiyle manası sözlüklere başvurulmadan bilinemeyen kelimeler".
(- Arap şiiri, (Ibn ‘Abbas) - Rumca/Süryanice/Berberice.)
*Vücuh ve Nezair: "Vucüh: Bir kelimenin Kur'an'da farklı anlamlarda kullanılmasıdır. (el-Elfazu'l-müştereke) Nezair: Kur'an'daki farklı kelimelerin aynı anlamı ifade etmesidir". (el-Elfazu'l-mutevatıe)
(- الهدى = Din, İman, Hz. Peygamber (sav), Kur'an, Sünnet, - Azab =جهنم ,نار ,حطمة ,جحيم - - Yani: Vücuh manalarda, Nezair ise lafızlarda söz konusudur.
*Aksamu'l-Kur'an: "Kur'an-ı Kerim'deki yeminler".
(- İslamiyetten önceki Arapların sosyal hayatlarında yeminin çok büyük bir rolü vardı. (Kasame yemini mesela) - Tekit maksadına yönelik. (hakikatin vurgulanması!) - Üzerine yemin edilen varlığın kıymetini ve önemini göstermek, kadrinin yüceliğini ortaya koymak.) 
 
(167) Kur'an'ın anlamıyla ilgili ilimler:
*Müteşabihu'l-Kur'an: "Manaları bilinemeyen veya herhangi bir sebepten dolayı anlamlarında kapalılık bulunan ya da birden çok manya ihtimali olup, bu manalardan birisini tercihde zorluk söz konusu olan ayet/kelime/harfler".
(- Bilinemezlik, - Kapalılık, - Farklı anlamlara müsait.)
1- Mutlak, (Ruh/Sur/Dabbetu'l-Arz)
2- İzafi,
3- Lafzi, (Garib/Müşterek)
4- Manevi,
- Ğayb imtihan vesilesidir.
- İnsana acizliğini ve cehaletini gösterir ve Allah'ın kudret ve ilminin yüceliğini idrak ettirir.
- Bütün ayetler muhkem olsaydı tek bir görüş olurdu, mezhepler oluşmazdı.
- Kur'an'ı ezberlemek ve muhafaza etmek kolaylaşmıştır.
- Ayetleri anlamada meşakkat var, bu da daha fazla sevap demektir.
- Akli delillere başvurmaya mecbur kalındı, zihni faaliyetler durdurmamıştır.
- Alimin cahile olan üstünlüğü muhafaza edilmiştir, herkesin ilmi aynı olurdu böylece hiç bir fark olmazdı.
*Huruf-ı Mukatta: "Kur'an'daki bazı surelerin başlarında yer alan harfler".
1- Kufelilere göre: bazıları ayet bazıları değil.
2- Basralılara göre: hiçbiri ayet değil.
Selef: Kur'an'ın sırlarındandır ve manaları insanlardan gizlenmiştir. Kur'an'ın özüdür.
Halef: Allah'ın isim ve sıfatlarından bir kısmına işaret etmektedir.
- Allah (c.c.) bu harflere yemin ederek söze başlar.
- Başında bulundukları surelerin isimleridir.
- İnanmayanların dikkatini çekmek.
*İ'cazu'l-Kur'an: "Kur'an'ın, bütün insanları kendi benzerini getirmekten aciz bırakması". 
(- Beşerüstü bir kitap oluşu, - Muhaliflere meydan okuması, - Benzerinin getirilememesi.)
*Müşkilu'l-Kur'an: "Kur'an'ın bazı ayetleri arasında ihtilaf ve tezat gibi görünen hususlar".
*Münasebetu'l-Kur'an: "Ayet ve sureler arasındaki mana ilişkisi". 
*Fezailu'l-Kur'an: "Kur'an'ın yüceliği, üstünlüğü, meziyet ve şerefi".
 
(198) İ'caz yönleri:
1- Nazım ve telif, 2- Ğaybi haberler içermesi, 3- Beşeriyetin ihtiyacını karşılaması, 4- Fenni mucizelere işaret etmesi, 5- Hz.Peygamber (sav) tarafından değiştirilmemesi.

(205) İşkale yol açan sebepler:
1- Mevzu ihtilafı,2- Hakikat ve mecaz imkanı,3- Fiilin isnadiyle meydana gelen,4- Zıt anlamlılığın sebep olduğu,5- Bir hakikatin farklı biçimlerde anlatımı,
 
İşkali giderme yolları:
1- Tevil ve telif,
2- Nesih,

(220) Tarih içerikli ilimler:
*Kısasu'l-Kur'an: "Kur'an-ı Kerim'deki kıssalar".
Gayeler:
1- Hz.Muhammed'in (sav) nübüvvetini ispat etmek,
2- Hz.Peygamber'i (sav) ve müminleri teselli etmek,
3- Muhatapları düşündürmek ve ibret almalarını sağlamak,
4- İslam'ın evrenselliğini ortaya koymak,
5- Semavi dinlerin esasta bir olduğnu beyan etmek.
*Esbabu'n-nüzul: "Ayetlerin iniş sebepleri".
- (ءانزال ) = top yekün indirme.
- (تنزيل ) = parça parça indirme.
*Nasih-Mensuh: "Şer'i bir hükmü, bir başka şer'i delille kaldırılması".
 
(249) Neshin şartları:
1- Nasih ve mensuh konumunda bulunan naslar arasında anlam yönünden birbiriyle uzlaştırılmayacak derecede bir çelişki olması gerekir.
2- Neshe konu olan nasların şer'i bir hüküm taşıması ve mensuh nassın ebedi olduğuna dair herhangi bir ifadenin yer almaması icap eder.
3- Mensuh nassını önce, nasih sonra indirilmiş olacak.
4- Neshe konu olan hükmün, iyilik veya kötülük vasfı taşıyan bir hüküm olmaması gerekir.
5- İçerdiği hüküm açısından nasih durumunda olan nassın mutlaka mensuhun seviyesinde veya ondan daha üstün olması gereklidir.

 


İsmail Lütfi Çakan: Hadis Usulü
Murat Kayalık
12912718

 

 


(15) (علم اصول الحديث ) Hadis Usulü Bilimleri.
         Hadis
Sözlük: Yeni. Terim: Söz, fiil, takrir (onay), ahlaki ve fiziki vasıf olarak Hz.Peygamber'e izafe edilen her şey (in yazılı metinleri). Kur'an: Söz/Haber. 
         Usul:
Sözlük: Asıllar/Kökler/Kaynaklar. Terim: Yol/Yöntem/Nizam/Kaide/Düzen/Metod. Bir ilmin asıl konusundan önce ögrenilmesi gerekli esaslar, prensipler ve başlangıç bilgileri ve teknikleri.
         Hadis Usulü
(17) Sened ve metnin durumlarını anlamaya imkan veren birtakım kaideler ilmi.
 
(18) Mütekaddimuna ait eserler:
1 . el-Muhaddisu'l-fasıl beyne'r-ravi ve'l-va'i : Ebu Muhammed el-Hasen b. Abdirrahman b. Hallad er-Ramehürmuzi (v.360/971)
2 . Ma'rifetu ulumi'l-hadis : Ebu Abdillah el-Hakim en-Neysaburi (v.405/1014)
3 . el-Kifaye fi ilmi'r-rivaye : el-Hatib el-Bağdadi (v.463/1071)
Müşterek özellikler:
*Konular ‘Bab' veya ‘Nev'i'lere ayrılarak değerlendirilmiştir. *Konular senedli bilgilerle işlenmiştir. *Usul konularının tamamına yer verilmemiştir.
        Müteahhiruna ait eserler:
1 . el-İlma' ila ma'rifeti usuli'r-rivaye ve takyidi's-sema : Ebu'l-Fadl İyaz b. Musa el-Yahsubi Kadı İyaz (v.544/1149)
2 . Ulumu'l-hadis : Ebu Amr Takiyyuddin Osman b. Abdirrahman eş-Şehrizuri İbni's-Salah (v.643/1245)
- . Nuhbetü'l-fiker fi mustalahi ehli'i-eser : İbn Hacer el-Askalani (v.852/1448) Prof. Dr. Talat Koçyiğit (v.2011) tarafından Türkçeye tercüme edilmiş ve 1971'de Ankara'da basılmıştır.
3 . Tedribu'r-ravi fi şerhi takribi'n-Nevevi : Celaleddin es-Suyuti (v.911/1505)
4 . Kavaidu't-tahdis min fünuni mustalahi'l-hadis : Şeyh Cemaleddin el-Kasımi (v.1332/1914)
5 . Tevcihu'n-nazar ila ilmi'l-eser : Tahir el-Cezairi (v.1338/1920) Müsteşrik Goldziher (v.1921) tarafından almancaya tercüme edilmiştir.
- . Menhecu'n-nakd fi ulumi'l-hadis : Nureddin İtr. 
 
        Müşterek özellikler:
*Konular modern tarzda yani senedlerinden arındırılmış olarak incelenir. Sadece misal olarak verilen hadislerde sened görülür. *Konular tartışılır. *Gelişmelere de yer verilir.
 
(21) Türkçe hadis usulü çalışmaları:
1 . Sahih-i Buhari Muhtasarı Tecrid-i Sarih Tercemesi (mukaddime); Ahmed Naim. 2 . Bazı Hadis Meseleleri Üzerine Tetkikler; Tayyib Okiç. 3 . Hadis Usulü; Hayreddin Karaman. 4 . Hadis Usulü; Talat Koçyiğit. 5 . Hadis Ricali; Ali Özek. 6 . Hadis İlimleri ve Istılahları; Suphi Salih (trc. M.Yaşar Kandemir). 7 . Hadis Istılahları; Talat Koçyiğit. 8 . Nuhbetü'l-fiker şerhi; İbn Hacer (trc. T. Koçyiğit). 9 . Sahabe ve Hadis Rivayeti; Nevzat Aşık. 10 . Yeni Usul-i Hadis; Z. Ahmed et-Tehanevi (trc. İ.Canan). 11 . Hadis 1-2; Ali Yardım. 12 . Hadis Dersleri ; Mucteba Uğur. 13 . Anahatlarıyla Hadis ; İsmail L. Çakan. 14 . Hadis Istılahları Sözlüğü; Dr. Abdullah Aydınlı. 15 . Hadis Istılahlarının Doğuşu ve Gelişimi ; Dr. Ahmet Yücel. 16 . Hadiste Rical Tenkidi; Dr. Emin Aşıkkutlu. 17 . Hadis ilmşnde Tenkit Terimleri ve İlgili Çalışmalar; Ahmet Yücel. 18 . Hadis Tenkidi; Salih Karacabey. 19 . Alternatif Hadis Metodolojisi; Hayrı Kırbaşoğlu. 20 . Hadiste Tespit Yöntemi; Abdullah Aydınlı. 21 . Hadis Ravilerinin Güvenilirliği; Abdullah Kahraman. 22 . Hadis Araştırma ve Tenkit Kılavuzu; S. Polat, H. Nazlıgül, S. Doğan.
 
(23) Sünnet: Allah'ın kitabının, Allah'ın elçisi tarafından evrensel planda yapılmış yorumudur. Hadis: bu yorumun yazılı belgesidir.
(25) Hadis lafzı: Sözlük: Çok eskilerde doğru-yanlış, tarihi, efsanevi her türlü haberler. Huddas: Bunları anlatanlar. Kur'an: Ahsenu'l-hadis = sözlerin en güzeli. Hadis: Sözlerin en güzeli Allah'ın kitabıdır. Dini literatür: 1-Önce Hz. Peygamber'in sözü, 2-Sonra da onun söz, fiil ve takrirleri. 3-Hatta Sahabe ve Tabiun söz ve fiilerine de (Mevkuf/Maktu' kayıtlarıyla) hadis denilmektedir. (bu grup için Haber ve Eser kelimesi de kullanılmıştır). 
 
        Sünnet lafzı: Sözlük: Yol ve gidişat. Hadis: yolun iyisine ve kötüsüne / Sünneti =Hz. Peygamberin yaşayış modeli, gidişatı. Kur'an: Sünnetullah = Yüce yaratıcının kainatı idare etmekteki kanunları / Sünnetu'l-evvelin = eskilerin örf-adet ve yaşayış tarzları. Usulcüler: Hz. Peygamber'in sözle veya fiille açıktan, gördüğü ya da duyduğu olayları susarak onaylamak suretiyle zımnen yaptığı açıklamaların tamamını anlatan terim. Hadisçiler: Hz. Peygamberin evsafı, ahlakı, peygamberlikten önceki ve sonraki her türlü yaşayışına yer verirler. Sarih (açık) takrir: Rasulullah'ın muttali olduğu herhamgi bir olay ya da sahabilere ait uygulamayı tasvib ve tasdik ettiğini açıkça belirtmesidir. Zımni takrir: Muttali olduğu herhangi bir olay karşısında Hz. Peygamber'in sükut buyurmasıdır.
 
(29) Hadisin yapısı: Sened (Tarik/Vech): Biri diğerinden almak ve nakletmek şartıyla hadisi rivayet eden kişilerin -Rasulullah'a kadar- sıralandığı kısım. Hadisi nakleden ravilerin isim zinciridir. Hadisin bize kimler aracılığı ile ulaştığını gösteren belgedir. Ravi: Senedde yer alan her şahıs. İsnad: Sened zikretme, sözü Rasulullah'a iletmek. Rivayet lafızları: (حدثنا) ve (عن) gibi lafızlar. Rivayet: Ravilerin hadisleri nakletmesi. Merviyy: Rivayet ettikleri hadis. Senedin ibtidası: Senedin bize en yakın kısmı başlangıcı. Senedin müntehasi: Hadis metnine en yakın yeri sonu. Hümasi: Senedinde beş ravinin bulunduğu bir hadistir.
 
(32) Kısaltmalar: 1. ( حدثنا) lafzı, çoğunlukla ( ثنا) ve ( نا) şeklinde kısaltılmaktadır. ( حدثني) lafzı da ( دثني) ve ( ثني) şeklinde kısaltılmaktadır. 2. ( ءاخبرنا) lafzı ( ءانا) şeklinde kısaıltılmıştır. Beyhaki bunu ( بنا) şeklinde kısaltmış fakat tutulmamıştır. 3. ( ءاخبرني) , ( ءانبءني) , ( ءانبئنا) ‘nın kısaltmaları yoktur. Zira bunlar öncekilere oranla daha az kullanılır. 4. ( عن) lafzı dışında kalan ( سمعت) , ( حدثنا) , ( ءاخبرنا) , ( حدثنا) ve ( ءانبئنا) gibi lafızların başında mutlaka bir ( قال) kelimesi bulunmaktadır. Çoğu kere yazılmaz fakat okurken orada yazılıymış gibi okunur. 5. Senedlerdeki ( ءانه) kelimesi de yazılmaz ama okunur. 6. Hadis senedleri arasında görülen ( ح) harfi de o noktada senedin değiştiğini gösterir ve ( حا) diye okunur. Bu kısaltma, hadisin birkaç senedini bir araya toplamak için kullanılır. Bazıları ( الحديث) veya ( تحويل) diye okurlar. Genellikle birleştirilen senedler arasında müşterek olan ilk ravi isminden sonra konur.
 
(34) Metin: Senedin kendisinde son bulduğu sözlü kısımdır. 
(37) Hins/Ism/Cürm: Kasden işlenmiş günahlar için kullanılır. Zenb: Herhangi yanlış bir iş için, kasdi olsun olmasın yanlışlıkla, sehven veya yanlış anlama sonucu yapılan hatalar için kullanılır.
        Mükaleme-i ilahiyye: Gaybi ve gayr-i maddi ilim vasıtalarının ortak adı.
 
(43) Ali b. Ebi Talib: ‘Kazanan kazandığını adaba riayetle kazandı, kaybeden kaybettiğini edebi terketmekle kaybetti'.
(45) Rivayet: Kelime: Sulamak, taşımak ve nakletmek. Terim: Hadisin tahammül ve edası, eda siğalarından herhangi biri ile kaynağına isnadı. (Hadisin öğrenim ve öğretimi) Öğrenim: Haml, tahammül ve telakki. Öğretim: Nakl, eda ve tebliğ. 
Adab: Edeb'in çoğulu olarak herhangi bir meslek mensuplarının uyması ve uygulaması gerekli manevi kaide ve ilmi teknikler (metodlar).
 
(47) Hadis öğrencinin adabi: 1. İyi niyet. 2. Hadis'i ehlinden almak. 3. Ögrendiğiyle amel etmek. 4. Hocaya saygı göstermek. 5. Arkadaşlarına yardımcı olmak. 6. Tedrici bir metodla çalışmak. 7. Hadis usulüne önem vermek.
(48) 1. İyi niyet ve üstün ahlak sahibi olmak. 2. Haddini bilmek ya da ehliyete riayet. 3. Kendisinden daha ehil olana saygı göstermek. 4. Karıştırma ihtimali belirince hadis rivayetini ve okutmayı bırakma. 5. Hadis'e ve Hadis meclislerine ehemmiyet vermek. 6. Kitap yazmak ve öteki ilmi faaliyetlerde bulunmak.
 
(51) Hadis Öğrenim ve Öğretim Yolları: 1. Sema: Hocanın, ezberinden veya yazılı bir metinden okuyarak rivayette bulunması; öğrencinin, hocadan bizzat duyarak bu rivayeti almasıdır. Topluluk içinde alınmışsa: haddesena fulan/ahberana/enbeana fulan/semi'na fulanen. Yalnız iken alınmışsa: haddeseni/ahbereni/enbeani fulan/semi'tu fulanen. İmla: Hocanın, ezberinden veya yazılı vesikadan okuyarak rivayet ettiği hadisleri yazdırmasıdır. İmla sistemi: Önceden belirlenmiş zaman ve yerlerde büyük kalabalıklara hadis rivayet edip yazdırmak. İmla meclisleri: Bu yerlere. Mümli: Hocaya. Müstemli: Bu meclislerde hadis yazan öğrenci. Emali: Bu yolla elde edilen rivayet metinlerinden oluşan kitaplar. Kullanılan Siğalar: ( حدثنا فلان بتبليغ فلان / حدثنا فلان ءاملاء ).
2. Kıraat/Arz: Hocanın huzurunda talebe ezberinden veya elindeki kitaptan hadis okur. Hoca da ezberinden veya elindeki bir nüshadan takip ederek dinlemesidir. Kullanılan Siğalar: ( قراءت على فلان و هو يسمع/ قرئ على فلان و ءانا ءاسمع / حدثنا فلان قرائة عليه ). İmam Müslim, ahberana lafzını özellikle bu yolla aldığı hadisleri rivayet ederken kullanmaya çalışmıştır. 
3. İcazet: Hocanın, talebesine duyduklarını veya kitaplarını rivayete izin vermesidir. İbn Hazm, bu usule çok sert şekilde karşı çıkmakta ve bidat demektedir. Mücazun leh: Kendisine icazet verilen kişi. Muciz: İcazet veren kişi. 
4. Münavele: Kendisinden nakl ve rivayet etmesi için hocanın, öğrencisine bir kitap veya yazılı bir metin vermesidir. Kullanılan Siğalar: ( حدثنا فلان مناولة و ءاجازة ). 
5. Kitabet: Huzurunda bulunan veya bulunmayan bir öğrencisi için hocanın kendi eliyle bir veya birkaç hadis yazıp veya yazdırıp vermesi veya göndermesidir. Kullanılan Siğalar: ( كتب ءالي فلان قال حدثنا فلان / ءاخبرنا فلان مكاتبة- كتابة قال حدثنا فلان ).
6. İ'lam: Hocanın, icazetten söz etmeksizin belli bir hadis veya hadis kitabı için sadece benim rivayetim işte budur diye açıklamada bulunmasıdır.
7. Vasiyet: Ölmek veya yolculuğa çıkmak üzere olan hocanın -rivayet izninden söz etmeksizin- kitabını öğrencilerden birine vasiyet etmesidir.
8. Vicade: Bir kimsenin yazma bir risale veya kitap bulmasıdır. Vacid: Bulan. Kullanılan Siğalar: ( وجدت بخط فلان ). Bugün hadis kitaplarından yapılan nakillerin hepsi bir çeşit vicade'dir.
 
(60) Tasnif devri/kütüb-i sitte öncesi rivayet mahsulleri: 1. Sahifeler: Abdullah b. Amr b. el-As; es-Sahifetu's-Sadıka. 2. Cüzler: Cüz'u hadisi Ebi Bekr. 3. Erbeun: Nevevi; erbeun.
(61) Tasnif devri rivayet mahsülleri: 1. Ale'r-rical: a) Müsned: Sahabilerin, müslüman olmaktaki önceliklerine, Hz. Peygambere yakınlık derecelerine ya da kabilelerine göre harf sırasına konularak ve onlardan gelen hadisler, konularına bakılmaksızın o ismin altına dercedilmesiyle oluşan kitap türü: Ahmed b. Hanbel; Musned. b) Mu'cem: Hadislerin, Sahabe, şuyuh veya beldelere göre ve çoğu kere alfabetik olarak sıralandığı eser: Taberani; Mu'cem. c) Etraf: Anahtar/kılavuz türü eser: Adbülğani en-Nablusi; Zehairu'l-mevaris fi'd-delaleti ala mevazı'ıl-hadis.
2. Ale'l-ebvab: a) Musannef: Sünen'lerin muhtevasına mevkuf ve maktu' hadislerin ilavesiyle meydana getirilmiş kitap türüdür: İbn Ebi Şeybe; el-Musannef. b) Cami': Akaid, ahkam, siyer, adab, tefsir gibi dinin bütün cephelerine dair konuların tamamını kapsayan kitap türüdür: Buhari/Muslim; el-Cami' c) Sünen: Merfu' nitelikli ahkam hadislerini fıkıh kitapları tertibi içinde ihtiva eden kitap türüdür: Ebu Davud/Nesai/İbn Mace/Tirmizi/Darimi; es-Sünen.
 
(69) Ravi: Nakleden, taşıyan ve ileten. Ruvat: Nakledenler, Terim: Hadisi öğrenip eda terimlerinden biriyle kendisinden sonrakilere nakleden hadisçi.
Ravi'nin vasıfları: 1. Adalet: Raviyi takvaya yönelten ve insanlık değerlerine yakışmayan hata ve davranışlardan uzak tutan bir niteliktir. a) Müslüman olmak. b) Büluğa ermiş olmak. c) Akıllı olmak. d) Takva sahibi olmak. e) Muruet (İnsani ve örfi meziyet ve geleneklere sahip ve saygılı yaşamak). 
2. Zabt: Bellemek, duyduğunu duyduğu gibi rivayet edebilmektir. a) Uyanık olması. b) Ezberinden naklediyorsa, ezberlemiş olması. c) Kitaptan rivayet ediyorsa, kitabını iyi korumuş olması. d) Mana ile rivayet ediyorsa, manayı bozacak unsurları biliyor olması gereklidir.
 
(71) Tabaka: Sözlük: Herhangi bir vasıfta ortak olanlar. Terim: Yaş ve isnadda birbirine benzeyen akran raviler grubudur. İhtiyaç duyulan noktalar: Doğum, vefat, öğrenciler, hocalar. 
Beş tabaka: * Hz. Peygamber'in vefatı (h. 11) 1-Sahabe (h.110) 2-Tabiun (h.180) 3-Etbau't-Tabiin (h.220) 4-Etbau etbaı't-tabiin (h.260) 5-Etbau etbaı etbaı't-tabiin (h.300) 
 
        Sahabiyi Tanıma Yolları: 1. Tevatür yolu. 2. Şöhret yolu. 3. Şehadet yolu. 4. İkrar yolu.
Muammerun: Uzun yaşayanlar. Muhadram/Muhadramun: Hem Cahiliyye devrinde yaşamış hem de İslam devrinde yaşamış olduğu halde Hz. Peygamberi görememiş ancak Sahabilerle görüşebilmiş olanlara Tabiilerden olmak üzere verilen isimdir.
        Muksirun: Binden fazla hadis rivayet etmiş olan Sahabiler. 1-Ebu Hureyre (58/672). 2-Abdullah b. Ömer (73/692). 3-Aişe bnt. Ebi Bekr (58/678). 4-Enes b. Malik (93/712). 5-Abdullah b. Abbas (68/687). 6-Cabir b. Abdillah (74/693). 7-Ebu Said el-Hudri (64/683). (Abdullah b. Mesud ve Abdullah b. Amr b. el-As'ın da bine yakın rivayetleri vardır). Mukıllun: Binden az hadis rivayet etmiş olan Sahabiler. Tesebbüt: İhtiyatlı davranıp kesin kanaat edinmedikçe hadis rivayet etmemek prensibi. Rihle: İlim yolculuğu. 
(76) Sahabilerin sayısı: 40.000-120.000. Eserlerde tanıtılan: 10.000-12.000.
 
(79) Cerh ve Ta'dil: Cerh: Elle, aletle veya dille yaralamak. Istılah: Adalet veya zabt sıfatını ibtal ve ihlal edici bir kusur sebebiyle raviyi tenkid ile rivayetlerinin iyice tetkikini istemek. Ta'dil: Tezkiye etmek. Istılah: Ravinin adil ve zabıt olduğuna hükmederek rivayetlerinin sıhhatini ortaya koymaktır. Cerh ve ta'dil alimleri'nin taksimi: 1- Müteşeddid ( - ) 2-Mütesahil ( Tirmizi/Hakim en-Neysaburi ) 3-Mutavassıt ( Darekutni/İbn Adiy )
 
(82) Ta'n noktaları (Metain-i aşere): En ağırından en hafifine göre: 1-Adalet vasfına yönelik: a) Kizbu'r-ravi: ( 1 ) b) İttihamu'r-ravi bi'l-kizb: ( 2 ) c) Fısku'r-ravi: ( 5 ) d) Cehaletu'r-ravi: ( 8 ) e) Bid'atu'r-ravi: ( 9 )
2-Zabt vasfına yönelik: a) Kesretu'l-galat: (rivayette çok yanlış yapması) ( 3 ) b) Fartu'l-gafle: (aşırı gafil ve kapılgan olması) ( 4 ) c) Vehm: (sened ve metinde, cerh ve ta'dilde hata yapması) ( 6 ) d) Muhalefetu's-sikat: (zayıf ravi daha/güvenilir raviye muhalef etmesi) ( 7 ) e) Su'u'l-hıfz: (hafızanın pek parlak olmaması) ( 10 )
 
(85) Cerc ve ta'dil sonucu raviler: 1-Muaddel: Ta'dil ve tezkiye edilmiş raviler. (Sikat) 2-Mecruh: Cerhedilmiş raviler. (Duafa)
1-Ma'ruf: Şahsı ve hali olumlu veya olumsuz olarak belirmiş olanlar. 2-Mechul -ayn: Sadece bir ravinin kendisinden hadis rivayet ettiği kişi. (Rivayet kabul edilmez) Mechul -hal: Zahiri ve batıni nitelikleri bilinemeyen, iki veya daha çok kişinin kendisinden hadis rivayet ettiği ve fakat güvenilir olduğu belirtilmeyen ravidir. (Kabul veya reddedilir) Muhtelit: Ömrünün sonunda zihni iğtişaya uğrayan raviler. Vuhdan: Kendisinden sadece bir kişinin rivayette bulunduğu raviler.
(90) Kabul veya red açısından hadisler: 1-Makbul: Ravisinin doğruluğu kabul edilen ve kendisiyle amel edilmesi gereken hadislerdir. 2-Merdud: Ravisinin doğruluğu kebul edilmeyen ve kendisiyle amel etmek gerekmeyen hadistir.
(91) Ravi sayısı açısından hadisler: 1-Mütevatir: Aklın, yalan üzerinde birleşmelerini adeten mümkün görmediği raviler topluluğunun, her nesilde, kendileri gibi bir topluluktan alıp naklettiği, işitme veya görmeye dayanan hadistir. a-Lafzen: Bütün rivayetlerinde lafızları aynı olan mütevatir hadis. b-Manen: Aralarında ortak bir nokta bulunan değişik hükümlerin, tevatüt şartlarını taşıyan raviler tarafından nakledilmesiyle ortaya çıkan ortak mana. 2-Ahad: Mütevatir hadis şartlarını taşımayan hadis/bir kişinin verdiği haber. 3-Meşhur: Tevatür şartlarını taşımayan topluluğun naklettiği ve her nesilde ravisi ikiden aşağı olmayan hadis.
 
(98) Senedin müntehası açısından hadisler: 1-Kudsi: Ayet olmamak kaydıyla, Hz. Peygamber'in Allah Teala'ya nisbet ve izafe ettiği hadis. 2-Merfu': Söz, fiil, takrir, fıtri veya ahlaki vasıf olarak, -senedi muttasıl veya munkatı' olsun- açıkça veya dolaylı bir şekilde (hükmen) Hz. Peygambere izafe edilen hadis. a-Saraheten (açık): Açık bir şekilde Hz. Peygambere'e izafe edilen hadistir. (Hadis içinde Rasulullah'a ait bir söz, bir fiil, bir takrir veya bir vasıftan söz ediliyor). b-Hükmen: Herhangi bir sahabinin, geçmiş peygamberler veya gelecekte cereyan edecek olaylar ya da işlenmesi halinde işleyene sevab yahut azab gerekecek konular gibi şahsi görüş ve kanaata dayanması mümkün olmayan mevzulara dair haberler. (İsrailiyat'tan olmaması gerekiyor) 3-Mevkuf: Sahabilerin söz, fiil ve takrirlerine dair -muttasıl veya munkatı- haberler. 4-Maktu': Herhangi bir Tabii'ye izafe olunan söz, fiil veya takrirler. *Munkatı': Senedinde bir ravinin isminin hiç geçmediği veya kapalı olarak geçtiği hadisler ile, senedinden, sahabiden önce bir kişinin atlandığı veya peşpeşe olmamak şartıyla birden fazla ravinin atlanmış olduğu hadisler. 
 
(105) Sıhhat veya hüküm açısından hadisler: 1-Sahih: Adalet ve zabt sahibi ravilerin muttasıl senedle rivayet ettikleri şazz ve muallel olmayan hadistir. a-Sahih li zatihi: Sahih hadis, eğer bu sayılan sıhhat şartlarının tümüne en üst seviyede sahip olmasıdır. b-Sahih li gayrihi: Sıhhat şartlarını en üst seviyede taşımamasına rağmen, kendisini sıhhat derecesine çıkaracak bir başka rivayet (adıd) bulunan hadistir. 2-Hasen: Zabtı biraz gevşek olan ravilerin muttasıl senedle rivayet ettikleri şazz ve muallel olmayan hadistir. a-Hasen li zatihi: b-Hasen li gayrihi: 3-Zayıf: Sahih ve Hasen hadisin şartlarını taşımayan hadistir. 
 
(114) Hadiste zayıflık sebepleri: 1-Senedde inkıta': Senedden en azından bir ravinin düşmesidir. a-Mürsel: Tabii'nin, sahabiyi atlayarak Hz. Peygamber'e izafe ettiği hadistir. b-Munkatı': Senedi muttasıl olmayan hadistir. c-Mu'dal: Senedinin herhangi bir yerinden peşpeşe iki veya daha çok ravinin düştüğü hadistir. d-Muallak: Senedinin baş tarafından bir veya peşpeşe birkaç ravinin ya da müntehasına kadar senedin bütünüyle hazfolunduğu hadistir. e-Müdelles: Senede dahil bir ravinin ismini atlayarak, orada böyle biri yokmuş izlenimini verecek şekilde senedi sevkedilen hadistir.
(119) 2-Ravideki cerhi gerektiren hallere göre zayıf hadis çeşitleri. a-Mevzu': Hz. Peygamber adına yalan uydurmak (kizb) ile cerhedilmiş ravinin rivayetidir. b-Metruk: Yalancılıkla itham edilmiş bir ravinin rivayetinde yalnız kaldığı (teferrüd ettiği) hadistir. c-Münker: Zayıf bir ravinin sika raviye muhalif olarak rivayet ettiği hadistir/ Sika olsun olmasın ravisi tek kalan hadistir. d-Muallel: Görünürde sahih olmakla beraber, bu sıhhatı yok edebilecek gizli bir illet taşıyan hadistir. e-Müdreç: Hadisten olmayan bir kelamın, hadise bitişik olarak zikredilen hadistir. f-Maklub: Sika ravilere muhalefet ya seneddeki ravi isimlerini ya da metnin bazı kelimelerini takdim-tehir ederek rivayet edilen hadistir. g-Muzdarib: Birden çok rivayeti bulunduğu halde rivayetlerin birini diğerine tercih edecek sebep bulunamayan hadistir. h-Şaz: Sika bir ravinin mütabii olmaksızın tek başına rivayet ettiği hadis/ Sika bir ravinin diğer sika ravilere muhalif olarak rivayet ettiği hadistir. ı-Musahhaf: Kelimenin yazılışı (hattı) bozulmaksızın nokta veya harekelerin değiştirilmesi ve böylece başka bir kelime haline getirilen hadistir. i-Muharref: Kelimesi hareke değişikliğine uğramış hadistir. 


İbn'ül-Emin Mahmud Esad: Fıkıh Usulü
Murat Kayalık
12912718
 
( 2) Fıkıh Metodolojisi: Fıkhi meselelerin elde edilmesi için uyulması gereken kural ve araçları inceleyen bir ilim.
Usulü Fıkıh öğrenimin iki amacı: 1) Müçtehidle ilgili amaç: henüz bilinmeyen bir hükmü, Usulü Fıkıh'ta belirlendiği üzere ilgili kural ve amaçlarına bağlı olarak kaynağından çıkarıp keşfetmektir. 2) mukallitle ilgili amaç: Önceden bir müçtehid tarafından keşfedilmekle bilinen bir hükmü, Usulü Fıkıh'ta mukarrer bulunan kurallar ve araçlar uyarınca ispatlamaktır. 
Hanefi geleneğinde yazılan temel Usulü Fıkıh eserleri: 1-Fahru'l-İslam el-Pezdevi ve 2-Şemsü'l-Eimme es-Serahsi'nin kitapları. "el-Menar" bu iki kitabın muhtasarıdır. Mütekellim geleneğinde yazılan temel Usulü Fıkıh eserleri: 1-Kadı Abdü'l-Cebbar; "el-Umed", 2-Ebu'l-Hüseyin el-Basri; "el-Mutemed", 3-Ebu'l Meali el-Cuveyni; "el-Burhan", 4-Ebu Hamit el-Gazali; "el-Mustasfa".
 
( 9) Usulü Fıkıh: Fıkıh ilminin asılları. Genel manası: Kişinin hak ve vazifelerini bilmesidir. (Kelam/Ahlak/Fıkıh) Özel manası: Davranışla ilgili hükümleri tafsili delillerden bilmektir. Asıl: Delil = 1-Hem Sübutu, hem de delaleti kesin olur.(Mütevatir nass) 2-Sübutu zanni, delaleti kesin olur.(Kesin olan haberi vahidler) 3-Sübutu kesin, delaleti zanni olur.(Tevil edilmiş ayetler) 4-Hem sübutu, hem de delaleti zanni olur.(kesin olmayan haberi vahid)
 
(11) Fıkıh ilminin asılları: 1-Kur'an, (Mutlak asıl) 2-Sünnet, (Mutlak asıl) 3-İcma, (Mutlak asıl) 4-Kıyas, (asıl / fer') *-Şer'u men kablena, *-Örf, *-İstishab, *-İstihsan, *-Zaruret.
 
(14) Usulü Fıkhın konusu: Deliller ile hükümlerdir. Usulü Fıkhın Gayesi: Şer'i hükümleri bilmek ve gereğiyle amel ederek dini ve dünyevi saadete kavuşmaktır. 
 
        Usulü Fıkıh iki maksıd ve bir hatime üzerine tertip edilmiştir: (Maksıd 1) *Delillerin hallerinden bahseder ve dört rüknü içerir: 1-Kitap: Peygamber Efendimiz Hazreti Muhammede indirilip, ondan tevatür yoluyla nakledilen Kur'an nazmıdır.
(17) Lafız, hükümlerin bilinmesine yönelik durumları itibariyle dört kısımdır: a-Hass, b-Amm, c-Müşterek, d-Cemi Münekker. Lafız, manaya delaleti yönüyle sekiz türlüdür. Dördü açıklık derecesine göredir: a-Zahir, b-Nass, c-Müfesser, d-Muhkem. Diğer dördü de kapalılık derecesine göredir: a-Hafi, b-Müşkil, c-Mücmel, d-Müteşabih. Lafız, manada kullanışı itibariyle dört türlüdür: a-Hakikat, b-Mecaz, c-Sarih, d-Kinaye. Lafız, kastedilen mananın kendisinden anlaşılması itibariyle de dört türlüdür: a-İbaresiyle delalet eden, b-İşaretiyle delalet eden, c-Delaletiyle delalet eden, d-İktizasıyla delalet eden. 
(178) 2-Sünnet: Hz. Peygamberden sadır olan kavl, fiil ve takrirler'dir.(söz/davranış/Onay)
(200) 3-İcma: Ümmeti Muhammed'den, aynı asırda gelen tüm müçtehitlerin şer'i bir hüküm üzerine ittifak etmeleridir.
(207) 4-Kıyas: İki meseleden birinin illetinin dengi ikinci meselede bulunduğunda hükmün dengini rey ve içtihat yoluyla ikinci meselede ortaya çıkarmaktır.
Kıyasın rükünleri: a-Asıl/Makisun aleyh. b-Fer'/Makis. c-Aslın hükmü/hükmü muaddi. d-İllet/Cami. 
(Maksıd 2) *Hükümlerin hallerinden bahseder ve dört rüknü içerir: 
(252) 1-Hüküm: Mükelleflerin fiillerine iktiza (gereklilik), tahyir (serbestlik) veya vaz' (ikş durum arasında sebep, şart, mani bağı kurma) yoluyla ilişen ilahi hitabın eseridir.
Mükellefin fiili, (1.taksim) Sıhhat itibariyle: 1-Sahih, 2-Batıl, 3-Fasit. Mükellefin fiili, (2.taksim) İni'kad itibariyle: 1-Münakit, 2-Gayri münakit. Mükellefin fiili, (3.taksim) Nefaz (geçerlilik) itibariyle: 1-Nafiz, 2-Gayri Nafiz. Mükellefin fiili, (4.taksim) Lüzum (Bağlayıcılık) itibariyle: 1-Lazım, 2-Gayri lazım.
Uhrevi maksatlar açısından fiil'in taksimi: 1-Azimet: kulların özürlerine dayalı olmaksızın ilk baştan meşru kılınan fiildir. 2-Ruhsat: Şer'i özürler üzerine ikinci derecede meşru kılınan fiildir.
Azimetin çeşitleri: 1-Farz, a) Kifaye, b) Ayn. 2-Vacip, 3-Sünnet, a) Hüda, b) Zevait. 4-Nafile, 5-Haram, a) Li aynihi, b) Li gayrihi. 6-Mekruh, a) Tenzihi, b) Tahrimi. 7-Mübah, 
(273) 2-Hakim: Şer'i hükümlerin güzellik (husn) ve çirkinliğinde (kubh) mükellef üzerine hakim; gerek akıl ile kesb olmaksızın veya kesb olduktan sonra bilinen şeylerden olsun veya olmasın akıl değil, Şari olan Allah'tır.
(274) 3-Mahkumun bih: Şariin hitabının iliştiği fiildir.
Çeşitleri: 1-Yalın Allah hakları. 2-Yalın kulların hakları. 3-Allah'ın hakkı ile kul hakkının bir araya geldiği ve Allah hakkının baskın olduğu yer. 4-Kul hakkının Allah hakkına baskın olduğu yer.
(277) 4-Mahkumun aleyh: Fiiline ilişen olarak şer'i hitabın geldiği mükelleftir.
Fiil ehliyetini zedeleyen arızalar: a) Semavi, b) Müktesep. a-Semavi (bunlarda kulların kazanım ve seçimi yoktur): 1-Delilik (Cünun). 2-Küçüklük (Sığar). 3-Bunaklık (Ateh). 4-Unutma (Nisyan). 5-Uyku (Nevm). 6-Bayılma (İğma). 7-Kölelik (Rikk). 8-Hayız ve Nifas. 9-Hastalık (Maraz). 10-Ölüm (Mevt).
b-Müktesep (bunlarda kulun gerek kazanım yoluyla ve gerek (o arızayı meydana getiren sebepleri) ortadan kaldırmaması şeklinde bir etkisi bulunur): 1-Cehalet (Cehl). 2-Sarhoşluk (Sükr). 3-Şaka (Hezl). 4-Sefeh (Harcamalarda tedbirsizlik). 5-Yolculuk (Sefer). 6-Hata. 7-Zorlama (İkrah). 
 
(304) (Hatime) *İçtihat hakkındadır: İçtihat: her bir şer'i-fer'i hükmü delilinden istinbat konusunda daha ileri gitmekten aczini anlayıncaya dek gücünü tamamıyla sarf etmektir.
Müctehid mutlak olmanın şartları: 1-Kur'an'ı kerim'in hükümlerle ilgili olan bilgilerini, ayrıca lügavi ve şer'i manasını kısımlarıyla birlikte bünyesinde toplamaktır. 2-Sünnet'in hükümlerle ilgili olan bilgilerini -metin ve senet- olarak bünyesinde toplamaktır. 3-Hakkında İcma bulunan konuları bilmektir; ta ki içtihad ona aykırı olmasın. 4-Kıyası şartlarıyla, hükümleriyle, kısımlarıyla, makbul-merdut gibi yönleriyle bilmektir.

 

 

 

 

 

 

 

 


0 Yorum - Yorum Yaz

Sa'lebe Kıssası    23.04.2013

                            

                                                                          Bayram AKTAŞ 11952751

 

SA’LEBE KISSASI –ESBÂB-I NÜZUL’E YENİ BİR YAKLAŞIM

 

      Esbabı Nüzul Kur’an-ı Kerim’in inmesine vesile teşkil eden ve vahyin nazil olduğu ortamı resmeden hadisedir. Esbabı nüzul bilgisiyle nüzul asrı ve sonrasında yaşayan insanların Kur’an-ı Kerim’i anlama ve yorumlama birikimlerini ve sonuçlarını anlamk mümkün olmaktadır.

      Sa’lebe b. hatıb kıssası hemen hemen her müfessir tarafından Tevbe suresi 75. Ayetinin ( Yine onlardan kimi de Allah’a: Eğer bize lütfundan ihsan ederse muhakkak tasaddukta bulunuruz. Ve muhakkak sâlih kimselerden oluruz, diye Allah’a söz vermişlerdi. ) sebebi nüzulu olarak zikredikmiştir.

      Bu kıssa sire, rical ve tarih kitaplarında farklı tariklerle 9.yıl hadiseleri arasında zikredilmektedir. Bu rivayetlerde iki husus ortaya çıkmaktadır.

A)    Sa’lebe’nin vasıfları : Evsli olan ensardandır , Bedir ehlindendir, uhud ehlindendir. Mescid-i Dırar’ı kuranlardandır, Tebük Gazvesine katılan münafıklardandır.

 

B)     Hadisenin sıhhat derecesi: Sıhhatine kail olanlar ve bunu ima edenler. Kıssayı kabul edip  kahramanı başka bir kişidir diyenlar. Kıssanın sıhhatinden şüphe edenler.

 

Esbabı Nüzule yeni bir yaklaşımla  kıssanın değerlendirilmesi

A)Kıssa ile ilgili rivayetler hadis usulu açısından tenkit edilmelidir. Bu kıssanın senedi zayıftır fakat ilk dönem alimleri senede çok büyük önem veriyorlardı ve topladıkları bilginin kaybolmasından korkarak onu kitaplarında zikrediyorlardı. Sendi zikretmekle sorumluluktan kurtulduklarını düşünüp tenkidini ve incelemsini ise sonraki döneme bırakıyorlardı

B) Rivayetler tasnif edilmelidir. Eserlerde sebebi nüzul rivayetlerinde ihtilaf denilen, bir ayetin sebebi nüzulu ile ilgili birbirinden farklı rivayetler görülmektedir. Bu ihtilafın iki sebebi vardır 1- Her ayete bir nüzul sebebi arama sonucu israili rivayet ve uydyrma haberlerin zikredilmesi. 2 – Rivayetlerin tasnifi sonucu ortaya cıkan ihtilaf. Şöyleki sahabenin, tabıunun sebebi nüzul ile ilgili şahsi değerlendirmeleri,nüzul asrında olmuş gibi kabul edilmektedir. Salebe kıssası da bu tür değerlendirmelerdendir. Yani bu kıssada nakledilen olay nüzul ortamında cereyan etmemiştir. Veya etmişse bile ayetin nüzulune sebep olmamıştır.Ya sahabiler, ya tabiiler, ya tebe-i tabiler veya müfessirler tarafından bu ayetin anlaşılmasında  değerlendirilmiştir.

C) Tarih ilminden faydalanılmalıdır.  Salebe kıssası Taberi tarafından hicri dokuzuncu yıl hadiseleri arasında nakledilmektedir. O tarihde ise zekat-sadaka müesseleştirilmiş ve günümüzdeki vergi mükellefiyeti şeklinde devlet tarafından cebren alınır hale gelmişti. Dolayısıyla bu kıssa tarihi vakıaya da ters düşmektedir. 

 D) Kur’ani bütünlük ve siyak-sibak bağlamında değerlendirilmelidir. Tevbe suresinin 75. ayetini bu bağlamda değerlendirdiğimizde şu sonuçlar ortaya çıkmaktadır.

      a) Allah Teala’ya ahdedip de ahdini bozan,

      b) Vaadinin hilafına hareket eden,

     c)   Bu eyleminin sonucunda kalplerine nifakın yerleştiği kimseler karakterize edilmektedir.

          Tevbe suresinin bu ayetinde de yapılan budur. Yani anılan karakteri tanıtmakta hükmüne dikkat çekmektedir. Yoksa Kur’an evrensel ve ebedi  mesajının muayyen fertlerle kilitlenip kalmasını istemez.   

 


0 Yorum - Yorum Yaz

Sa'lebe Kıssası    23.04.2013

Samet YAMAN (12952752 - Birleşik Doktora) 

Sa’lebe Kıssasının isnaden ve tarihsel olarak bir gerçekliği yoktur. Tefsir eserlerine, kendilerine kıyılamadığı için ve her türlü bilgiyi aktarmak amacıyla sokulan bu gibi rivayetler fayda yerine zarar sağlamaktadır. Çünkü Kur’an’ı anlamanın önünde kocaman bir malumat yığını olarak karşımıza çıkarlar. Tergib ve terhib amaçlı mevzu, zayıf her türlü rivayeti eserlerde kullanmak aslında Kur’an’ı anlamayı zorlaştırmakta ve içinden çıkılamaz tenakuzlara sebebiyet vermektedir. Dolayısıyla Kur’an’a sadakat etmek için bu tür rivayetler tasnife tabi tutularak ayıklanmalıdır. Aksi halde bu gibi rivayete kıyamamak, Kur’an’a göz göre göre kıymayı sonuçlandırabilmektedir.


0 Yorum - Yorum Yaz

KUR'AN VE BAĞLAM    23.04.2013

KUR’AN VE BAĞLAM

Sa’lebe Kıssası

Ayşe KARAKAYA / 12912704 /  Yüksek Lisans

  • Kur’an-ı Kerim’in anlaşılmasında esbab-ı nüzule yeni bir yaklaşımın ilkeleri bir sebeb-i nüzul rivayeti üzerinde tatbik edilerek incelenmiştir.
  • Tarih, hadis ve tefsir kitaplarında geçen kıssa metin tenkidine tabi tutularak gerçek olup olamayacağı tartışılmıştır.
  •  Kıssa ayrıca sened bakımından da tenkit edilmiş ve hadis ve tefsir kaynaklarında çok sağlam bir senetle sabit olmadığı tesbit edilmiştir.
  • Hadis mecmualarının tefsir bablarında ve tefsir kitaplarında bir ayetin sebeb-i nüzulü olarak birçok rivayet görmek mümkündür. Sa’lebe kıssası da buna bir örnektir. Esbab-ı nüzul rivayetleri rivayet kalıplarına göre esbab-ı nüzul rivayetleri ve tefsir için olan esbab-ı nüzul rivayetleri olarak tasnif edilmiş olsaydı, nüzul ortamında cereyan etmemiş veya etse bile nüzule sebep olmamış bir hadise, sahabenin, tabiunun kendi rey ve içtihatlarıyla yapmış oldukları bir sebeb-i nüzul değerlendirmesi nüzul asrında olmuş gibi kabul edilip, bir ayet için çok farklı nüzul sebebi oluşmazdı.
  • Ayrıca Sa’lebe kıssasının rivayet kalıplarına bakıldığında rivayetlerin sebep ifade etmede nass olmayan rivayetler grubuna girdiği görülmektedir.
  • Sa’lebe kıssası diğer esbab-ı nüzul rivayetlerinde olduğu gibi tarihi gerçekler ve Kur’an’ın bütünlüğü ışığında da değerlendirilmelidir. Bu takdirde kıssanın sıhhati hakkında çok olumlu kanaatler oluşmamaktadır.
  • Sonuç olarak, Tevbe Suresi 75. ayet-i kerimesini anlama çabasında doğruyu bulma maksadıyla nakledilen Sa’lebe kıssası ayetin anlaşılmasına yönelik yorumları bu hadisenin sınırları içerisinde bırakmıştır. Bu sebeple müfessirlerin bu konudaki yorumları birbirine zıt olmuş ve Kur’an’ın yorum zenginliğini tahdit etmiştir. Hâlbuki Tevbe Suresi 75. ayetine ve sebeb-i nüzulü olarak nakledilen Sa’lebe kıssasına esbab-ı nüzule yeni bir yaklaşımın ilkeleri ışığında bakılmış olsaydı, Kur’an-ı Kerim’in mana zenginliği anlaşılmış olacaktı.

0 Yorum - Yorum Yaz

SALEBE KISSASI    29.04.2013

Ramazan ÜNSAL (12912729) ramazanriza@gmail.com

 

            Esbab-ı Nüzül; nüzül ortamı içinde olup biten vahiy ve beşer arasındaki iletişim sürecini gösteren dondurulmuş resmedilmiş olaylar olarak tanımlayabiliriz. Nüzül hadisesi birkez olup biten tek seferde yaşanan bundan sonra yaşanmayacak olan ortamdır. Kuranı anlayabilmek için vahiy ortamına, bağlamına inmek gerekir. Çünkü o ortam sözlü kültürün hâkim olduğu ortamdır. Dolayısıyla vahyin yazıya geçirilmesiyle o ortamda olup, Kuran’a girmeyen iletişim esnasındaki ses tonu, jest ve mimikler, vahyin muhatapları, haleti ruhiyeleri  sebeb-i nüzül rivayetleriyle belirlenmeye çalışılır. Bu anlamda sebeb-i nüzülün Kuranın anlaşılmasında vazgeçilemez payı vardır. Fakat sebeb-i nüzül rivayetlerini değerlendirme konusunda biraz kat etmemiz gereken çok yol olduğu kanaatindeyim. Bu konuda hocamız Salebe kıssasını nüzül rivayetlerine yeni bir yaklaşımla değerlendirmekte ve bize tefsir disiplininde bir ufuk açmıştır.

            Tevbe suresinin 75. ayetinin nüzül sebebi olarak Salebe kıssası anlatılır. Önce Salebe hadisini ve senedini verilmiştir. Tarih, rical, sire kitaplarında salebe kıssası nasıl geçmiş, Salebe kimdir ve Salebe kıssasının sıhhati üzerine neler söylenmiş olduğu serdedilmiş. Benim bu babda Taberi’nin tavrı dikkatimi çekti. Taberi’nin metodu olarak; rivayetleri verir ve katıldığı rivayeti belirtir ya da tercihte bulunur ya da kendi değerlendirmesini ifade etmesidir. Her nedense Salebe kıssasına gelince sadece rivayet edip geçmiştir. Bir tercih ve değerlendirmede bulunmamıştır. İbn Esir değerlendirmesinde bu kıssa doğru değildir ve hicri 3. yılda ölen birinin 9. yıldaki bir olayın kahramanı olması mümkün değildir hükmüne varmıştır.

            Hadis kitaplarında ise Salebe kıssası bazı hadisçiler peygamberin gelecekten heber verme mucizesi olarak değerlendirmiştir. Halimi ise pişman olan Salebe’yi peygamberin affetmemesi kabul edilemez demektedir. Beyhaki ise kıssanın tefsir ehli için meşhur hadistir  ama zayıf senetle mevsul olarak rivayet edilmiştir değerlendirmesini yapar.Tefsir kitaplarında da Salebe kıssası müfessirler tarafından değerlendirilmiştir.

            Salebe kıssasına sebeb-i nüzüle yeni bir yaklaşım ışığında değerlendirilmesinde;

  1. İlk olarak hadis usulü açısından tenkid edilmiştir. Hadisin senedinin zayıf olduğu tespit edilmiştir. İmam Buhari, İbn-i Hacer hadisi zayıf görmüşlerdir.
  2. Rivayetler tasnif edilmelidir. Yani rivayet sebeb-i nüzül rivayetimidir yoksa tefsir için sebeb-i nüzül müdür belirlenmesi gerekmektedir. Salebe kıssası tefsir için sebebi nüzül rivayeti olma ihtimali daha fazladır. Rivayet kalıplarına baktığımızda da Salebe kıssası sebeb ifade etmede nass olmayan rivayetler grubundadır.
  3. Tarih ilminden faydalanmalıdır. Kıssanın geçmiş olduğu tarih hicri 9. asırdadır. Zekat ise hicri 2. yılda farz kılınmıştır. Olay zamanında zekat, devlet gücüyle de olsa  alınması gündemdedir. Tebük seferi gibi zorlu bir dönemde zekatın kabul edilmeme lüksü yoktur. Nitekim hz. Ebu Bekir zekat vermeyenlere savaş açmıştır.
  4. Kuran bütünlüğü çerçevesinde kıssa değerlendirildiğinde Allah’a verilen vadin yerine getirilme ilkesi feri bir olaya hasredilip sınırlanamaz.

Bu ilkeler çerçevesinde yapılan değerlendirmelerde sebeb-i nüzül rivayetlerinin nasıl değerlendirilmesi gerektiği açıklığa kavuşmuş olacaktır. Rivayetleri değerlendirme işi tek kişinin yapacağı bir iş değildir. Bu nedenle günümüzün teknolojisini de kullanarak geniş çaplı değerlendirilmelidir.

                                                                            Saygılarımla…


0 Yorum - Yorum Yaz



12912778 / Yüksek Lisans
RUKİYE ÖZTÜRK

 

Kur’an ve Bağlam

Sa’lebe Kıssası - Esbâb-ı Nüzule Yeni Bir Yaklaşım

 

İkinci Kitap

  • Rivayette anlatıldığına göre Sa’labe kıssası şöyledir: Sa’labe Hz. Peygamber’e gider çok mal istediğini ve ona yaradana dua etmesini söyler. Ayrıca verilecek malların zekâtı için de söz verir. Hz. Peygamber onu uyardıysa da o ısrar eder ve Hz. Muhammed’in duası sonucu kendisi çok büyük bir davar sürüsünün sahibi olur. Zamanla ibadetlerini aksatmaya başlar. Son olarak kendisine Hz. Peygamberin gönderdiği zekât tahsildarını geri çevirir. Hz. Peygamber Sa’labe’nin bu durumuna çok üzülür ve Tevbe Suresi’nin 75. ayeti nazil olur. Sa’labe sadakayı alıp Hz. Muhammed’e getirdiyse de kabül görmez.
  • İşte bu kıssanın üzerinde rivayet edenlerin çok farklı görüşleri vardır. Örneğin İbn’l Esir’e göre bu şahıs o değildir;  başkasıdır, İbn’il Haber’e göre iki Sa’labe vardır, İb-i Sad’a göre kıssanın sıhhati şüphelidir, Zehebi’ye göre bu rivayet ‘ münker hadistir ’ ...
  • Hadis kitaplarında Sa’labe kıssası için farklı görüşler hâkimdir. Sa’labe’nin karakter yapısı ve yine kıssanın sıhhati açısından ayrılılıklar vardır.
  • Tefsir kitaplarının genelinde bu mesele için yine net bir duruş yoktur. Geneli olayı nakletmekle yetinmiştir. Sadece el- Uceyli’ye göre ( 1204 – 1789 ) Sa’labe ‘nin münafık olduğu kesindir. Bazı müfessirler ise kıssasını tamamen ucu açık bırakmıştır.
  • Bu kıssayı değerlendirmeye alacak olursak, öncelikle bilmeliyiz ki bu rivayetin senedi zayıftır. Öyleyse senedi zayıf bu rivayet nasıl olurda bu kadar fazla ravinin kitabında yer alır? Sorusunun cevabını vermeye çalıştığımızda; esbab-ı nüzul rivayetlerini böyle senetsiz biçimde aktaran âlimlerin tavılarını buluruz. Sonuçta bu, karışıklığa sebep olmuş kıssacılara, istismara açık hale getirilmiştir bu rivayet. İmam Maliki’nin de dediği gibi rivayetlerin ehli olmayanlardan değil, işi bilenden alınması gerekirdi.
  • Rivayetlerin hakkıyla tasnif edilmesi, İsrailî haberlerin ve uydurma rivayetlerin Esbab-ı Nüzulün içine dâhil olmaması için önemlidir.
  • Anlaşıldığına göre nakledilen olay ya nüzul ortamında yaşanmamıştır ya da nüzul sebeplerinden değildir.
  • Tarihi gerçeklikler ise bu kıssanın gerçek olamayacağına işaret ediyor. Çünkü kıssanın yaşandığı iddia edildiği zamanda sadakalar resmi vergi niteliği kazanmıştı ( Tebuk Seferi ). Yani o istemese de devlet cebri işin içindeydi ve keyfî vermemesi mümkün değildi.
  • Kur’anî bütünlük açısından da verilen mesajlar evrenseldir. Yani belli bir kimseye hapsedilen bir mesaj zaten yoktur.

 

  • Sonuçta;

► Rivayetlerin âlimlerin eserlerinde yer alması, her zaman o rivayetin kesinliğini bildirmez.

► İmam Ahmad bin Hanbel’n dediği gibi senedi olmayan rivayete itibar edilmemeli, sahih senetli sağlam rivayetler ise kabül edilmelidir.

► Tefsir kitaplarından doğru olmayan rivayetler çıkarılmalıdır. Böylece Kur’an’ı anlamaya çalışan insanların karışıklıklardan dolayı geri çekilmesinin önüne geçilmiş olunur.


0 Yorum - Yorum Yaz


Fikret AKMAN Öğrenci No: 12912768
ESBAB-I NÜZUL’E YENİ BİR YAKLAŞIM IŞIĞINDA SA’LEBE KISSASININ DEĞERLENDİRİLMESİ
İslam kültür tarihinde esbâb-ı nüzul rivayetleri Kur’an-ı Kerim’in anlaşılması sürecinde izlenen bir yol olmuştur. Ancak bu yolda kullanılan metodun, ilkeleri ile birlikte ortaya konulmadığı bir gerçektir. Usul açısından vaki olan bu eksiklik, esbab-ı nüzul rivayetleri, genel olarak da tefsir rivayetleri üzerinde tereddütlerin zuhuruna sebep olmuştur. İmam Ahmed, “Üç şeyin aslı yoktur; Melahim, Megazi ve Tefsir” demekle bu durumu tespit etmek istemiştir. İmam Ahmed b. Hanbel’in bu ifadesini, senedi olmadan rivayet edilen bir habere itibar edilmemelidir; ama sahih bir sened ve sağlam bir metinle rivayet edilen haber de elbette kabul edilmelidir, şeklinde anlamak daha isabetlidir.
Bu bağlamda Kur’an’ın anlaşılmasında esbab-ı nüzul’ün değerlendirilmesine yeni bir yaklaşım getiren ilkeleri bir ayet/hadise üzerine odaklayarak bu ilkelerin uygulanabilirliğini göstermeye çalıştık.
Tevbe süresi 75. Ayetine ve sebeb-i nüzul’ü olarak nakledilen Sa’lebe kıssasına, aşağı-da önerilen ilkeler ışığında bakılmış olsaydı Kur’an-ı Kerim’in mana zenginliği anlaşılacaktı. Çünkü Kur’an-ı Kerim’le aydınlanacak hayatımızın zenginliği, onun zengin bir biçimde yorum-lanmasıyla/pratiğe taşınmasıyla mümkündür. Bu ilkeleri maddeler halinde şöyle sıralayabili-riz;
1) İlk olarak bu rivayetleri hadis usulü açısından tenkid edilmeli, zikredildiği üzere ha-disin senedi zayıftır.O halde, tefsir tarihinin en mühim tefsirlerinde böyle bir riva-yet nasıl olmuş da nakledilegelmiştir?
2) Rivayetler tasnif edilmeli: Her bir rivayetin zaman-mekan-şartlara bakarak sınıflandırmak ona göre değerlendirme yapmak .
3) Tarih ilminden faydalanılmalı ve ona göre değerlendirme yapılmalı.
4) Kur’ânı bütünlük ve siyak-sibak bağlamında değerlendirilmesi.


0 Yorum - Yorum Yaz


MURAT CAN  NO: 12912777 YÜKSEK LİSANS

DERS;TEFSİR RİVAYETLERİNE GÖRE KUR’AN’IN NÜZUL ORTAMI

 

SA’LEBE KISSASININ DEĞERLENDİRİLMESİ

      İslam, doğduğu andan itibaren bizlere sayısız değerler, kaideler ve olaylar bırakmıştır.  Âlimlerimiz bunların hepsini gerek senedle gerekse senedsiz tevarüs yoluyla bizlere ulaştırmışlardır. Rivayetleri naklederken; “Kur’anın anlaşılmasında Esbabı Nüzül’ün Rolü” bölümünde değindiğimiz gibi kendilerine ulaşan ve topladıkları bütün rivayetleri sahih, zayıf -  Merfu, Makdu vb. ayrımı yapmaksızın yok olma endişesiyle nakletmişlerdir.   

        Bunlardan biri de vaazlarda çokça örnek olarak anlatılan ve Sa’lebe Kıssası olarak bilinen kıssasıdır. Bu kıssasının da hadis ve Tefsir kitaplarında senedli senedsiz değişik versiyonları mevcuttur.  Âlimler Sa’lebenin kim olduğundan, böyle bir vakıanın olup olmadığına kadar bu konuyu asırlardır Araştırmışlar, tartışmalar ve her biri kendine göre olumlu veya olumsuz bir sonuca ulaşmışlardır. Rivayetlere veya olaya olumsuz bakacak olursak itikadi yönden bunda bir sakınca olmadığı anlaşılacaktır.  Çünkü âlimlerimiz terğip ve terhib konunlarında zayıf vb. hadislerle amel edileceğine değinmişler ve benzeri hadisleride bu alanda halkı teşvik etmek için kullanmışlardır. Bu rivayeti değerlendirirken rivayetin kahramanıyla,    zamanıyla,     tarihiyle ve olayın nasıl cerayan ettiği ile münhasır kalınmadan bundan çıkartılacak ders ve ibretlere değinilmelidir. O da Allah ve Resulünün sözüne tam bir teslimiyet,  Allah ve Resulünün her an nasihatle imanı dinç tutmak için uyardığı dünyanın geçici nimetlerinin fitnesi (İmtihanı) ve Allahın vermiş olduğu dünya nimetlerinde Allahu Tealanın ve kullarının hakkının olduğunun bilincinde olma, Sahabenin Allah Rasülünün uygulamasına gösterdikleri titizlik ve bu uygulamayı devam ettirmeleri.  

         Kur-anı Kerimi ve Hadisleri anlamak için belli bir olayla veya sebebi nüzulle yetinilmemeli o günün ve günümüzün, sosyal, siyasal ve fikri düzeyi baz alınarak Kur-an ve sünnetin çizmiş olduğu sınırları aşamadan doğru manalara ulaşılmaya çalışılmalıdır.


0 Yorum - Yorum Yaz

Sa'lebe kıssası    05.05.2013

NAZIM ÇETİN 12912769

Y.LİSANS

        Tevbe suresi 75. ayetinin  Sa'lebe  b.Hatıp hakkında nazil olduğu rivâyet edilmektedir.

        Tefsirlerde zikredilen Sa'lebe kıssası hakkında  müfessirlerin iki gruba ayrıldığını görmekteyiz .Kıssanın doğru olduğuna kail olanlar ve kıssanın sıhhatine şüphe ile yaklaşanlar vardır.

        Bu hadisin senedi zayıftır.Müfessirlerin bu hadisi zikretmalarinin sebebini Zahid-î Kevserî Makalât2ında şöyle açıklamaktadır."Müfessirlerin birçoğunun fayda umarak birçok riv3ayeti kaydettiklerini görürsün.Onlar, Yahudi ve diğerlerinden tevarüs edilen kendi zamanlarının bilgilerini Kur'an-ı Kerim'in haberlerinin bazı yönlerini açıklamak için, bu haberlerin getirdiği problemleri kendilerinden sonra gelecek tenkitçilere bırakarak nakletmişlerdir.Kur'an-ı Kerim'in mücmel bırakılmış manalarının izahında birçok faydaların bulunması ihtimâli sebebiyle bu malûmatın kendilerinden sonra gelecek olanlara ulaşmasını çok arzu etmişlerdir.

        Onları böyle düşünmeye, rivâyetleri senedini zikrederek nakletmekle görevlerini yapmış oldukları kanaatine yönelten sebep ne idi? 

         İbnu's Salâh bu soruya şöyle cevap vermektedir:"Çünkü isnad ilmi tam anlamıyla ve mükemmel bir şekilde hayatlarına girmişti."

         Tefsir rivâyetlerini (esbab-ı nüzul rivâyetleri dahil) eserlerinde nakleden müfessirlerimizin birçoğu ilmi yeterliliklerine rağmenzayıf, garîb, münker ve İsrailî birçok hadis zikretmişlerdir.Hatta mevzû hadis naklettikleri vâkidir. O halde âlimlerimizin bir tefsir haberini eserlerinde rivâyet etmiş olmaları, her zaman orivâyetin "sıhhat"ine delil teşkil etmemelidir.

         Burada önemle vurgulanması gereken bir husus da şudur.Müfessirlerin-muhaddislerin  kendilerine ulaşan her haberi yazıya aktarmalarından amaçları, toplamaya imkân buldukları her şeyin yok olup gitmesinden endişe etmeleridir.

          O halde Kur'an-ı Kerim'in anlaşılması konusunda sebeb-i nüzul rivayetlerinin değerlendirilmesinde yeni bir usûl takip edilmelidir. Böylece, tefsir kitaplarında kalmaya hakkı olmayan pek çok rivâyet temizlenmiş olacak ve Kur'an-ı Kerim'deki bir ayeti anlamak için tefsir kitaplarına bakan kimseler, onlarla karşılaşıp hiçbir esası olmayan haberlerle meşgul olmaktan kurtulacaklardır.

          Esbab-ı nüzul/tefsir rivâyetlerinin bilgisayar teknolojisinin imkânlarında yararlanarak toplanması gerekir. Bu gayeyi gerçekleştirecek  malzeme/kültür mirasımız elde mevcuttur.

          Sonuç olarak Tevbe Suresi 75. ayeti Sa'lebe kıssası üzerine inmiştir denilmesi doğru bir değerlendirme değildir.Bu kıssada nakledilen olay nüzul ortamında cereyan etmemiş veya etmişse bile ayetin nüzulüne sebep olmamıştır.Bilâhere yasahabîler, ya tebe-i tabiîler veya müfessirler tarafından bu ayetin anlaşılmasında değerlendirilmiştir.


0 Yorum - Yorum Yaz

Sa'lebe kıssası    05.05.2013

    NAZIM ÇETİN  12912769                                                                 

    Y. LİSANS

    SA'LEBE KISSASI

    Tevbe suresi 75.ayetinde yüce Rabbimiz “ Yine onlardan kimi de Allah’a şöyle ahdetmişlerdi: “Eğer bize lütuf ve kereminden ihsan ederse biz de elbette zekatı veririz ve kesinlikle Salihlerden oluruz.” diye söz vermişlerdi.” buyuruyor.Bu ayetin Sa’leb b. Hatıp hakkında nazil olduğu rivâyet edilir.

     Tefsirlerde zikredilen Sa’lebe kıssasını müfessirlerin iki gruba ayrıldığını görmekteyiz.Kıssanın sıhhatine kail olanlar doğrudan doğruya bu hükmü vermemişlerdir.Kıssa hakkında söylenenleri tekrar etmişler ve görüş bildirmişlerdir.Müfessirlerin bir kısmı da Sa’lebe kıssasının sıhhatine şüphe ile bakmışlardır.Taberî,Razi ve Süleyman Ateş bu şekilde düşünenlerdendir.

    Bu hadisin senedi zayıftır.Müfessirlerin bu hadisi zikretmelerinin sebebini Zahid-i Kevserî Makalat’ında şöyle açıklamaktadır.” Müfessirlerin birçoğunun fayda umarak birçok rivayeti kaydettiklerini görürsün.Onlar, Yahudi ve diğerlerinden tevarüs edilen kendi zamanlarının bilgilerini, Kur’an-ı Kerim’in haberlerinin bazı yönlerini açıklamak için, bu haberlerin getirdiği problemleri kendilerinden sonra gelecek tenkitçilere bırakarak nakletmişlerdir. Kur’an-ı Kerim’in mücmel bırakılmış bazı manalarının izahında birçok faydaların bulunması ihtimali sebebiyle bu malûmatın kendilerinden sonra gelecek olanlara ulaşmasını çok arzu etmişlerdir.Müslümanlar nazarında bu rivâyetlerin sıhhatine itikad olunan ve iyice incelenmeksizin bütün illetleri ile hüccet olarak alınan birer gerçeklik olmasını amaç edinmemişlerdir.”

      Hâfız İbn-i Hacer Lisânu’l-Mîzân adlı eserinde konuya daha da açıklık getirmiştir.”İlk muhaddisler mevzû  hadisleri  rivâyet  etmede senedi  zikretmeye çok önem  veriyorlar, ona güveniyorlardı.İnanıyorlardı ki, hadisi,senedi ile  naklettikleri zaman sorumluluklarından kurtulacaklar ve hadisin durumunu,  senedini incelemeye yüklemiş olacaklardı.”

     Onları böyle düşünmeye, rivâyetleri senedini zikrederek nakletmekle görevlerini yapmış oldukları kanaatine yönelten sebep ne idi?

     İbnu’s Salâh(643/1245) bu soruya şöyle cevap vermektedir: “Çünkü isnad ilmi tam anlamıyla ve mükemmel bir şekilde hayatlarına girmişti.”

    Tefsîr rivâyetlerini (esbab-ı nüzûl rivâyetleri dahil ) eserlerinde nakleden müfessirlerimizin birçoğu ilmî  yeterliliklerine , salâh ve takvâ ehli oluşlarına rağmen zayıf, garîb, münker ve İsrailî birçok hadis zikretmişlerdir.Hatta mevzû hadis naklettikleri vâkidir.O halde âlimlerimizin bir tefsir haberini eserlerinde rivâyet etmiş olmaları, her zaman o rivâyetin “sıhhat” ine delil teşkil etmemelidir.

     Burada önemle vurgulanması gereken bir husus da şudur.Müfessirlerin-muhaddislerin kendilerine ulaşan her haberi yazıya aktarmalarından amaçları,toplamaya imkân buldukları her şeyin yok olup gitmesinden endişe etmeleridir.

    O halde Kur’an-ı Kerim’in anlaşılması konusunda esbab-ı nüzûl rivâyetlerinin değerlendirilmesinde yeni bir usûl takip edilmelidir.Böylece , tefsir kitaplarında kalmaya hakkı olmayan pek çok rivâyet temizlenmiş olacak ve Kur’an-ı Kerim’deki bir ayeti anlamak için tefsir kitaplarına bakan kimseler, onlarla karşılaşıp hiçbir esası olmayan haberlerle meşgul olmaktan kurtulacaklardır.

    Esbab-ı nüzûl/tefsir rivâyetlerinin bilgisayar teknolojisinin imkânlarından yararlanarak toplanması gerekir.Bu gayeyi gerçekleştirecek malzeme/kültür mirasımız elde mevcuttur.

    Sonuç olarak  Tevbe Suresi 75. Ayeti Sa’lebe kıssası üzerine inmiştir denilmesi doğru bir değerlendirme değildir.Bu kıssada nakledilen olay nüzul ortamında cereyan etmemiş veya etmişse bile ayetin nüzûlüne sebep olmamıştır. Bilâhere ya sahabîler, ya tebe-i tabiîler veya müfessirler tarafından bu ayetin anlaşılmasında değerlendirilmiştir.


0 Yorum - Yorum Yaz


     a.İlk olarak Sa'lebe kıssası rivayetleri hadis usulu açısından tenkid edilmelidir.Zikredildiği üzere  bu hadisin senedi zayırtır.O halde,tefsir tarihinin en mühim tefsirlerinde böyle bir rivayet nasıl olmuş da nakledilebilmiştir?                       Bunun sebebini Zahid Kevseri'nin el-Makalat'ında,müfessirler hakkındaki şu sözlerinde bulmak mümkündür:Müfessilerin bir çoğunun fayda umarak bir çok rivayeti kaydettiklerini ğörürsün.Onlar ,Yahudi ve diğerlerinden tevarüs edilen kendi zamanlarının bilgilerini ,Kuran-ı Kerim'in haberlerinin bazı yönlerini açıllamak için ,bu haberlerin getirdiği problemleri kendilerinden sonra ğelecek tenkidçiler bırakarak nakletmişlerdir.Kuran-ı Kerim'in mücmel bırakılmış bazı manalarının izahında bir çok faydaların bulunması ihtimali sebebiyle bu malumatın kendilerinden sonra gelecek olanlara ulaşmasını çok arzu etmişlerdir.Müslümanlar nazarında bu rivayetlerin sıhhatine itikat olunan ve iyice incelenmeksizin bütün illetleri ile hüccet olarak alınan birer ğerçeklik olmasını amaçedinmemişlerdir.Sa'lebe kıssasını tefsirinde zikredn iki müfessirin yaklaşımını bu anlatılanlar çerçevesinde ele aldığımızda şu değerlendirmeleri yapmak mümkündür:Kurtubi el-Cami li -Ahkami-l Kuran'da Sa'lebe kıssasını naklettiklerden sonra ve' huve meşhurun -Meşhur olan budur'ibaresini kullanmıştır.Burada 'meşhur' kelimesi bir hadis istılahı olarak kullanılmamıştır.Meşhur denmekle ,kıssacıların ve nakilci müfessirlerin arasında meşhur ve maruf olduğu kastedilmiştir.İbn-i Kesir Tefsir'inde ,rivayet ettiği haberlerin illetlerini açıklayan ,senedin zikriyle yetinmeyip haklarında cerh ve ta'n olan ravileri araştıran bir metod izlemiştir.Böyle sağlam bir yöntem edinmiş olmasına rağmen İbn-i Kesir'in bu yöntemin -nadir de olsa-dışına çıktığı ğörülmektedir.Sa'lebe kıssası buna bir örnektir.  


0 Yorum - Yorum Yaz

Sa'lebe Kıssası    09.05.2013

    Yüksek Lisans  

    Emrah MERAL

       12912714

SALEBE KISSASI

 

Birçok müfessir, ilimde mütebahhir olmalarına, salah ve ehli takva olmalarına rağmen tefsirlerinde zayıf, garip, münker ve israilî nice haber zikretmişlerdir. Dolayısıyla âlimlerimizin bir tefsir haberini eserlerinde rivayet etmiş olmaları, o haberin alelitlak doğruluğuna delil teşkil etmemelidir.  Ahmet b Hanbel'in , "üç şeyin aslı yoktur : melahi, megazi ve tefsir" demekle bu duruma işaret etmek istemiştir.

  Bu konuda önemle vurgulanması gereken bir konuda şudur: Müfessirlerin kendilerine ulaşan her haberi kitaplarına aktarmalarında ki amaçları, toplamaya imkân buldukları her şeyin yok olup gitmesinden tedirgin olmalarıdır. Bu âlimler kendilerinden sonra gelenleri bu haberleri kabul etmekle yükümlü de tutmamışlardır. Onlar rivayetin senedini zikretmekle mesuliyetten kurtulacaklarını ümit etmişlerdir.

Tevbe suresinin 75. Ayeti hakkında sebeb-i nüzül olarak Sa’lebe bin Hatıb’ın başından geçenler anlatılmaktadır. Hâlbuki bu hadise, ayetin anlaşılmasına yönelik yorumları sınırları içerisine haps etmiştir. Bu sebeple müfessirlerin bu konudaki yorumları birbirlerine zıt olmuş Kur’an’ın yorum zenginliğini kısıtlamıştır. Yeni bir yaklaşımla kıssanın sebebi nüzul ilmi açısından değerlendirilmesi siyak-sibak çerçevesi içerisinde yapılmış olsaydı bu tefrikaya düşülmeyecekti. Sa’lebe kıssasını tefsirlerinde naklederek bu ayetleri yorumlayan birçok müfessir siyak-sibakı ihmal etmişler ve yanlış anlamalara düşmüşlerdir. Hâlbuki ayetin siyak-sibakı münafıklardan bahsetmektedir. Dolayısıyla surenin 75’inci ayetine bu bağlamda bir yaklaşımla:

Allah’a ahdini bozan,

Vadinin hilafına hareket eden,

Bu eylemlerin sonunda da kalplerine nifakın yerleştiği insan karakterlerinden bahsedildiği görülecektir. Asıl anlatılmak istenen hususi bir şahsın kınanması değil, daha genel bir karakterin sıfatlarını sayarak müminleri bunlardan sakınmaya çağırmaktır.

 

Sa’lebe Kıssası esbab-ı nüzul rivayetleri ve rivayet değerlendirmeleri olarak tasnif edilmez ise nüzul ortamında cereyan etmemiş bir hadise veya etse bile nüzule sebep olmamış bir hadise o döneme mal edilebilmektedir. Sahabenin, tabiûnun kendi re’y ve içtihatları ile yaptıkları bir sebebi nüzul değerlendirmesi, nüzul asrında olmuş gibi kabul edilmektedir.

Sa’lebe kıssası rivayet kalıplarının da gösterdiği ikinci tür esbab-ı nüzul rivayetlerindendir. Yani bu olay nüzul ortamında cereyan etmemiştir veya etmişse bile ayetin nüzulüne sebep olmamıştır.

Ayeti kerimeyi zikredilen esbab-ı nüzul rivayeti ve tefsirdeki diğer rivayetler ile anlamaya çalışmak Kur'an'ın yorum zenginliğini daraltır. Her ayetle bir nüzul sebebi aramak, yada sınırlamak, yorum zenginliğini engellemiş olur.

 


0 Yorum - Yorum Yaz

SALEBE KISSASI    12.05.2013

 
İsrafil GÖK
Öğrenci No: (12952754)
Birleşik Doktora
 SALEBE KISSASITevbe  Suresi  75. Ayet  hakkında sebeb-i nüzul olarak gerek hadis gerekse tefsir rivayetlerinde Sa’lebe bin Hatıb’ın başından geçen olaylar  anlatılmaktadır. Hadis ve tefsir rivayetlerinde bu konu oldukça şöhret bulmuş Sa’lebe bin hatıb adeta ayetle özdeşleşmiştir. Hadis ilminin münekkdileri hadisin zayıflığına işaret etmişlerdir. Müfessirlerden Taberi, yaşadığı dönemde  isnad ilminin gelişmesinden dolayı sahih ve zayıf pek çok malumat ve rivayeti  kaybolup yok olmasın diye tefsirine almıştır. Rivayetlerin kritiğini ise uzmanlarına bırakmış tefsirinin mukaddimesinde de bu hususa temas etmiştir. İbn kesir tefsirinde geçen  rivayetlerde cerh ve tadile başvururken bu konuda bir görüş serdetmemiştir. Zemahşeri Beyzavi gibi pek çok müfessir kitablarında senedleri hazfedilmiş rivayetleri kullanmışlardır. Kurtubinin de dediği gibi bu rivayet( Salebe kıssası) müfessirler ve kussas arasında meşhur olmuştur.Burada esbabı nüzul rivayetleri konusunda bir tasnife gidilmesi gerektiği lüzumu açıkça kendini göstermektedir. Zira müsned ve merfu olan esbabı nüzul rivayetleri ile tefsir için olan esbabı nuzül değerlendirmelerini birbirinden ayırmak gerekir. Tevbe  Suresi  75.ayetin sebebi nuzulü olarak zikredilen rivayet sahabenin tabiunun kendi rey ve ictihatları ile yaptıkları bir sebebi nüzul değerlendirmesidir. Fakat bu tasnif yapılmadığından nuzül asrında olmuş gibi kabul edilmektedir. Salebe kıssası  ile ilgili rivayetlere bakıldığında sebeb ifade etmede nass olmayan , rivayet kalıplarının da gösterdiği üzere ikinci tür tefsir için olan esbabı nuzül değerlendirmesi türünden bir rivayet olduğu anlaşılmaktadır. Yani bu olay sanılanın aksine cereyan etmemiş ayetin nüzulüne sebeb olmamıştır. Rivayetin gerçek olmadığı Hamidullah’ın da belirttiği üzere hicri 9.asrın tarihsel gerçekliğiyle bağdaşmamaktadır. Ayetin konteksine bakıldığında belirli fertlerden ziyade ayet belli bir karakteri tanıtıp onunla ilgili bir örneklendirmeye gidiyor. Kuran ilimlerinden mübhematül Kuran’da da olduğu üzere ayetlerde anlatılan şahıs ve yer isimleri mübhem bırakılmıştır. Kuran  evrensel ve ebedi olan mesajın muayyen fertlerle kilitlenip kalmasını istemez. Kuranın tefsiri sadedinde nakledilen bu rivayetler müfessirleri birbirinden farklı zıt yorumlara sürüklemiş kuranın yorum zenginliğini sınırlamıştır. Hatırlanacağı üzere bu kıssanın uydurma olduğu ve esbab-ı nüzul ilmi açısından değerlendirilmesi yapılmıştı. Bu siyak-sibak çerçevesi içerisinde bir yaklaşım ile bu ayetin bağlamına dikkat ederek ,ifadeleri , siyak sibak çerçevesinde anlamanın önemini ve bu çerçeveyle ilgisi bulmayan esbab-ı nüzul rivayetlerinin tutarsızlığını göstermesi bakımından Sa’lebe kıssası bir örnektir. Sa’lebe kıssasını tefsirlerinde naklederek bu ayetleri yorumlayan bir çok müfessir siyak-sibakı ihmal etmişler ve yanlış anlamalara düşmüşlerdir. Halbuki bağlam çerçevesinin Kur’an ın anlaşılmasındaki yerine özen gösterselerdi Tevbe suresinin bu ayetlerini doğru anlayacaklardı. Çünkü siyak-sibak münafıklardan bahsetmektedir. Dolayısıyla surenin 75’inci ayetine bu bağlamda bir yaklaşımla Allah’a ahdini bozan ,vadinin hilafına hareket eden ve bu eylemlerin sonunda da kalplerine nifakın yerleştiği insan karakterlerinden bahsedildiği görülecektir.O halde Tevbe suresinin bu ayetlerinin bağlamı münafık insan tipine ait birtakım sıfatlardır.Verilmek İstenen mesaj belli bir şahsın kınanması değil evrensel bir karakterin sıfatlarını sayarak müminleri bunlardan sakınmaya çağırmaktadır.Kur’an-ı Kerim’in anlaşılmasında esbab-ı nüzul rivayetlerini değerlendirirken ayetlerin Siyak-sibakına mutlaka bakılmalıdır. Ayetlerin bağlamı ile mütenasip olmayan rivayetlere,Yukarıdaki örnekte olduğu gibi ,itibar etmemekte yarar olduğu açıktır.Nass-siyak-sibak-rivayet uyumu kesinlikle göz ardı edilmemelidir.Sa’lebe Kıssası esbab-ı nüzul rivayetleri ve rivayet değerlendirmeleri olarak tasnif edilmez ise nüzul ortamında cereyan etmemiş bir hadise veya etse bile nüzule sebep olmamış bir hadise o döneme mal edilebilmektedir. Sahabenin , Tabiunun’un kendi re’y ve içtihatları ile yaptıkları bir sebebi nüzul değerlendirmesi , nüzul asrında olmuş gibi kabul edilmektedir.Sa’lebe kıssası rivayet kalıplarının da gösterdiği ikinci tür esbab-ı nüzul rivayetlerindendir.Yani bu olay nüzul ortamında cereyan etmemiştir veya etmişse bile ayetin nüzulüne sebep olmamıştır.Ayeti kerimeyi zikredilen esbab-ı nüzul rivayeti ve tefsirdeki diğer rivayetler ile anlamaya çalışmak Kuran yorum zenginliğini daraltır. Her ayetle bir nüzul sebebi aramak, yada sınırlamak, yorum zenginliğini engellemiş olur. Tarih ilminden faydalanılmalıdır. Bu konudan bakıldığında Sa’lebe kıssasını tarihi hakikatler doğrulamaktadır. 
0 Yorum - Yorum Yaz


Abdullah ARSLAN-12912771-Yüksek Lisans-Salebe Kıssası

Sa’lebe kıssası birçok müfessir tarafından Tevbe suresi 75. ayetinin sebebi nüzulu olarak anlatılmıştır.

Sire, rical ve tarih kitaplarında 9.yılda vuku bulan bir olay olarak zikredilmektedir, halbuki Sa’lebe’nin hicri 3. yılda öldüğü rivayetleri vardır.

Her ne kadar hadis ve tefsir kitaplarında yer almışsa da metin bakımından tenkide tabi tutulmuş ve tartışılmıştır.

Yapılan incelemelerde sened bakımından da çok sağlam olmadığı anlaşılmıştır.

Ayrıca Kuranın genel mefhumu ve tarihsellik bakımından da değerlendirildiğinde Sa’lebe hadisi hakkında ki kanaatler sahih olmayacağı yönündedir.

Senedini ve metninin bazı kitaplarda ve rivayetlerde –hadis metodolojisine göre- sahih gibi görünmesi, Tevbe süresi 75. ayetini anlamaya çalışanların fehmini daraltmış ve daha farklı yorumları engellemiştir.


0 Yorum - Yorum Yaz

Sa'lebe Kıssası    14.05.2013

Hacı Turan DEMİRCİOĞLU-12912775-Yüksek Lisans-

SA’LEBE KISSSASI

Esbabı nüzul Kuran anlamak için önnemli kaynaktır. Kuranı Kerim bizlere birçok olayları anlatır. Bu olaylardan bazıları yorum üzerine bina edilmiştir ki, buna örnek Sa’lebe kıssasıdır. Âlimlerimiz Sa’lebe’nin kim olduğundan, böyle bir vakıanın olup olmadığını araştırmışlar ve birçoğu zayıf görmüşlerdir. İtikadi konuyu ilgilendirmediği için halkı teşvik babından zayıf hadislerle amel edilir ilkesiyle reddetmemişlerdir. Bu gibi olaylardan ibret alma yoluna gitmişlerdir.

Tevbe süresinin 75. Ayeti Sa’lebe kıssası üzerine inmesi gibi anlayışımızın zayıf temeller üzerine oturuşu Ahmet b. Hanbel’in şu veciz sözü ilde anlamını bulmaktadır. ‘’ Üç şeyin aslı yoktur: Melahi, meğazi ve tefsir.’’ Erken dönem kaynaklara baktığımızda lehte çok uydurma rivayetlere şahit oluruz. Bu sebeple senedi sahih olmayan rivayetlere itibar edilmemelidir.


0 Yorum - Yorum Yaz

SA'LEBE KISSASI    15.05.2013

 Ramazan Koç-12912727

Tevbe suresinin 75. Ayeti hakkında sebeb-i nüzül olarak Sa’lebe bin Hatıb’ın başından geçenler anlatılmaktadır.Müfessirlerin büyük çoğunluğu kıssanın sıhhatinden şüphe duymuşlardir.müfessirlerin bir kısmı gerekçe olarak tarihsel argümanları ileri sürmüşler  ve bazıları hadisin munker'ul hadis olduğunu söylemişlerdir.Diğerleri ise senedinin zayıf olduğunu beyan etmişlerdir.sonuç olarak bu ayetin sebeb-i nüzulü olarak zikredilen bu kıssanın sıhhati konusunda cereyan eden tartişmalar  kur'an ın yorum zenginliğinin daraltılması sonucunu doğurmuştur.tefsir kitaplarında bu tür doğru olmayan rivayetlerin mevcudiyeti ilk dönem alimlerimizin rivayetin sıhhatine bakmaksızın varid olan her rivayeti kayda alarak sonraki nesillere ulaştırma çabasından kaynaklanmaktadır.bunun bir sebebi de o dönem müfessirlerinin hadis ilminde, kur'an ilimlerin  olduğu kadar mütehassıs olmamalarıdır. Geçmiş müfessirlerimizin cühdünü  takdir ederek diyebiliriz ki güvenilir olmayan raviler ve hazfedilmiş rivayetler alinmamalidir.Tarihsellik faktörü dikkate alınmalıdır.kur'anî bütünlük ve siyak-sibak açısı gözardı edilmemelidir.Her ayette bir nüzul sebebi aranmamalıdır.sonuçta Tefsir kitaplarında doğru olmayan rivayetler yer almayacak ve kur'an'ı anlamaya çalışan insanların bu tür karışıklıklarla karşılaşmasının önüne geçilmiş olunacaktır. 


0 Yorum - Yorum Yaz


Yahya Özdil-Yüksek Lisans

       Tevbe Suresi 75. ayetinin (“Yine onlardan kimi de Allah’a: Eğer bize lütfundan ihsan ederse muhakkak tasaddukta bulunuruz. Ve muhakkak sâlih kimselerden oluruz, diye Allah’a söz vermişlerdi.”)

        Sa’lebe, Hz. Peygamber’in huzuruna gelmiş:

-“Ya Rasulallah,Allah’a dua et de bana çok mal versin” demiş.Hz.Peygamber de:

-Ya sa’lebe,hakkını eda ettiğin az,takat  getirmeyeceğin çoktan hayırlıdır.”diyerek cevap vermiş.sa’lebe ısrar edince Hz. Peygamber dua etmiş. Allah da ona vermiş.

Hz. Peygamber zekat görevlilerini  sa’lebeye göndermiş.

Sa’lebe :“Bu cizyeler ne? Bu cizyenin kardeşi,hele siz gidin de düşüneyim.”demiş.Hz. peygamber iki kere vay sa’lebeye buyurmuş.

Burda üç hususa dikkat çekilmektedir.

1) Sire, Rical ve Tarih kitaplarında;  Sa’lebe’nin vasıfları ve kıssanın sıhhat derecesi üzerine farklı görüşler ortaya koyanlar, 2) Hadis kitaplarında; Senedinin zayıflığından bahseden rivayetler veya sadece rivayet edip başka bir yorum yapmayanlar,   3) Tefsir kitaplarında; kıssanın sıhhatine kail olanlar ve şüphe ile bakıp kabul etmeyenler olmuştur.

 Şimdi Sa’lebe kıssasını bu bağlamda ele alacak olursak.

1-İlk olarak sa’lebe kıssası rivayetleri hadis usulu açısından tenkit edilmelidir.Zikredildiği üzere bu hadisin senedi zayıftır.O halde,tefsir tarihinin en mühim tefsirlerinde böyle bir rivayet nasıl olmuş da nakledilegelmiştir?

2-Rivayetler tasnif edilmelidir.

a-Esbâb-ı nüzul rivayetleri

b-Tefsir için olan esbâb-ı nüzul değerlendirmeleri

3-Tarih ilminden faydalanılmalıdır.

Taberî,sa’lebe kıssasını,tarih’inde,dokuncu hicri yıl hadiseleri arasında ve “zekat’ın farz kılındığı sene,sa’lebe hakkında nazil olmuştur.”diyerek nakletmektedir.[1]

4-Kur’an-ı bütünlük ve siyak-sibak bağlamında şöyle değerlendirilmelidir.

a.Allah teâlâ’ya ahd edip de ahdini bozan

b.Vaadinin hilafına hareket eden

c.Bu eyleminin sonucunda kalblerine nifâkın yerleştiği kişiler(insanlar) karakterize edilmektedir.

 

 

 

 

 



[1] .Tarih’ul umem ve’l-mulûk III.123-124


0 Yorum - Yorum Yaz


 II. KİTAP

SA’LEBE KISSASI

MUSTAFA MURAT BATMAN

12912713

 

 

·       Bir önceki kitapta da bahsedildiği üzere esbab-ı nüzul, Kur’an-ı Kerim’in anlaşılmasında çok büyük bir araçtır. Ancak bu ilim bize aktarılırken bazı problemleri de beraberinde getirmiştir. Bu rivayetlerin günümüze kadar hala tasnif edilmemiş olması da nüzulün teahhürü, ayetin umumiliği-hususiliği, sıygaların farklılıklarının gözetilmemesi, hadis rivayetlerinin sahih mi, zayıf mı, garib mi, mevzu mu olduklarına ehemmiyet verilmemesi bu sorunlardan bazılarıdır. Ayrıca aynı konuda birbiri ile hiçbir şekilde uyuşmayan, telifi mümkün olmayan ve sıhhat dereceleri eşit bulunan birçok rivayet de bu ilimle birlikte kitaplarımıza dâhil edilmiştir. Bütün bu problemler bu ilimden elde ettiğimiz faydayı bariz bir şekilde azaltmaktadır.

·       Bu yüzden ilk olarak hadis rivayetleri sened ve metin tenkidine tutulmalı, yalnızca müsned-merfu rivayetler esbab-ı nüzul rivayetleri olarak tasnif edilmelidir. Bunun haricindeki rivayetler de bu vesile ile ayrı bir yerde biriktirilmeli ve tefsir amaçlı esbab-ı nüzul rivayetleri olarak tasnife tabi tutulmalıdır.

·       Bu kitapta örnek olarak verilen ve hemen hemen tüm tefsirlerde bulunan bir kıssa konunun ehemmiyetini daha açık ifade edecektir. Sa’lebe kıssası olarak bilinen bu rivayet incelendiğinde sîre, rical ve tarih kitaplarında mezkûr zat hakkında çelişkili rivayetlere rastlanmaktadır. Örneğin Belazuri’nin bir rivayetine göre Sa’lebe Uhud Harbi’nden kaçmış, bir diğer rivayetine göre ise Uhud’da öldürülen Ensar’dan bir zattır.[1] Yine sîre, rical ve tarih kitaplarında Sa’lebe kıssası hususunda 3 ayrı görüş beyan edilmiştir.

1-    Bu rivayet kimine göre sıhhat açısından sorunsuz kabul edilmiştir,

2-    Kimine göre olay gerçektir ancak şahıs farklıdır,

3-    Kimine göre de rivayet şüphelidir.

·       Hadis kitaplarında da bu rivayet, genellikle zayıf ve meşhur olan bir rivayet olarak değerlendirilmiştir. Tefsir kitaplarında bu rivayet incelendiğinde, Sa’lebe rivayetinin ya Taberi’den alıntı yoluyla ya da muhtelif tarikler zikredilerek tefsir kitaplarına dâhil edilmiş olduğu görülür. Müfessirler arasında da rivayetin kabul edilip edilmemesi farklılık arz eder. İbnu’l-Arabî, İbnu’l-Cevzi, Uceyli gibi kimi müfessirlerce bu rivayet sıhhati haiz bir rivayettir. Taberi, Razi gibi kimi müfessirler de rivayetin sıhhatine şüphe ile bakmışlardır.

·       Bu rivayetin hadis âlimleri tarafından genelde zayıf olarak nitelendirildiğini bildirmiştik. Rivayetteki ihtilaf 2 şeyden kaynaklı olabilir:

1-    Her ayete bir sebebi nüzul aranmasından kaynaklı zayıf, mevzu, İsrailiyyat kaynaklı birçok haber de sebeb-i nüzul rivayetleri içine dâhil edilmiş olabilir.

2-    Rivayetler sıygalarına, senedlerine dikkat edilerek tasnif edilmezse nüzul asrında değil de farklı bir zamanda ortaya çıkmış bir olay tefsir amaçlı nakledilmiş olabilir.

Devlet cebri ile zekât alınabilecekken böyle bir icbarda bulunulmaması, bu rivayetin tarihi kaynaklar ile de tenakuz içerdiğini göstermektedir.

·       Kur’an şahısların ebedileştirilmesinden ziyade o şahsın kınanan veya hoşa giden özelliklerinin umuma şamil olmasını ister. Bu, Sa’lebe kıssası anlaşılırken gözden kaçırılmaması gereken bir husus olmalıdır.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 



[1] Belazurî, Ensâbu’l-Eşrâf, (tah. M.Hamidullah), Ma’hedü’l-Mahtûtât, Dâru’l-Maarif, Mısır, 1959, I. Kısım s. 236 ve 330, Serinsu, age, s. 275’den naklen.


0 Yorum - Yorum Yaz

RECEP TURAN - 11912710    19.05.2013

B. ESBÂB-I NÜZÛL KONUSUNA YENİ BİR YAKLAŞIM VE SA’LEBE KISSASININ BU YAKLAŞIM ÇERÇEVESİNDE DEĞERLENDİRİLMESİ

 

B.1. Esbâb-I Nüzûl Konusuna Yeni Bir Yaklaşım

B.1.1. Rivayetlerin Değerlendirilmesi

 

BİRİNCİ AŞAMA : İLKELERİN TESPİTİ

 

1- GENEL İLKELER

A- Esbâb-ı Nüzul rivayetlerinin tamamını ihata etmek mümkün değildir

B- Esbâb-ı Nüzul’ü bilmeksizin Kur’an’ı anlamak mümkündür.

 

2- ÖZEL İLKELER

A- Esbâb-ı Nüzul bilmenin muktezay-ı hali bilmek gibi olduğu hallerde.

B- Esbâb-ı Nüzul bilmemenin Kur’an’ın zahir nasslarını mücmel nasslar konumuna getirme şüphesi ve güçlüğü bulunduğu hallerde.

C- Kur’an’ın anlaşılmasında esbâb-ı nüzul’e olan ihtiyacı yine Kur’an belirlemelidir.

 

İKİNCİ AŞAMA : RİVAYETLERİN TENKİDİ

 

1- RİVAYETLERİN TOPLANMASI            

3- HADİS USULÜ KRİTERLERİNDEN YARARLANILARAK TAM TESPİT

2- RİVATLER İÇERİSİNDE ZAYIF VEYA UYDURMA (RİVAYET) OLABİLECEĞİ KONUSUNDA FARKINDALIK       

 

ÜÇÜNCÜ AŞAMA : RİVAYETLERİN TASNİFİ

1- Esbâb-ı Nüzul Rivayetleri (özellikler)

A- Ayetlerin gerçek nüzul sebebi olan kıssalar/hadiseler

B- Sened ve metin bakımından sıhhat şartlarını taşıyan musned-merfu hadisler

C- Sebep ifade etmede nass olan sîğalar

 

2- Tefsir İçin Olan Esbâb-ı Nüzul Rivayetleri (kategorik ayrım)

A- Hz. Peygamber (as)’ın sebeb-i nüzul değerlendirmesi

B- Sahabe ve tabiunun sebeb-i nüzul değerlendirmesi

C- Müfessirlerin sebeb-i nüzul değerlendirmesi

 

B.1.2. Kur’an-ı Kerim’in Bütünlüğünün Dikkate Alınması

 

KUR’AN-I KERİM.....................(vahiy).....................................HZ. PEYGAMBER

HZ. PEYGAMBER.......................(ileti)........................................................SAHABE

SAHABE...............................(öğretim/aktarım).............................................. İNSAN

İNSAN.............................(kaynağa dönüş/başvuru).................. KUR’AN-I KERİM

 

 

         B.1.3. Siyak-Sibak (Bağlam/Kontekst)’ın Göz Önünde Bulundurulması

KUR’AN’DA BAĞLAM/KONTEKST

A- METİNSEL BAĞLAM

Kur’an metninin iç dokusunun incelenmesi

B- TARİHSEL BAĞLAM

Tarihsel yapı/nüzul ortamının incelenmesi

 

B.2. Sa’lebe Kıssasının Değerlendirilmesi

Tevbe suresi 75. Ayeti anlama çabasında “doğru”yu bulma maksadıyla nakledilen Sa’lebe kıssasının yeniden değerlendirilmesi :

1- İlk olarak Sa’lebe kıssası rivayetleri hadis usulü açısından tenkid edilmelidir.

2- Rivayetler tasnif edilmelidir. (Sa’lebe kıssası rivayet kalıplarının da gösterdiği üzere tefsir için olan esbab-ı nüzul rivayetleri arasında yer alır.)

3- Tarih ilminden faydalanılmalıdır.

4- Kur’anî bütünlük ve siyak-sibak bağlamında değerlendirilmelidir.

 

 

 

 

 


0 Yorum - Yorum Yaz


HAMDULLAH KAYA Öğrenci No: 12912772

ESBAB-I NÜZUL’E YENİ BİR BAKIŞ VE BU BAĞLAMDA SA’LEBE KISSASININ DEĞERLENDİRİLMESİ

Esbâb-ı nüzul rivayetleri Kur’an-ı Kerim Ayetlerin anlamlarının eksiksiz anlaşılmasında izlenen en önemli yollardan biri olmuştur. Ama bu bağlama kullanılan metodun, ilkeleri ile birlikte tam bir şekilde ortaya konulduğunu söylemek pek mümkün görünmemektedir. Usul açısından vaki olan bu eksiklik, esbab-ı nüzul rivayetleri, genel olarak da tefsir rivayetleri üzerinde tereddütlerin meydana gelmesine sebebiyitvermiştir. Sa’lebe kıssasında da bu eksiklikler çarpıcı bir şekilde gözükmektedir.
Sa’lebe kıssası tefsirciler arasında meşhur bir hadisedir. Genelde tevbe suresinin 75.ayetinin sebeb-i nuzulu olarak bu hadise zikredilmektedir ama bu hadisenin sıhhatı tefsirciler tarafından pek araştırılmadığı gözükmektedir ama Beyhaki gibi bazı müfessirler hadisin senedinin zayıflığına işaret etmişlerdir. Beyhakî şu değerlendirmeyi yapar: “Bu, tefsir ehli arasında meşhur bir hadistir. Zayıf senedlerle mevsul olarak rivayet edilmiştir” .
SA’LEBE KISSASININ DEĞERLENDİRİLMESİ
1-İlken hadis usulü açısından sa’lebe hadisi rivayet açısından tenkid edilmelidir. zira bu hadisin senedi zayıftır. İmam Buharî bu kıssanın bir tarikini rivayet eden Ebû Umâme hadisinin senedindeki Ali b.Yezid hakkında munkeru’l-Hadîs”demiştir.
2- Rivayetler tasnif edilmelidir her bir rivayetin zama-mekan-şartlarına bakarak sınıflandırmak,ona göre değerlendirme yapmak gerekmektedir.
3) Tarih ilminden yararlanılmalı ve ona göre değerlendirme yapılmalıdır.
4) Kur’ân’i bütünlük ve siyak-sibak bağlamında değerlendirilmelidir.

Öyleyse Kur’ân’ı Kerim’in anlaşılmasında esbâb-ı nüzûl rivayetlerinin değerlendirilmesinde bu metodlar takip edilmeli ve tefsir kitaplarındaki pek çok zayıf hatta aslı olmayan rivayetler çıkartılarak tefsir ilmi israiliyyattan temizlenilmelidir.


0 Yorum - Yorum Yaz

Murat Kayalik    04.06.2013

T.C.

ANKARA ÜNIVERSITESI

İLAHİYAT FAKÜLTESİ

TEFSİR ANABİLİM DALI

 

 

 

 

 

Tefsir/Hadis/Fıkıh Usulü ilimlerinin bütünlüğü

 

Ödev

 

 

 

 

 

DANIŞMAN

Prof. Dr.Ahmet Nedim Serinsu

HAZIRLAYAN

Murat Kayalık

 

 

 

 

 

ANKARA-2012

Muhsin Demirci: Tefsir Usulü

Murat Kayalık

12912718

 

(21)     Tefsir:

(( فسر Bir şeyi açıklamak, ortaya çıkarmak, üzeri örtülü bir şeyi açmak, aydınlatmak.

( ( سفرKapalı bir şeyi açmak, aydınlatmak, ortaya çıkarmak.

                        Müşkil olan lafızdan murad edilen şeyi keşfetmektir.

Usul:

            (اصل  )Temel, esas, dayanak, kök, kaide, delil.

                        Hükmü tek başına sabit olup, başkasının kendi üzerine bina edildiği şey.

Herhangi bir ilim dalıyla alakalı bilgilerin sistemli bir şekilde yerleştirilmesin-de kullanılan belli esas ve metotlar.

 

(24)     Kaynaklar:

1-      Haris el-Muhasibi           (ö.  243/  857) “el-‘Akl ve Fehmu’l-Kur’an”.

2-      el-Hufi                              (ö.  430/1038) “el-Burhan fi ‘ulumi’l-Kur’an”.

3-      Ibnu’l-Cevzi                    (ö.  597/1200) “Fünunu’l-efnan”.

4-      et-Tufi                              (ö.  716/1316) “el-Iksir fi kavaidi’t-tefsir”.

5-      ıbn Teymiyye                  (ö.  728/1327) “Mukaddime fi usuli’t-tefsir”.

6-      ez-Zerkeşi                        (ö.  794/1392) “el-Burhan fi ‘ulumi’l-Kur’an”.

7-      el-Kafiyeci                       (ö.  879/1478) “et-Teysir fi kavaidi ‘ilmi’t-tefsir”.

8-      es-Suyuti                          (ö.  911/1505) “el-İtkan fi ‘ulumi’l-Kur’an”.

9-      ed-Dihlevi                                    (ö.1176/1764) “el-Fevzu’l-kebir fi usuli’t-tefsir”.

 

(30)     Tefsir mukaddimeleri:

1-      et-Taberi                          (ö.  310/  922) “Camiu’l-beyan ‘an te’vili’l-Kur’an”.

2-      ar-Rağib el-Isfehani       (ö.  502/1108) “Mukaddimetu’t-tefsir”.

3-      Ibn Atiyye                       (ö.  543/1148) “Mukaddime”.

4-      el-Kurtubi                       (ö.  671/1272) “el-Cami’ li ahkami’l-Kur’an”.

5-      en-Neysaburi                  (ö.  727/1326) “Ğaraibu’l-Kur’an ve rağaibu’l-furkan”.

6-      Ibn Cüzey el-Kelbi         (ö.  741/1340) “Kitabu’t-teshil”.

7-      ebu Hayyan                     (ö.  745/1344) “el-Bahru’l-muhit”.

8-      ebu’s-Sena                       (ö.  749/1348) “Envaru’l-hakaiki’r-Rabbaniyye”.

9-      Ibn Kesir                         (ö.  774/1372) “Tefsiru’l-Kur’ani’l-azim”.

10-  el-Alusi                            (ö.1270/1853) “Ruhu’l-me’ani”.

11-  el-Kasimi                         (ö.1332/1914) “Mehasinu’t-te’vil”.

 

(36)     Tali kaynaklar:

1-      ez-Zerkani                       (ö.1367/1948) “Menahilu’l-‘irfan fi ‘ulumi’l-Kur’an”.

2-      ez-Zehebi                         (ö.1399/1978) “et-Tefsir ve’l-müfessirun”.

3-      Subhi es-Salih                 (ö.1399/1978) “Mebahis fi ‘ulumi’l-Kur’an”.

4-      Mennau’l-Kattan           (ö.   -   /    -   ) “Mebahis fi ‘ulumi’l-Kur’an”.

5-      Ebu Şuhbe                      (ö.   -   /    -   ) “el-Medhal li diraseti’l-Kur’ani’l-kerim”.

6-      es-Sabuni                         (ö.   -   /    -   ) “et-Tibyan fi ‘ulumi’l-Kur’an”.

 

7-      Bursalı Mehmet Tahir Efendi;             “Delilu’t-tefasir”.

8-      Bergamalı Cevdet Bey;              “Tefsir Tarihi”.

9-      İsmail Hakkı İzmirli;                  “Tarih-i Kur’an”.

10-  Ömer Rıza Doğrul;                    “Kur’an nedir?”.

11-  Ömer Nasuhi Bilmen;                “Büyük Tefsir Tarihi”.

12-  Osman Keskioğlu;                      “Kur’an Tarihi”.

13-  Muhammed Hamidullah;          “Kur’an Tarihi”.

14-  İsmail Cerrahoğlu;                     “Tefsir usulü”.

15-  Mehmet Sofuoğlu;                      “Tefsire giriş”.

16-  Ali Turgut;                                  “Tefsir usulü ve Kaynakları”.

17-  Abdurrahman Çetin;                 “Kur’an İlimleri ve Kur’an-ı Kerim   Tarihi”.

18-  Suat Yıldırım;                             “Kur’an-ı Kerim ve Kur’an İlimlerine giriş”.

19-  Mehmet Soysaldı;                       “Nüzulünden günümüze Kur’an ilimleri ve tarihi”

20-  Ömer Dumlu;                             “Kur’an tefsirinde yöntem”.

21-  Muhsin Demirci;                        “Kur’an Tarihi”

 

22-  İgnaz Goldziher;                        “Die Richuntgen der İslamichen Koranauslegung.

23-  Rudi Peret;                                 “Kur’an üzerine makaleler”.

24-  T.Nöldeke-F.Schwally;              “Kur’an Tarihi”.

25-  Jacques Jomier;                          “The Bible and the Koran”.

26-  Arthur Jeffery;                          “The Foreıgn Vocabulary of the Quran”.

27-  H.Hirschfeld;                              “New Researches into the Composition and Exegesis of the Quran”.

28-  Wansbrough;                              “Qoranic Studies: Sources and Methods of Scriptural İnterpretation”.

 

 

(66)     Kur’an lafzı:

1-      Eş-Şafii, kökü yoktur özel bir isimdir. (Tevrat ve İncil gibi)

2-      (( قرينة – قرائن = delil, burhan.

3-      El-Eşari, (قرن  fiili ) = bir şeyi diğerine yaklaştırmak ve bitiştirmek.

4-      Katade, ( القرء fiili ) = toplamak. (فعلان  vezninde )

5-      El-Lihyani, (قراء  fiili ) = okudu. ( İsm-i meful’e nakledilmiş )

6-      ( قراء fiili ) = dışarı çıkarıp attı.

7-      Ez-Zerkeşi, ( ( القرء = hayız kanının rahimden çıkması?

 

(69)     Terim manası:

“Hz.Peygamber’e (sav) vahiy yoluyla indirilip, Mushaflara yazılan, tevatüren nakledilen ve okunmasıyla ibadet edilen muciz bir kelam”.

 

(143)   ‘Ulumu’l-Kur’an: Kur’an ilimleri, İlim:         -bilmek ve anlamak.

                                                                                  -meseleleri delilleriyle idrak etmek.

 

(144)   ez-Zerkeşi: Kur’an ilimleri 47.                                                                                             es-Suyuti: + astronomi, geometri, tıp ve benzeri ilimler.                                                  Ebu Bekr b. el-‘Arabi: “Kur’an’da yer alan her kelimenin zahir, batın, had (helal-haram) ve matla’ (va’d-va’id) olarak dört anlamı vardır"  

 

(147)   Kur’an’ın lafzıyla ilgili ilimler:

            *Üslubu’l-Kur’an:                                                                                                    “Kur’an’ın muhataplara, kendine özgü bir anlatım biçimiyle hitap etmesidir”.           

            (- Kur’an’ın ses nizamındaki ahenk,                                                                                    - Lafız ve mana dengesi,                                                                                                        - Aynı anda farklı seviyelere hitap etmesi,                                                                       - Beyan tarzının çeşitliliği.)

 

 

 

            *Mübhematu’l-Kur’an:                                                                                                        “İnsan, melek ve cin gibi varlıkların yahutta bir topluluk veya kabilenin, Kur’an’da açıkça değil de ism-i işaretler, ism-i mevsuller, zamirler, cins isimleri, belirsiz zaman zarfları ve belirsiz mekan isimleriyle zikredilmesidir”.

(- İfade zenginliği sağlamak,                                                                                                - Kendisinden söz edilen şahsı yüceltmek,                                                                                 - Hoşa gitmeyen bir vasıfla muhatabı tahkir etmek,                                                                     - Fail meşhur olduğu için açıklama cihetine gitmemek,                                                      - Mübhemin belirginleştirilmesinde herhangi bir faydanın söz konusu olmaması.)

 

*Garibu’l-Kur’an:                                                                                                                “Az kullanılması sebebiyle manası sözlüklere başvurulmadan bilinemeyen kelimeler”.

(- Arap şiiri, (Ibn ‘Abbas)                                                                                                    - Rumca/Süryanice/Berberice.)

           

*Vücuh ve Nezair:                                                                                                               “Vucüh: Bir kelimenin Kur’an’da farklı anlamlarda kullanılmasıdır. (el-Elfazu’l-müştereke) Nezair: Kur’an’daki farklı kelimelerin aynı anlamı ifade etmesidir”. (el-Elfazu’l-mutevatıe)

            (-  الهدى = Din, İman, Hz. Peygamber (sav), Kur’an, Sünnet,                                            - Azab =جهنم ,نار ,حطمة ,جحيم                                                                            -           - Yani: Vücuh manalarda, Nezair ise lafızlarda söz konusudur.

 

*Aksamu’l-Kur’an:                                                                                                              “Kur’an-ı Kerim’deki yeminler”.

(- İslamiyetten önceki Arapların sosyal hayatlarında yeminin çok büyük bir rolü vardı. (Kasame yemini mesela)                                                                                                          - Tekit maksadına yönelik. (hakikatin vurgulanması!)                                                     - Üzerine yemin edilen varlığın kıymetini ve önemini göstermek, kadrinin yüceliğini ortaya koymak.)

 

(167)   Kur’an’ın anlamıyla ilgili ilimler:

*Müteşabihu’l-Kur’an:                                                                                                         “Manaları bilinemeyen veya herhangi bir sebepten dolayı anlamlarında kapalılık bulunan ya da birden çok manya ihtimali olup, bu manalardan birisini tercihde zorluk söz konusu olan ayet/kelime/harfler”.

(- Bilinemezlik,                                                                                                                     - Kapalılık,                                                                                                                            - Farklı anlamlara müsait.)

1-      Mutlak, (Ruh/Sur/Dabbetu’l-Arz)

2-      İzafi,

3-      Lafzi, (Garib/Müşterek)

4-      Manevi,

 

-          Ğayb imtihan vesilesidir.

-          İnsana acizliğini ve cehaletini gösterir ve Allah’ın kudret ve ilminin yüceliğini idrak ettirir.

-          Bütün ayetler muhkem olsaydı tek bir görüş olurdu, mezhepler oluşmazdı.

-          Kur’an’ı ezberlemek ve muhafaza etmek kolaylaşmıştır.

-          Ayetleri anlamada meşakkat var, bu da daha fazla sevap demektir.

-          Akli delillere başvurmaya mecbur kalındı, zihni faaliyetler durdurmamıştır.

-          Alimin cahile olan üstünlüğü muhafaza edilmiştir, herkesin ilmi aynı olurdu böylece hiç bir fark olmazdı.

 

*Huruf-ı Mukatta:                                                                                                                “Kur’an’daki bazı surelerin başlarında yer alan harfler”.

1-      Kufelilere göre: bazıları ayet bazıları değil.

2-      Basralılara göre: hiçbiri ayet değil.

Selef: Kur’an’ın sırlarındandır ve manaları insanlardan gizlenmiştir. Kur’an’ın özüdür.

Halef: Allah’ın isim ve sıfatlarından bir kısmına işaret etmektedir.

-          Allah (c.c.) bu harflere yemin ederek söze başlar.

-          Başında bulundukları surelerin isimleridir.

-          İnanmayanların dikkatini çekmek.

 

*İ’cazu’l-Kur’an:                                                                                                                 “Kur’an’ın, bütün insanları kendi benzerini getirmekten aciz bırakması”.        

(- Beşerüstü bir kitap oluşu,                                                                                                 - Muhaliflere meydan okuması,                                                                                          - Benzerinin getirilememesi.)

 

(198)   İ’caz yönleri:

1-      Nazım ve telif,

2-      Ğaybi haberler içermesi,

3-      Beşeriyetin ihtiyacını karşılaması,

4-      Fenni mucizelere işaret etmesi,

5-      Hz.Peygamber (sav) tarafından değiştirilmemesi.

 

*Müşkilu’l-Kur’an:                                                                                                              “Kur’an’ın bazı ayetleri arasında ihtilaf ve tezat gibi görünen hususlar”.

 

(205)   İşkale yol açan sebepler:

1-      Mevzu ihtilafı,

2-      Hakikat ve mecaz imkanı,

3-      Fiilin isnadiyle meydana gelen,

4-      Zıt anlamlılığın sebep olduğu,

5-      Bir hakikatin farklı biçimlerde anlatımı,

İşkali giderme yolları:

1-      Tevil ve telif,

2-      Nesih,

 

*Münasebetu’l-Kur’an:                                                                                                        “Ayet ve sureler arasındaki mana ilişkisi”.

*Fezailu’l-Kur’an:                                                                                                                “Kur’an’ın yüceliği, üstünlüğü, meziyet ve şerefi”.

 

(220)   Tarih içerikli ilimler:

            *Kısasu’l-Kur’an:                                                                                                                 “Kur’an-ı Kerim’deki kıssalar”.

            Gayeler:

1-      Hz.Muhammed’in (sav) nübüvvetini ispat etmek,

2-      Hz.Peygamber’i (sav) ve müminleri teselli etmek,

3-      Muhatapları düşündürmek ve ibret almalarını sağlamak,

4-      İslam’ın evrenselliğini ortaya koymak,

5-      Semavi dinlerin esasta bir olduğnu beyan etmek.

*Esbabu’n-nüzul:                                                                                                                 “Ayetlerin iniş sebepleri”.

            - (ءانزال ) = top yekün indirme.

            - (تنزيل  ) = parça parça indirme.

 

            *Nasih-Mensuh:                                                                                                                   “Şer’i bir hükmü, bir başka şer’i delille kaldırılması”.

 

(249)   Neshin şartları:

1-      Nasih ve mensuh konumunda bulunan naslar arasında anlam yönünden birbiriyle uzlaştırılmayacak derecede bir çelişki olması gerekir.

2-      Neshe konu olan nasların şer’i bir hüküm taşıması ve mensuh nassın ebedi olduğuna dair herhangi bir ifadenin yer almaması icap eder.

3-      Mensuh nassını önce, nasih sonra indirilmiş olacak.

4-      Neshe konu olan hükmün, iyilik veya kötülük vasfı taşıyan bir hüküm olmaması gerekir.

5-      İçerdiği hüküm açısından nasih durumunda olan nassın mutlaka mensuhun seviyesinde veya ondan daha üstün olması gereklidir.

 

 

 

           

           

                       

 

 

 

 

 

 

İsmail Lütfi Çakan: Hadis Usulü

Murat Kayalık

12912718

 

(15)     (علم اصول الحديث ) Hadis Usulü Bilimleri.

Hadis:

Sözlük: Yeni.                                                                                                                     Terim: Söz, fiil, takrir (onay), ahlaki ve fiziki vasıf olarak Hz.Peygamber’e izafe edilen her şey (in yazılı metinleri).                                                                                       Kur’an: Söz/Haber.       

Usul:

Sözlük: Asıllar/Kökler/Kaynaklar.                                                                                                          Terim: Yol/Yöntem/Nizam/Kaide/Düzen/Metod. Bir ilmin asıl konusundan önce ögrenilmesi gerekli esaslar, prensipler ve başlangıç bilgileri ve teknikleri.

Hadis Usulü:

(17)     Sened ve metnin durumlarını anlamaya imkan veren birtakım kaideler ilmi.

(18)     Mütekaddimuna ait eserler:

1 . el-Muhaddisu’l-fasıl beyne’r-ravi ve’l-va’i : Ebu Muhammed el-Hasen b. Abdirrahman b. Hallad er-Ramehürmuzi (v.360/971)

2 . Ma’rifetu ulumi’l-hadis : Ebu Abdillah el-Hakim en-Neysaburi (v.405/1014)

3 . el-Kifaye fi ilmi’r-rivaye : el-Hatib el-Bağdadi (v.463/1071)

Müşterek özellikler:

*Konular ‘Bab’ veya ‘Nev’i’lere ayrılarak değerlendirilmiştir.                                           *Konular senedli bilgilerle işlenmiştir.                                                                          *Usul konularının tamamına yer verilmemiştir.

            Müteahhiruna ait eserler:

1 . el-İlma’ ila ma’rifeti usuli’r-rivaye ve takyidi’s-sema : Ebu’l-Fadl İyaz b. Musa el-Yahsubi Kadı İyaz (v.544/1149)

2 . Ulumu’l-hadis : Ebu Amr Takiyyuddin Osman b. Abdirrahman eş-Şehrizuri İbni’s-Salah (v.643/1245)

- . Nuhbetü’l-fiker fi mustalahi ehli’i-eser :   İbn Hacer el-Askalani (v.852/1448) Prof. Dr. Talat Koçyiğit (v.2011) tarafından Türkçeye tercüme edilmiş ve 1971’de Ankara’da basılmıştır.

3 . Tedribu’r-ravi fi şerhi takribi’n-Nevevi : Celaleddin es-Suyuti (v.911/1505)

4 . Kavaidu’t-tahdis min fünuni mustalahi’l-hadis : Şeyh Cemaleddin el-Kasımi (v.1332/1914)

5 . Tevcihu’n-nazar ila ilmi’l-eser : Tahir el-Cezairi (v.1338/1920) Müsteşrik Goldziher (v.1921) tarafından almancaya tercüme edilmiştir.

            - . Menhecu’n-nakd fi ulumi’l-hadis : Nureddin İtr.

            Müşterek özellikler:

*Konular modern tarzda yani senedlerinden arındırılmış olarak incelenir. Sadece misal olarak verilen hadislerde sened görülür.                                                                              *Konular tartışılır.                                                                                                                             *Gelişmelere de yer verilir.

(21)     Türkçe hadis usulü çalışmaları:

            1 .   Sahih-i Buhari Muhtasarı Tecrid-i Sarih Tercemesi (mukaddime); Ahmed Naim.      2 .   Bazı Hadis Meseleleri Üzerine Tetkikler; Tayyib Okiç.                                     3 .   Hadis Usulü; Hayreddin Karaman.                                                                            4 .   Hadis Usulü; Talat Koçyiğit.                                                                                       5 .   Hadis Ricali; Ali Özek.                                                                                                 6 .   Hadis İlimleri ve Istılahları; Suphi Salih (trc. M.Yaşar Kandemir).                                 7 .   Hadis Istılahları; Talat Koçyiğit.                                                                               8 .   Nuhbetü’l-fiker şerhi; İbn Hacer (trc. T. Koçyiğit).                                                           9 .   Sahabe ve Hadis Rivayeti; Nevzat Aşık.                                                                      10 . Yeni Usul-i Hadis; Z. Ahmed et-Tehanevi (trc. İ.Canan).                                        11 . Hadis 1-2; Ali Yardım.                                                                                                         12 . Hadis Dersleri ; Mucteba Uğur.                                                                        13 . Anahatlarıyla Hadis ; İsmail L. Çakan.                                                                       14 . Hadis Istılahları Sözlüğü; Dr. Abdullah Aydınlı.                                                        15 . Hadis Istılahlarının Doğuşu ve Gelişimi ; Dr. Ahmet Yücel.                                      16 . Hadiste Rical Tenkidi; Dr. Emin Aşıkkutlu.                                                                     17 . Hadis ilmşnde Tenkit Terimleri ve İlgili Çalışmalar; Ahmet Yücel.                                18 . Hadis Tenkidi; Salih Karacabey.                                                                                19 . Alternatif Hadis Metodolojisi; Hayrı Kırbaşoğlu.                                                       20 . Hadiste Tespit Yöntemi; Abdullah Aydınlı.                                                               21 . Hadis Ravilerinin Güvenilirliği; Abdullah Kahraman.                                        22 . Hadis Araştırma ve Tenkit Kılavuzu; S. Polat, H. Nazlıgül, S. Doğan.

 

(23)     Sünnet: Allah’ın kitabının, Allah’ın elçisi tarafından evrensel planda yapılmış yorumudur.                                                                                                                     Hadis: bu yorumun yazılı belgesidir.

(25)     Hadis lafzı:                                                                                                                           Sözlük: Çok eskilerde doğru-yanlış, tarihi, efsanevi her türlü haberler.                   Huddas: Bunları anlatanlar.                                                                                      Kur’an: Ahsenu’l-hadis = sözlerin en güzeli.                                                                       Hadis: Sözlerin en güzeli Allah’ın kitabıdır.                                                                        Dini literatür:  1-Önce Hz. Peygamber’in sözü,                                                                                           2-Sonra da onun söz, fiil ve takrirleri.                                                                                  3-Hatta Sahabe ve Tabiun söz ve fiilerine de (Mevkuf/Maktu’ kayıtlarıyla) hadis denilmektedir. (bu grup için Haber ve Eser kelimesi de kullanılmıştır). 

            Sünnet lafzı:                                                                                                                         Sözlük: Yol ve gidişat.                                                                                                          Hadis: yolun iyisine ve kötüsüne / Sünneti =Hz. Peygamberin yaşayış modeli, gidişatı.            Kur’an: Sünnetullah = Yüce yaratıcının kainatı idare etmekteki kanunları / Sünnetu’l-evvelin = eskilerin örf-adet ve yaşayış tarzları.                                                                  Usulcüler: Hz. Peygamber’in sözle veya fiille açıktan, gördüğü ya da duyduğu olayları susarak onaylamak suretiyle zımnen yaptığı açıklamaların tamamını anlatan terim.            Hadisçiler: Hz. Peygamberin evsafı, ahlakı, peygamberlikten önceki ve sonraki her türlü yaşayışına yer verirler.                                                                                                Sarih (açık) takrir: Rasulullah’ın muttali olduğu herhamgi bir olay ya da sahabilere ait uygulamayı tasvib ve tasdik ettiğini açıkça belirtmesidir.                                                      Zımni takrir: Muttali olduğu herhangi bir olay karşısında Hz. Peygamber’in sükut buyurmasıdır.

(29)     Hadisin yapısı:                                                                                                                     Sened (Tarik/Vech): Biri diğerinden almak ve nakletmek şartıyla hadisi rivayet eden kişilerin -Rasulullah’a kadar- sıralandığı kısım. Hadisi nakleden ravilerin isim zinciridir. Hadisin bize kimler aracılığı ile ulaştığını gösteren belgedir.                                                Ravi: Senedde yer alan her şahıs.                                                                             İsnad: Sened zikretme, sözü Rasulullah’a iletmek.                                                              Rivayet lafızları: (حدثنا) ve (عن) gibi lafızlar.                                                         Rivayet: Ravilerin hadisleri nakletmesi.                                                                Merviyy: Rivayet ettikleri hadis.                                                                                          Senedin ibtidası: Senedin bize en yakın kısmı başlangıcı.                                                    Senedin müntehasi: Hadis metnine en yakın yeri sonu.                                                       Hümasi: Senedinde beş ravinin bulunduğu bir hadistir.

 

(32)     Kısaltmalar:                                                                                                                          1. ( حدثنا) lafzı, çoğunlukla ( ثنا) ve ( نا) şeklinde kısaltılmaktadır. ( حدثني) lafzı da   ( دثني) ve ( ثني) şeklinde kısaltılmaktadır.                                                                                2. ( ءاخبرنا) lafzı ( ءانا) şeklinde kısaıltılmıştır. Beyhaki bunu ( بنا) şeklinde kısaltmış fakat tutulmamıştır.                                                                                                             3. ( ءاخبرني) , ( ءانبءني) , ( ءانبئنا) ‘nın kısaltmaları yoktur. Zira bunlar öncekilere oranla daha az kullanılır.                                                                                                 4. ( عن) lafzı dışında kalan ( سمعت) , ( حدثنا) , ( ءاخبرنا) , ( حدثنا) ve ( ءانبئنا) gibi lafızların başında mutlaka bir ( قال) kelimesi bulunmaktadır. Çoğu kere yazılmaz fakat okurken orada yazılıymış gibi okunur.                                                                                  5. Senedlerdeki ( ءانه) kelimesi de yazılmaz ama okunur.                                                  6. Hadis senedleri arasında görülen ( ح) harfi de o noktada senedin değiştiğini gösterir ve ( حا) diye okunur. Bu kısaltma, hadisin birkaç senedini bir araya toplamak için kullanılır. Bazıları ( الحديث) veya ( تحويل) diye okurlar. Genellikle birleştirilen senedler arasında müşterek olan ilk ravi isminden sonra konur.

(34)     Metin: Senedin kendisinde son bulduğu  sözlü kısımdır.     

(37)     Hins/Ism/Cürm: Kasden işlenmiş günahlar için kullanılır.                                                   Zenb: Herhangi yanlış bir iş için, kasdi olsun olmasın yanlışlıkla, sehven veya yanlış anlama sonucu yapılan hatalar için kullanılır.

            Mükaleme-i ilahiyye: Gaybi ve gayr-i maddi ilim vasıtalarının ortak adı.

(43)     Ali b. Ebi Talib: ‘Kazanan kazandığını adaba riayetle kazandı, kaybeden kaybettiğini edebi terketmekle kaybetti’.

(45)     Rivayet:                                                                                                                                Kelime: Sulamak, taşımak ve nakletmek.                                                                                  Terim: Hadisin tahammül ve edası, eda siğalarından herhangi biri ile kaynağına isnadı. (Hadisin öğrenim ve öğretimi)                                                                                  Öğrenim: Haml, tahammül ve telakki.                                                                     Öğretim: Nakl, eda ve tebliğ.                       

            Adab:                                                                                                                                   Edeb’in çoğulu olarak herhangi bir meslek mensuplarının uyması ve uygulaması gerekli manevi kaide ve ilmi teknikler (metodlar).

(47)     Hadis öğrencinin adabi:                                                                                                       1. İyi niyet.                                                                                                                           2. Hadis’i ehlinden almak.                                                                                                   3. Ögrendiğiyle amel etmek.                                                                                                4. Hocaya saygı göstermek.                                                                                                 5. Arkadaşlarına yardımcı olmak.                                                                                         6. Tedrici bir metodla çalışmak.                                                                                           7. Hadis usulüne önem vermek.

(48)     1. İyi niyet ve üstün ahlak sahibi olmak.                                                                              2. Haddini bilmek ya da ehliyete riayet.                                                                             3. Kendisinden daha ehil olana saygı göstermek.                                                                 4. Karıştırma ihtimali belirince hadis rivayetini ve okutmayı bırakma.                             5. Hadis’e ve Hadis meclislerine ehemmiyet vermek.                                                         6. Kitap yazmak ve öteki ilmi faaliyetlerde bulunmak.

(51)     Hadis Öğrenim ve Öğretim Yolları:                                                                                   1. Sema: Hocanın, ezberinden veya yazılı bir metinden okuyarak rivayette bulunması; öğrencinin, hocadan bizzat duyarak bu rivayeti almasıdır.                                                      Topluluk içinde alınmışsa: haddesena fulan/ahberana/enbeana fulan/semi’na fulanen.        Yalnız iken alınmışsa: haddeseni/ahbereni/enbeani fulan/semi’tu fulanen.                                    İmla: Hocanın, ezberinden veya yazılı vesikadan okuyarak rivayet ettiği hadisleri yazdırmasıdır.                                                                                                                                  İmla sistemi: Önceden belirlenmiş zaman ve yerlerde büyük kalabalıklara hadis rivayet edip yazdırmak.                                                                                                                İmla meclisleri: Bu yerlere.                                                                                                          Mümli: Hocaya.                                                                                                                   Müstemli: Bu meclislerde hadis yazan öğrenci.                                                                    Emali: Bu yolla elde edilen rivayet metinlerinden oluşan kitaplar.                                     Kullanılan Siğalar: ( حدثنا فلان بتبليغ فلان / حدثنا فلان ءاملاء ).

            2. Kıraat/Arz: Hocanın huzurunda talebe ezberinden veya elindeki kitaptan hadis okur. Hoca da ezberinden veya elindeki bir nüshadan takip ederek dinlemesidir.                     Kullanılan Siğalar: ( قراءت على فلان و هو يسمع/ قرئ على فلان و ءانا ءاسمع / حدثنا فلان قرائة عليه  ).                                                                                                          İmam Müslim, ahberana lafzını özellikle bu yolla aldığı hadisleri rivayet ederken kullanmaya çalışmıştır. 

            3. İcazet: Hocanın, talebesine duyduklarını veya kitaplarını rivayete izin vermesidir.        İbn Hazm, bu usule çok sert şekilde karşı çıkmakta ve bidat demektedir.                                   Mücazun leh: Kendisine icazet verilen kişi.                                                                            Muciz: İcazet veren kişi.       

            4. Münavele: Kendisinden nakl ve rivayet etmesi için hocanın, öğrencisine bir kitap veya yazılı bir metin vermesidir.                                                                                        Kullanılan Siğalar: ( حدثنا فلان مناولة و ءاجازة ).

            5. Kitabet: Huzurunda bulunan veya bulunmayan bir öğrencisi için hocanın kendi eliyle bir veya birkaç hadis yazıp veya yazdırıp vermesi veya göndermesidir.                 Kullanılan Siğalar: ( كتب ءالي فلان قال حدثنا فلان  /  ءاخبرنا فلان مكاتبة- كتابة قال حدثنا فلان ).

            6. İ’lam: Hocanın, icazetten söz etmeksizin belli bir hadis veya hadis kitabı için sadece benim rivayetim işte budur diye açıklamada bulunmasıdır.

            7. Vasiyet: Ölmek veya yolculuğa çıkmak üzere olan hocanın –rivayet izninden söz etmeksizin- kitabını öğrencilerden birine vasiyet etmesidir.

            8. Vicade: Bir kimsenin yazma bir risale veya kitap bulmasıdır.                                          Vacid: Bulan.                                                                                                                          Kullanılan Siğalar: ( وجدت بخط فلان ). Bugün hadis kitaplarından yapılan nakillerin hepsi bir çeşit vicade’dir.

(60)     Tasnif devri/kütüb-i sitte öncesi rivayet mahsulleri:                                                            1. Sahifeler: Abdullah b. Amr b. el-As; es-Sahifetu’s-Sadıka.                                         2. Cüzler: Cüz’u hadisi Ebi Bekr.                                                                                              3. Erbeun: Nevevi; erbeun.

(61)     Tasnif devri rivayet mahsülleri:                                                                                            1. Ale’r-rical:                                                                                                                        a) Müsned: Sahabilerin, müslüman olmaktaki önceliklerine, Hz. Peygambere yakınlık derecelerine ya da kabilelerine göre harf sırasına konularak ve onlardan gelen hadisler, konularına bakılmaksızın o ismin altına dercedilmesiyle oluşan kitap türü: Ahmed b. Hanbel; Musned.                                                                                                              b) Mu’cem: Hadislerin, Sahabe, şuyuh veya beldelere göre ve çoğu kere alfabetik olarak sıralandığı eser: Taberani; Mu’cem.                                                                                c) Etraf: Anahtar/kılavuz türü eser: Adbülğani en-Nablusi; Zehairu’l-mevaris fi’d-delaleti ala mevazı’ıl-hadis.

            2. Ale’l-ebvab:                                                                                                                     a) Musannef: Sünen’lerin muhtevasına mevkuf ve maktu’ hadislerin ilavesiyle meydana getirilmiş kitap türüdür: İbn Ebi Şeybe; el-Musannef.                                      b) Cami’: Akaid, ahkam, siyer, adab, tefsir gibi dinin bütün cephelerine dair konuların tamamını kapsayan kitap türüdür: Buhari/Muslim; el-Cami’                                        c) Sünen: Merfu’ nitelikli ahkam hadislerini fıkıh kitapları tertibi içinde ihtiva eden kitap türüdür: Ebu Davud/Nesai/İbn Mace/Tirmizi/Darimi; es-Sünen.

(69)     Ravi: Nakleden, taşıyan ve ileten.                                                                                        Ruvat: Nakledenler,                                                                                                                       Terim: Hadisi öğrenip eda terimlerinden biriyle kendisinden sonrakilere nakleden hadisçi.

            Ravi’nin vasıfları:                                                                                                                 1. Adalet: Raviyi takvaya yönelten ve insanlık değerlerine yakışmayan hata ve davranışlardan uzak tutan bir niteliktir.                                                                            a) Müslüman olmak.                                                                                                             b) Büluğa ermiş olmak.                                                                                                         c) Akıllı olmak.                                                                                                                    d) Takva sahibi olmak.                                                                                                  e) Muruet (İnsani ve örfi meziyet ve geleneklere sahip ve saygılı yaşamak).  

            2. Zabt: Bellemek, duyduğunu duyduğu gibi rivayet edebilmektir.                                    a) Uyanık olması.                                                                                                                      b) Ezberinden naklediyorsa, ezberlemiş olması.                                                                 c) Kitaptan rivayet ediyorsa, kitabını iyi korumuş olması.                                                d) Mana ile rivayet ediyorsa, manayı bozacak unsurları biliyor olması gereklidir.

(71)     Tabaka:                                                                                                                                 Sözlük: Herhangi bir vasıfta ortak olanlar.                                                                         Terim: Yaş ve isnadda birbirine benzeyen akran raviler grubudur.                                              İhtiyaç duyulan noktalar: Doğum, vefat, öğrenciler, hocalar.

            Beş tabaka:                                                                                                                           * Hz. Peygamber’in vefatı   (h.  11)                                                                                   1-Sahabe                                (h.110)                                                                                              2-Tabiun                                 (h.180)                                                                                               3-Etbau’t-Tabiin                     (h.220)                                                                                              4-Etbau etbaı’t-tabiin             (h.260)                                                                                               5-Etbau etbaı etbaı’t-tabiin    (h.300)                                              

            Sahabiyi Tanıma Yolları:                                                                                                      1. Tevatür yolu.                                                                                                                      2. Şöhret yolu.                                                                                                                                  3. Şehadet yolu.                                                                                                                   4. İkrar yolu.

            Muammerun: Uzun yaşayanlar.                                                                               Muhadram/Muhadramun: Hem Cahiliyye devrinde yaşamış hem de İslam devrinde yaşamış olduğu halde Hz. Peygamberi görememiş ancak Sahabilerle görüşebilmiş olanlara Tabiilerden olmak üzere verilen isimdir.                                                              Muksirun: Binden fazla hadis rivayet etmiş olan Sahabiler.                                                1-Ebu Hureyre           (58/672).                                                                                           2-Abdullah b. Ömer            (73/692).                                                                                           3-Aişe bnt. Ebi Bekr (58/678).                                                                                              4-Enes b. Malik          (93/712).                                                                                            5-Abdullah b. Abbas  (68/687).                                                                                           6-Cabir b. Abdillah    (74/693).                                                                                            7-Ebu Said el-Hudri   (64/683).                                                                                            (Abdullah b. Mesud ve Abdullah b. Amr b. el-As’ın da bine yakın rivayetleri vardır).      Mukıllun: Binden az hadis rivayet etmiş olan Sahabiler.                                                          Tesebbüt: İhtiyatlı davranıp kesin kanaat edinmedikçe hadis rivayet etmemek prensibi. Rihle: İlim yolculuğu.                                   

(76)     Sahabilerin sayısı:  40.000-120.000.                                                                                    Eserlerde tanıtılan: 10.000-12.000.

(79)     Cerh ve Ta’dil:                                                                                                                     Cerh: Elle, aletle veya dille yaralamak.                                                                        Istılah: Adalet veya zabt sıfatını ibtal ve ihlal edici bir kusur sebebiyle raviyi tenkid ile rivayetlerinin iyice tetkikini istemek.                                                                                Ta’dil: Tezkiye etmek.                                                                                                          Istılah: Ravinin adil ve zabıt olduğuna hükmederek rivayetlerinin sıhhatini ortaya koymaktır.                                                                                                                                 Cerh ve ta’dil alimleri’nin taksimi:                                                                                              1- Müteşeddid                       (  -  )                                                                                                  2-Mütesahil                ( Tirmizi/Hakim en-Neysaburi )                                                    3-Mutavassıt               ( Darekutni/İbn Adiy )

(82)     Ta’n noktaları (Metain-i aşere):                                 En ağırından en hafifine göre:           1-Adalet vasfına yönelik:                                                                                                         a) Kizbu’r-ravi:                                                                                              (  1  )               b) İttihamu’r-ravi bi’l-kizb:                                                                            (  2  )               c) Fısku’r-ravi:                                                                                              (  5  )               d) Cehaletu’r-ravi:                                                                                        (  8  )                        e) Bid’atu’r-ravi:                                                                                           (  9  )

            2-Zabt vasfına yönelik:                                                                                                        a) Kesretu’l-galat: (rivayette çok yanlış yapması)                                               (  3  )               b) Fartu’l-gafle: (aşırı gafil ve kapılgan olması)                                             (  4  )               c) Vehm: (sened ve metinde, cerh ve ta’dilde hata yapması)                     (  6  )               d) Muhalefetu’s-sikat: (zayıf ravi daha/güvenilir raviye muhalef etmesi)            (  7  )               e) Su’u’l-hıfz: (hafızanın pek parlak olmaması)                                             ( 10 )

(85)     Cerc ve ta’dil sonucu raviler:                                                                                               1-Muaddel: Ta’dil ve tezkiye edilmiş raviler. (Sikat)                                                          2-Mecruh: Cerhedilmiş raviler. (Duafa)

            1-Ma’ruf: Şahsı ve hali olumlu veya olumsuz olarak belirmiş olanlar.                                 2-Mechul -ayn: Sadece bir ravinin kendisinden hadis rivayet ettiği kişi. (Rivayet kabul edilmez)                                                                                                                           Mechul -hal:  Zahiri ve batıni nitelikleri bilinemeyen, iki veya daha çok kişinin kendisinden hadis rivayet ettiği ve fakat güvenilir olduğu belirtilmeyen ravidir. (Kabul veya reddedilir)                                                                                                                    Muhtelit: Ömrünün sonunda zihni iğtişaya uğrayan raviler.                                                        Vuhdan: Kendisinden sadece bir kişinin rivayette bulunduğu raviler.

(90)     Kabul veya red açısından hadisler:                                                                                      1-Makbul: Ravisinin doğruluğu kabul edilen ve kendisiyle amel edilmesi gereken hadislerdir.                                                                                                                         2-Merdud: Ravisinin doğruluğu kebul edilmeyen ve kendisiyle amel etmek gerekmeyen hadistir.

(91)     Ravi sayısı açısından hadisler:                                                                                             1-Mütevatir: Aklın, yalan üzerinde birleşmelerini adeten mümkün görmediği raviler topluluğunun, her nesilde, kendileri gibi bir topluluktan alıp naklettiği, işitme veya görmeye dayanan hadistir.                                                                                                a-Lafzen: Bütün rivayetlerinde lafızları aynı olan mütevatir hadis.                                      b-Manen: Aralarında ortak bir nokta bulunan değişik hükümlerin, tevatüt şartlarını taşıyan raviler tarafından nakledilmesiyle ortaya çıkan ortak mana.                                   2-Ahad: Mütevatir hadis şartlarını taşımayan hadis/bir kişinin verdiği haber.                 3-Meşhur: Tevatür şartlarını taşımayan topluluğun naklettiği ve her nesilde ravisi ikiden aşağı olmayan hadis.

(98)     Senedin müntehası açısından hadisler:                                                                                1-Kudsi: Ayet olmamak kaydıyla, Hz. Peygamber’in Allah Teala’ya nisbet ve izafe ettiği hadis.                                                                                                                       2-Merfu’: Söz, fiil, takrir, fıtri veya ahlaki vasıf olarak, -senedi muttasıl veya munkatı’ olsun- açıkça veya dolaylı bir şekilde (hükmen) Hz. Peygambere izafe edilen hadis.  a-Saraheten (açık): Açık bir şekilde Hz. Peygambere’e izafe edilen hadistir. (Hadis içinde Rasulullah’a ait bir söz, bir fiil, bir takrir veya bir vasıftan söz ediliyor).              b-Hükmen: Herhangi bir sahabinin, geçmiş peygamberler veya gelecekte cereyan edecek olaylar ya da işlenmesi halinde işleyene sevab yahut azab gerekecek konular gibi şahsi görüş ve kanaata dayanması mümkün olmayan mevzulara dair haberler. (İsrailiyat’tan olmaması gerekiyor)                                                                                      3-Mevkuf: Sahabilerin söz, fiil ve takrirlerine dair –muttasıl veya munkatı- haberler.   4-Maktu’: Herhangi bir Tabii’ye izafe olunan söz, fiil veya takrirler.                           *Munkatı’: Senedinde bir ravinin isminin hiç geçmediği veya kapalı olarak geçtiği hadisler ile, senedinden, sahabiden önce bir kişinin atlandığı veya peşpeşe olmamak şartıyla birden fazla ravinin atlanmış olduğu hadisler.  

(105)   Sıhhat veya hüküm açısından hadisler:                                                                                1-Sahih: Adalet ve zabt sahibi ravilerin muttasıl senedle rivayet ettikleri şazz ve muallel olmayan hadistir.                                                                                                   a-Sahih li zatihi: Sahih hadis, eğer bu sayılan sıhhat şartlarının tümüne en üst seviyede sahip olmasıdır.                                                                                                                 b-Sahih li gayrihi: Sıhhat şartlarını en üst seviyede taşımamasına rağmen, kendisini sıhhat derecesine çıkaracak bir başka rivayet (adıd) bulunan hadistir.                         2-Hasen: Zabtı biraz gevşek olan ravilerin muttasıl senedle rivayet ettikleri şazz ve muallel olmayan hadistir.                                                                                               a-Hasen li zatihi:                                                                                                                   b-Hasen li gayrihi:                                                                                                               3-Zayıf: Sahih ve Hasen hadisin şartlarını taşımayan hadistir.

(114)   Hadiste zayıflık sebepleri:                                                                                                    1-Senedde inkıta’: Senedden en azından bir ravinin düşmesidir.                                               a-Mürsel: Tabii’nin, sahabiyi atlayarak Hz. Peygamber’e izafe ettiği hadistir.                   b-Munkatı’: Senedi muttasıl olmayan hadistir.                                                                       c-Mu’dal: Senedinin herhangi bir yerinden peşpeşe iki veya daha çok ravinin düştüğü hadistir.                                                                                                                       d-Muallak: Senedinin baş tarafından bir veya peşpeşe birkaç ravinin ya da müntehasına kadar senedin bütünüyle hazfolunduğu hadistir.                                         e-Müdelles: Senede dahil bir ravinin ismini atlayarak, orada böyle biri yokmuş izlenimini verecek şekilde senedi sevkedilen hadistir.

(119)   2-Ravideki cerhi gerektiren hallere göre zayıf hadis çeşitleri.                                             a-Mevzu’: Hz. Peygamber adına yalan uydurmak (kizb) ile cerhedilmiş ravinin rivayetidir.                                                                                                                                b-Metruk: Yalancılıkla itham edilmiş bir ravinin rivayetinde yalnız kaldığı (teferrüd ettiği) hadistir.                                                                                                                       c-Münker: Zayıf bir ravinin sika raviye muhalif olarak rivayet ettiği hadistir/ Sika olsun olmasın ravisi tek kalan hadistir.                                                                              d-Muallel: Görünürde sahih olmakla beraber, bu sıhhatı yok edebilecek gizli bir illet taşıyan hadistir.                                                                                                              e-Müdreç: Hadisten olmayan bir kelamın, hadise bitişik olarak zikredilen hadistir.           f-Maklub: Sika ravilere muhalefet ya seneddeki ravi isimlerini ya da metnin bazı kelimelerini takdim-tehir ederek rivayet edilen hadistir.                                                 g-Muzdarib: Birden çok rivayeti bulunduğu halde rivayetlerin birini diğerine tercih edecek sebep bulunamayan hadistir.                                                                                      h-Şaz: Sika bir ravinin mütabii olmaksızın tek başına rivayet ettiği hadis/ Sika bir ravinin diğer sika ravilere muhalif olarak rivayet ettiği hadistir.                                        ı-Musahhaf: Kelimenin yazılışı (hattı) bozulmaksızın nokta veya harekelerin değiştirilmesi ve böylece başka bir kelime haline getirilen hadistir.                                 i-Muharref: Kelimesi hareke değişikliğine uğramış hadistir.                             

 

           

 

                                                                                                                                                                                                                                                  

                                                                                                                                                                                                                  

                                                                                                                 

İbn’ül-Emin Mahmud Esad: Fıkıh Usulü

Murat Kayalık

12912718

 

( 2)      Fıkıh Metodolojisi: Fıkhi meselelerin elde edilmesi için uyulması gereken kural ve araçları inceleyen bir ilim.

            Usulü Fıkıh öğrenimin iki amacı: 1) Müçtehidle ilgili amaç: henüz bilinmeyen bir hükmü, Usulü Fıkıh’ta belirlendiği üzere ilgili kural ve amaçlarına bağlı olarak kaynağından çıkarıp keşfetmektir. 2) mukallitle ilgili amaç: Önceden bir müçtehid tarafından keşfedilmekle bilinen bir hükmü, Usulü Fıkıh’ta mukarrer bulunan kurallar ve araçlar uyarınca ispatlamaktır.    

            Hanefi geleneğinde yazılan temel Usulü Fıkıh eserleri:                                                       1-Fahru’l-İslam el-Pezdevi ve 2-Şemsü’l-Eimme es-Serahsi’nin kitapları. “el-Menar“ bu iki kitabın muhtasarıdır.                                                                                        Mütekellim geleneğinde yazılan temel Usulü Fıkıh eserleri:                                                1-Kadı Abdü’l-Cebbar; “el-Umed”, 2-Ebu’l-Hüseyin el-Basri; “el-Mutemed”, 3-Ebu’l Meali el-Cuveyni; “el-Burhan”, 4-Ebu Hamit el-Gazali; “el-Mustasfa”.

( 9)      Usulü Fıkıh: Fıkıh ilminin asılları.                                                                                        Genel manası: Kişinin hak ve vazifelerini bilmesidir. (Kelam/Ahlak/Fıkıh)                        Özel manası: Davranışla ilgili hükümleri tafsili delillerden bilmektir.                                  Asıl: Delil =     1-Hem Sübutu, hem de delaleti kesin olur.(Mütevatir nass)                                                    2-Sübutu zanni, delaleti kesin olur.(Kesin olan haberi vahidler)                                              3-Sübutu kesin, delaleti zanni olur.(Tevil edilmiş ayetler)                                                   4-Hem sübutu, hem de delaleti zanni olur.(kesin olmayan haberi vahid)

(11)     Fıkıh ilminin asılları:  1-Kur’an,                    (Mutlak asıl)                                                                                      2-Sünnet,                    (Mutlak asıl)                                                                                      3-İcma,                         (Mutlak asıl)                                                                                     4-Kıyas,                      (asıl / fer’)                                                                                       *-Şer’u men kablena,                                                                                                            *-Örf,                                                                                                                                   *-İstishab,                                                                                                                            *-İstihsan,                                                                                                                            *-Zaruret.

(14)     Usulü Fıkhın konusu: Deliller ile hükümlerdir.                                                                    Usulü Fıkhın Gayesi: Şer’i hükümleri bilmek ve gereğiyle amel ederek dini ve dünyevi saadete kavuşmaktır.   

                        Usulü Fıkıh iki maksıd ve bir hatime üzerine tertip edilmiştir:                                             (Maksıd 1) *Delillerin hallerinden bahseder ve dört rüknü içerir:                                              1-Kitap: Peygamber Efendimiz Hazreti Muhammede indirilip, ondan tevatür yoluyla nakledilen Kur’an nazmıdır.

(17)     Lafız, hükümlerin bilinmesine yönelik durumları itibariyle dört kısımdır:                            a-Hass, b-Amm, c-Müşterek, d-Cemi Münekker.                                                                      Lafız, manaya delaleti yönüyle sekiz türlüdür. Dördü açıklık derecesine göredir:              a-Zahir, b-Nass, c-Müfesser, d-Muhkem.                                                                            Diğer dördü de kapalılık derecesine göredir:                                                                      a-Hafi, b-Müşkil, c-Mücmel, d-Müteşabih.                                                                          Lafız, manada kullanışı itibariyle dört türlüdür:                                                                   a-Hakikat, b-Mecaz, c-Sarih, d-Kinaye.                                                                            Lafız, kastedilen mananın kendisinden anlaşılması itibariyle de dört türlüdür:              a-İbaresiyle delalet eden, b-İşaretiyle delalet eden, c-Delaletiyle delalet eden, d-İktizasıyla delalet eden.                                                                    

(178)               2-Sünnet: Hz. Peygamberden sadır olan kavl, fiil ve takrirler’dir.(söz/davranış/Onay)

(200)   3-İcma: Ümmeti Muhammed’den, aynı asırda gelen tüm müçtehitlerin şer’i bir hüküm üzerine ittifak etmeleridir.

(207)   4-Kıyas: İki meseleden birinin illetinin dengi ikinci meselede bulunduğunda hükmün dengini rey ve içtihat yoluyla ikinci meselede ortaya çıkarmaktır.

            Kıyasın rükünleri:                                                                                                                 a-Asıl/Makisun aleyh.                                                                                                b-Fer’/Makis.                                                                                                                       c-Aslın hükmü/hükmü muaddi.                                                                                            d-İllet/Cami.                          

            (Maksıd 2) *Hükümlerin hallerinden bahseder ve dört rüknü içerir:                      

(252)   1-Hüküm: Mükelleflerin fiillerine iktiza (gereklilik), tahyir (serbestlik) veya vaz’ (ikş durum arasında sebep, şart, mani bağı kurma) yoluyla ilişen ilahi hitabın eseridir.

            Mükellefin fiili, (1.taksim) Sıhhat itibariyle: 1-Sahih, 2-Batıl, 3-Fasit.                                  Mükellefin fiili, (2.taksim) İni’kad  itibariyle: 1-Münakit, 2-Gayri münakit.              Mükellefin fiili, (3.taksim) Nefaz (geçerlilik) itibariyle: 1-Nafiz, 2-Gayri Nafiz.                 Mükellefin fiili, (4.taksim) Lüzum (Bağlayıcılık) itibariyle: 1-Lazım, 2-Gayri lazım.

            Uhrevi maksatlar açısından fiil’in taksimi:                                                                           1-Azimet: kulların özürlerine dayalı olmaksızın ilk baştan meşru kılınan fiildir.                        2-Ruhsat: Şer’i özürler üzerine ikinci derecede meşru kılınan fiildir.

                        Azimetin çeşitleri:                                                                                                                 1-Farz,            a) Kifaye, b) Ayn.                                                                                       2-Vacip,                                                                                                                                3-Sünnet,        a) Hüda, b) Zevait.                                                                                       4-Nafile,                                                                                                                               5-Haram,         a) Li aynihi, b) Li gayrihi.                                                                            6-Mekruh,       a) Tenzihi, b) Tahrimi.                                                                                   7-Mübah,                                                                                                                 

(273)   2-Hakim: Şer’i hükümlerin güzellik (husn) ve çirkinliğinde (kubh) mükellef üzerine hakim; gerek akıl ile kesb olmaksızın veya kesb olduktan sonra bilinen şeylerden olsun veya olmasın akıl değil, Şari olan Allah’tır.

 (274)  3-Mahkumun bih: Şariin hitabının iliştiği fiildir.

            Çeşitleri:                                                                                                                               1-Yalın Allah hakları.                                                                                                                      2-Yalın kulların hakları.                                                                                                          3-Allah’ın hakkı ile kul hakkının bir araya geldiği ve Allah hakkının baskın olduğu yer.                                                                                                                                             4-Kul hakkının Allah hakkına baskın olduğu yer.

(277)   4-Mahkumun aleyh: Fiiline ilişen olarak şer’i hitabın geldiği mükelleftir.

            Fiil ehliyetini zedeleyen arızalar: a) Semavi, b) Müktesep.                                                  a-Semavi (bunlarda kulların kazanım ve seçimi yoktur):                                                  1-Delilik          (Cünun).                                                                                                       2-Küçüklük     (Sığar).                                                                                                          3-Bunaklık      (Ateh).                                                                                                                      4-Unutma       (Nisyan).                                                                                                       5-Uyku           (Nevm).                                                                                                        6-Bayılma          (İğma).                                                                                                          7-Kölelik            (Rikk).                                                                                                          8-Hayız ve Nifas.                                                                                                                 9-Hastalık       (Maraz).                                                                                                        10-Ölüm         (Mevt).

            b-Müktesep (bunlarda kulun gerek kazanım yoluyla ve gerek (o arızayı meydana getiren sebepleri) ortadan kaldırmaması şeklinde bir etkisi bulunur):                            1-Cehalet        (Cehl).                                                                                                           2-Sarhoşluk     (Sükr).                                                                                                           3-Şaka             (Hezl).                                                                                                           4-Sefeh           (Harcamalarda tedbirsizlik).                                                                         5-Yolculuk         (Sefer).                                                                                                          6-Hata.                                                                                                                                  7-Zorlama       (İkrah).                                                                                                                                 

(304)   (Hatime) *İçtihat hakkındadır:                                                                                            İçtihat: her bir şer’i-fer’i hükmü delilinden istinbat konusunda daha ileri gitmekten aczini anlayıncaya dek gücünü tamamıyla sarf etmektir.

            Müctehid mutlak olmanın şartları:                                                                                       1-Kur’an’ı kerim’in hükümlerle ilgili olan bilgilerini, ayrıca lügavi ve şer’i manasını kısımlarıyla birlikte bünyesinde toplamaktır.                                                                 2-Sünnet’in hükümlerle ilgili olan bilgilerini –metin ve senet- olarak bünyesinde toplamaktır.                                                                                                                          3-Hakkında İcma bulunan konuları bilmektir; ta ki içtihad ona aykırı olmasın.              4-Kıyası şartlarıyla, hükümleriyle, kısımlarıyla, makbul-merdut gibi yönleriyle bilmektir.                                                                                                                                                                                       
0 Yorum - Yorum Yaz
Ders Malzemeleri
Lütfen Kopyalamayınız!
2021-2022 Arşivi
2020-2021 Arşivi
2019-2020 Arşivi
2018-2019 Arşivi
2017-2018 Arşivi
2016-2017 Arşivi
2015-2016 Arşivi
2014-2015 Arşivi
2013-2014 Arşivi